СУД
ТИЗИМИ
♦
COURT SYSTEM
♦
СУДЕБНАЯ
СИСТЕМА
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
92
С
.
Ғ
.
Комилов
Тошкент
шаҳар
жиноят
ишлари
бўйича
суди
котиби
СУД
ҲОКИМИЯТИНИНГ
МУСТАҚИЛЛИГИ
–
ФУҚАРОЛАРНИНГ
ҲУҚУҚ
ВА
ЭРКИНЛИКЛАРИНИ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШНИНГ
МУҲИМ
КАФОЛАТИ
СИФАТИДА
Суд
ҳокимияти
–
давлат
ҳокимиятининг
алоҳида
мустақил
тармоғи
бўлиб
,
у
ўз
функцияси
бўйича
ҳоки
-
миятнинг
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
тармоқлари
-
дан
фарқ
қилади
.
Суд
ҳокимиятининг
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳокимиятлар
билан
биргаликда
мавжуд
бўлиши
демократик
давлатнинг
муҳим
белгисидир
.
Суд
ҳокимиятининг
давлатнинг
бошқа
тузилмаларидан
мустақил
ажралиб
чиқиши
мазкур
мамлакатнинг
ҳуқуқ
устунлиги
тамойилини
,
ундаги
эркинлик
ва
адолат
ғоя
-
ларини
амалга
татбиқ
этишдаги
жиддий
ютуқлари
ҳақида
гувоҳлик
беради
.
Суд
ҳокимиятининг
асосий
мақсад
вазифаси
,
жамият
аъзоларини
,
уларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
,
қонуний
манфаатларини
жамият
бошқа
аъзоларининг
ҳуқуққа
хилоф
тажовузларидан
,
давлатни
нотўғри
ҳаракатлардан
асраш
,
ҳимоя
қилиш
ҳисобланади
.
Конституцияга
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
-
да
суд
ҳокимияти
қонун
чиқарувчи
ва
ижро
этувчи
ҳо
-
кимиятлардан
,
сиёсий
партиялардан
,
бошқа
жамоат
бирлашмаларидан
мустақил
ҳолда
иш
юритади
.
Суд
мустақиллигининг
мазмуни
,
судлов
ишларини
юритишда
шундай
имкониятларга
эга
бўлиши
билан
белгиланадики
,
бунда
суд
фаолиятига
ташқаридан
тазйиқ
ўтказилмаслиги
,
бировларнинг
аралашмаслиги
,
қонунга
мувофиқ
адолатли
,
асосли
қарорга
келиши
таъминланиши
зарур
.
Одатда
суд
мустақиллиги
иккита
асосий
элемент
бирлигидан
иборат
:
суд
ҳокимиятининг
ташкилий
ва
вазифаларга
кўра
мустақиллиги
ҳамда
судьяларнинг
мустақиллиги
.
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Судлар
тўғриси
-
да
"
ги
қонунининг
68-
моддасида
суд
ҳокимиятининг
жамоат
бирлашмаларидан
мустақил
фаолият
юрити
-
шига
оид
конституциявий
нормалар
тўлдирилган
ва
аниқлаштирилган
.
Унга
кўра
,
судьялар
сиёсий
партия
-
лар
ва
ҳаракатларнинг
аъзоси
бўлиши
,
шунингдек
ил
-
мий
,
педагогик
ва
ижодий
фаолиятдан
ташқари
ҳақ
тўланадиган
бошқа
бирон
-
бир
фаолият
турлари
билан
шуғулланиши
мумкин
эмас
.
Ушбу
нормалар
судьялар
-
нинг
ҳуқуқларини
чеклаш
бўлмай
,
балки
уларнинг
ўз
вазифаларини
бажаришлари
борасида
жамоат
бир
-
лашмаларининг
таъсирига
берилишининг
олдини
олиш
ва
шу
орқали
судловнинг
холис
ва
қонуний
бўлишини
таъминлашга
қаратилган
.
Суд
ҳокимиятининг
мустақиллиги
орқали
суд
тизи
-
ми
олдидаги
муҳим
вазифалар
-
давлат
органларини
инсон
ҳуқуқларини
ҳурмат
қилишга
мажбур
қилиш
,
ҳуқуқий
нормаларни
реал
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларга
айлантириш
,
давлатнинг
инсон
ва
жамият
олдидаги
,
инсонларнинг
давлат
ва
жамият
олдидаги
ўз
мажбури
-
ятларини
бажаришини
таъминлаш
вазифалари
амалга
оширилади
.
Ташкилий
жиҳатдан
суд
мустақиллигининг
моҳияти
шундан
иборатки
,
давлатнинг
қонунчилик
ва
ижро
ҳо
-
кимиятларининг
суд
фаолиятини
ташкил
қилишига
аралашиши
,
унинг
адолатли
,
асосли
ҳукм
ва
қарорла
-
рига
қарши
равишда
иш
олиб
боришлари
мумкин
эмас
.
Демак
,
суд
ҳокимияти
маъмурий
мустақилликка
ҳам
эга
.
Маълумки
,
суд
ҳокимияти
давлат
бюджети
ҳисоби
-
дан
молиялаштирилади
,
давлат
бюджети
тўғрисидаги
лойиҳа
Ўзбекистон
ҳукумати
томонидан
тайёрланади
ҳамда
қонунчилик
ҳокимияти
давлат
бюджетини
қабул
қилиш
тўғрисида
қонун
қабул
қилади
.
Судларни
мо
-
лиялаштириш
ижроия
ҳокимиятнинг
Адлия
вазирлиги
томонидан
амалга
оширилади
ва
бу
суд
ҳокимиятини
маълум
моддий
-
техника
базаси
билан
таъминлаш
,
уларнинг
фаолият
кўрсатишларига
имкониятлар
яра
-
тиш
билан
изоҳланади
("
Судлар
тўғрисида
"
ги
қонун
-
нинг
11-
моддаси
).
Суд
ҳокимиятининг
вазифасига
кўра
мустақиллиги
уларнинг
фақат
Конституцияга
,
қонунларга
амал
қи
-
лишидадир
.
Одил
судловни
амалга
ошириш
шартлари
фуқаролик
-
процессуал
,
жиноий
-
процессуал
,
хўжалик
-
процессуал
кодексларида
кўрсатилган
бўлиб
,
уларга
асосан
судьялар
ҳеч
қандай
ички
ва
ташқи
тазйиқсиз
ўз
фикр
мулоҳазаларига
суянган
ҳолда
хулоса
қилиши
-
га
,
ҳукм
ва
қарор
чиқаришига
имконият
яратади
.
Суд
кўрилган
масала
бўйича
кенгаш
хонасида
суд
таркиби
-
га
кирган
судьялар
билан
кенгашиб
,
маслаҳатлашиб
иш
кўради
,
тегишли
ҳал
қилув
қарорлари
чиқаради
.
Судьяларнинг
маслаҳат
хонасидаги
фикр
мулоҳа
-
заларини
ошкор
қилишга
ҳеч
кимнинг
ҳаққи
йўқ
.
Суд
-
нинг
маслаҳат
хонасида
бегона
шахсларнинг
бўлишига
йўл
қўйилмайди
.
Судларнинг
одил
судловни
амалга
ошириш
бора
-
сидаги
фаолиятига
аралашишга
йўл
қўйилмайди
ва
бундай
аралашиш
қонунга
мувофиқ
жавобгарликка
сабаб
бўлади
(
Ўзбекистон
Конституциясининг
112-
моддаси
).
Суд
мустақиллиги
турли
поғонадаги
суд
ходимла
-
рининг
(
судьяларнинг
)
ўзаро
муносабатларини
ҳам
белгилашга
имконият
беради
.
Аппеляция
,
кассация
ва
назорат
инстанциялари
қуйи
поғонадаги
судьяларнинг
ҳал
қилув
қарорларини
бекор
қилар
экан
,
ишни
қайта
кўриб
чиқишга
юбориб
ўз
тазйиқини
ўтказиши
уларнинг
мустақиллигига
путур
етказиши
,
ўзларининг
ўйлаган
,
тахминий
хулосаларини
ҳал
қилув
қарори
тариқасида
амалга
оширишларини
талаб
қилишликлари
мумкин
эмас
.
Қонунни
тўғри
таҳлил
қила
билишлик
судьяларнинг
масалани
одил
ҳал
қилишдаги
маҳоратини
кўрсатади
.
Судьяларнинг
ушбу
фаолияти
ташқи
таъсирдан
,
тазйиқдан
ҳоли
бўлиши
шарт
.
Қонун
йўли
билан
судь
-
яларнинг
тайинланиш
тартиб
-
қоидаларининг
ўрнатил
-
иши
уларнинг
бошқа
ҳокимият
ва
мансабдор
шахслар
олдида
ҳисобдорликдан
озод
қилади
,
суднинг
мус
-
тақиллиги
моҳиятан
ҳам
шу
билан
белгиланади
.
Суд
ҳокимиятининг
обрўси
ҳам
,
мустақиллиги
ҳам
уларнинг
қонунчиликка
қанчалик
моҳирона
ёндаша
олишидан
келиб
чиқади
.
"
Судлар
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
VI
бўлим
8-
бобида
судьяларнинг
мустақиллигининг
асосий
кафолатлари
кўрсатилган
.
Хусусан
, "
Судлар
тўғрисида
"
ги
қонуннинг
СУД
ТИЗИМИ
♦
COURT SYSTEM
♦
СУДЕБНАЯ
СИСТЕМА
2007
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
93
68-
моддасида
шундай
кўрсатилади
:
–
судьялар
қонунда
белгиланган
тартибда
сайла
-
надилар
,
тайинланадилар
ва
судьялик
вазифасидан
озод
қилинадилар
;
–
уларнинг
(
судьяларнинг
)
дахлсизлиги
таъминланади
;
–
одил
судловни
амалга
оширишда
қатъий
тамойил
мавжуд
;.
–
қарор
чиқариш
чоғида
судьялар
маслаҳати
сир
тутилади
,
уни
ошкор
қилишни
талаб
қилиш
мумкин
эмас
;
–
судьяларга
нисбатан
ҳурматсизликка
йўл
қўйил
-
маслик
,
улар
фаолиятига
аралашмаслик
ва
судьялар
-
нинг
дахлсизлигини
таъминланиши
;
–
судьяларга
давлат
томонидан
моддий
ва
ижти
-
моий
-
таъминот
берилиши
.
Судьялар
фаолиятида
самарадорликнинг
ошиши
учун
,
мустақил
ишлашлари
учун
судьяларнинг
ваколат
муддати
етарли
даражада
узайтирилиши
,
уларнинг
етарли
миқдорда
маош
олиши
,
кексалик
нафақаси
билан
таъминланиши
зарур
.
Шунингдек
,
судьяларнинг
шахсий
ҳаёти
ҳам
,
оиласи
ҳам
ҳимояланган
бўлиши
лозим
.
Ҳар
қандай
ўринсиз
танқиддан
ҳам
ҳимоялан
-
ган
бўлиши
,
асоссиз
равишда
ўз
лавозимидан
четлаш
-
тирилмаслиги
керак
.
Зероки
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
Каримов
ҳақли
равишда
,
таъкидлаганидек
, "
Суд
–
одил
судловнинг
олий
нуқтаси
ва
унинг
ролини
оши
-
риш
ҳуқуқий
давлат
барпо
этиш
йўлидаги
қонуний
жа
-
раён
ҳисобланади
"
1
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
поня
-
тие
судебной
власти
в
целом
.
В
основной
части
статьи
рассматриваются
судеб
-
ная
система
и
деятельность
судей
в
нашей
стране
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
развивать
и
совершенствовать
судебную
систему
в
стране
в
направлении
либерализации
и
защиты
прав
граждан
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes concept of judicial authority in the whole.
In the basic part of the article questions of the judicial
system and activity of judges in our country are considered.
In conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to develop and improve judicial system in the
country in a direction of liberalization and protection of the
rights of citizens.
1
Каримов
И
.
А
.
Бизнинг
бош
мақсадимиз
жамиятни
демократлаштириш
ва
янгилаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
:
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
2005
йил
28
январдаги
қўшма
мажлисидаги
маърузаси
//
Халқ
сўзи
. 2005. 29
январ
.
