ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
лар
(
нақдлаштириш
)
ўтказиш
Давлат
органининг
,
мулкчилик
шаклидан
қатъи
на
-
зар
корхона
,
муассаса
,
ташкилотнинг
,
жамоат
бир
-
лашмасининг
мансабдор
шахси
ёхуд
якка
тартибдаги
хусусий
тадбиркор
,
шунингдек
бундай
ҳаракатни
улар
-
нинг
манфаатлари
йўлида
моддий
ҳақ
олиш
ёки
мул
-
кий
манфаатдор
бўлиш
эвазига
амалга
оширадиган
шахс
томонидан
тадбиркорлик
ва
бошқа
иқтисодий
фаолиятда
алдаш
йўли
билан
расмийлаштириш
орқа
-
ли
белгиланган
тартибни
бузган
ҳолда
қонуний
муома
-
лада
бўлган
ўз
ҳисобварағидаги
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
ҳисоби
юритилмаган
нақд
пулга
алмаш
-
тириш
,
шундай
ҳаракатлар
учун
маъмурий
жазо
қўлланилганидан
кейин
кўп
миқдорда
содир
этилган
бўлса
–
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
йигирма
беш
бара
-
варидан
эллик
бараваригача
миқдорда
жарима
ёки
беш
йилгача
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
ёхуд
уч
йилгача
ахлоқ
тузатиш
ишлари
ёхуд
олти
ойгача
қамоқ
билан
жазоланади
.
Ўша
ҳаракат
:
а
)
такроран
;
б
)
жуда
кўп
миқдорда
содир
этилган
бўлса
, –
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
юз
бараваридан
уч
юз
барава
-
ригача
миқдорда
жарима
ёки
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
этилган
ҳолда
,
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Етказилган
моддий
зарарнинг
ўрни
қопланган
тақ
-
дирда
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазо
қўлланилмайди
".
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
во
-
прос
незаконного
обналичивания
денежных
средств
.
В
основной
части
рассматриваются
уголовно
-
правовая
характеристика
незаконного
обналичивания
денежных
средств
,
а
также
ответственность
за
данное
преступление
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
развивать
и
совершенствовать
национальное
уго
-
ловное
законодательство
в
целях
полного
урегулиро
-
вания
данной
проблемы
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes a question of illegal cashing in of money resources.
In the basic part criminally-legal characteristic of illegal
cashing in of money resources, and also the responsibility
for the given crime are considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to develop and improve the national criminal legis-
lation with a view of full settlement of the given problem.
Н
.
И
.
Мухторов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
АЙБНИНГ
ЭҲТИЁТСИЗЛИК
ШАКЛИДА
ЖИНОЯТ
СОДИР
ЭТИШДА
ИШТИРОК
ЭТГАНЛИК
УЧУН
ЖАВОБГАРЛИКНИНГ
БАЪЗИ
БИР
МУАММОЛАРИ
Ўзбекистон
Жиноят
кодекси
27-
моддасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахснинг
қасддан
жиноят
содир
этишда
биргалашиб
қатнашиши
иштирокчилик
деб
белгилан
-
ган
ҳамда
унга
мувофиқ
равишда
30-
моддада
жиноят
-
да
иштирок
этганлик
учун
белгиланган
жавобгарлик
доираси
ҳам
фақат
қасддан
содир
этилган
жиноятлар
-
нигина
қамраб
олган
.
Иштирокчиликнинг
жиноят
қону
-
нидаги
бундай
таърифи
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этилган
жиноятда
унинг
мавжудлигини
истисно
этади
ва
мазкур
норма
қўлланилиши
соҳасини
жиддий
тар
-
зда
чеклайди
,
яъни
айнан
бир
жиноятни
содир
этишда
бир
неча
шахсларнинг
эҳтиётсизлик
хулқи
-
атворлари
,
шунингдек
эҳтиётсизлик
жиноий
натижага
олиб
келган
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
бир
неча
шахслар
томонидан
содир
этилган
ҳолларни
қамраб
олмайди
.
Жиноят
қонунчилигига
мувофиқ
равишда
шарҳлар
ва
жиноят
ҳуқуқи
назариясида
ҳам
айбнинг
эҳтиётсизлик
шаклида
иштирокчилик
мавжуд
эмаслиги
айтилади
1
.
Шунга
қарамасдан
айбнинг
эҳтиётсизлик
шаклида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
ҳолларига
жиноят
-
ҳуқуқий
доктринада
йўл
қўйилади
ва
амалиётда
учраб
туради
.
Икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
жиноят
иштирокчилари
-
нинг
кўп
сонлилиги
турларидан
бири
ҳисобланади
.
Эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
содир
этилиши
эҳтиётсизлик
билан
,
муайян
эҳтиёткорлик
қоидаларининг
бузилишидаги
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
лари
борасида
ўзаро
келишиб
олмасдан
,
алоҳида
-
алоҳида
ҳаракатланаётган
,
лекин
ушбу
жиноятнинг
оқибати
уларнинг
биргаликдаги
ушбу
қоидаларни
бузганликлари
натижасида
келиб
чиққан
субъектларнинг
ижтимоий
муносабатларга
зарар
етка
-
зишини
билдиради
.
Бошқача
айтганда
,
бир
неча
шахс
-
лар
эҳтиётсизлик
орқасида
бир
жиноий
қилмишни
со
-
дир
этади
ёки
ягона
жиноий
натижага
эришади
.
Шунга
қарамай
жиноят
қонуни
шу
каби
ҳодисаларни
жиноят
-
даги
иштирокчиликка
киритмаган
ёки
иштирокчилик
-
нинг
алоҳида
тушунчаси
сифатида
унинг
қонундаги
тарифини
бермаган
.
Бундай
ҳолларда
тергов
ва
суд
амалиёти
жиноят
қонунчилигидаги
камчиликка
дуч
келади
,
яъни
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
қасддан
жино
-
ят
содир
этиши
ҳолларидан
фарқли
ўлароқ
,
жиноят
содир
этишнинг
анча
кўп
учрайдиган
шакли
–
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
қонунда
тартибга
солинмаган
.
Бу
эса
ўз
навбатида
ушбу
муаммонинг
жиноят
қо
-
нунчилигини
янада
ривожлантириш
нуқтаи
-
назаридан
муҳокама
қилишнинг
зарурлигини
кўрсатади
.
Бу
борада
Козлов
А
.
П
.
нинг
"...
иштирокчилик
тўғрисидаги
асосий
таълимот
сифатидаги
қасддан
иш
-
1
Рустамбоев
М
.
Х
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
-
га
шарҳлар
(
Умумий
қисм
).
Тошкент
: ILM ZIYO, 2006. 213-
б
;
Жиноят
ҳуқуқи
(
Умумий
қисм
):
Дарслик
/
Масъул
муҳаррир
М
.
Усмоналиев
.
Тошкент
:
Адолат
, 1998. 138-
б
;
Макашвили
В
.
Г
.
Уголовная
ответственность
за
неосторожность
,
Москва
,
1957.
С
.121;
Тяжкова
И
.
М
.
Неосторожные
преступления
с
использованием
источников
повышенной
опасности
.
СПб
.:
Издательство
"
Юридический
центр
пресс
", 2002.
С
.16.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
тирокчилик
эҳтиётсизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилишининг
мавжуд
эмасли
-
ги
тўғрисидаги
фикрга
олиб
келиши
мумкин
эмас
ва
олиб
келмади
ҳам
"
деган
фикри
ўринли
кўринади
1
.
Ушбу
масалада
махсус
тадқиқотлар
олиб
борган
олимларнинг
эътироф
этишларича
,
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этилган
жиноятлар
орасида
эҳтиёт
-
сизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
ҳолатларининг
ўрни
25-40 %
га
тўғри
келар
экан
2
.
Баъзан
,
одамлар
хавфсизлиги
,
соғлиғи
ва
ҳаётига
жиддий
хавф
туғдирувчи
ҳар
хил
машиналар
,
меха
-
низмлар
,
қурилмалар
,
тажриба
ва
ишлаб
чиқариш
-
техника
жараёнлари
сони
тинимсиз
кўпайиши
билан
боғлиқ
фан
-
техника
тараққиётининг
жадал
ривожла
-
ниш
шароитларида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томони
-
дан
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этилган
ижтимоий
хавфли
қилмишларга
жиноят
-
ҳуқуқий
баҳо
бериш
му
-
аммоси
янада
муҳимроқ
аҳамият
касб
этади
.
Чунки
,
ҳозирги
фан
-
техника
тараққиёти
жамоа
ёки
кўпчилик
фойдаланиладиган
меҳнат
воситалари
улушининг
ўсиши
билан
тавсифланади
.
Шунинг
учун
жамоа
иш
ўринлари
ҳисобланувчи
мураккаб
техника
тизимлари
барча
ходимлардан
ўта
эҳтиёткорликни
ва
аниқ
ўзаро
алоқани
қилишни
тақозо
этади
.
Шунга
қарамай
,
бундай
жамоа
бўлиб
ишлашга
асосланган
шароитда
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахсларнинг
эҳтиёткорлик
қоидаларига
риоя
этмаганлиги
натижасида
ижтимоий
хавфли
оқи
-
батлар
келиб
чиққан
ҳолатлар
кўплаб
аниқланган
.
Ай
-
нан
шундай
шароитда
келиб
чиққан
ижтимоий
хавфли
оқибатга
нисбатан
жамоа
аъзоларининг
улуши
қай
даражада
ва
уларнинг
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этган
айби
учун
жавобгарлик
масалалари
каби
ҳолат
-
лар
юзага
келади
.
Галиакбаров
Р
.
Р
.
томонидан
асосли
таъкидлани
-
шича
,
ижтимоий
амалиёт
вақти
келиб
тегишли
ижти
-
моий
муносабатларларни
муҳофаза
қилишни
тартибга
солиш
ва
тегишли
айбдорлар
жавобгарлигини
диффе
-
ренциаллаш
тақозоси
билан
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
учун
қо
-
нунчилик
даражасида
тартибга
солиш
ва
жавобгар
-
ликни
белгилашни
талаб
қилади
.
Ҳозирги
пайтда
бун
-
дай
жиноятлар
учун
жавобгарлик
ижтимоий
даражада
тартибга
солинмаган
,
шунинг
учун
уларга
жавобгарлик
умумий
қоидалар
асосида
алоҳида
тартибда
амалга
оширилади
,
худдики
кимлардир
эҳтиётсизлик
орқасида
бир
ўзи
жиноят
содир
этгани
каби
.
Ўзига
хос
ҳолат
ке
-
либ
чиқади
:
иштирокчилик
институти
томонидан
қас
-
ддан
бирдан
ортиқ
шахсларнинг
жиноят
содир
этиш
учун
бирлашишини
тартибга
солади
.
Шу
вақтнинг
ўзида
эса
жиноят
содир
этишнинг
кенг
тарқалган
шак
-
ли
бўлмиш
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томони
-
дан
жиноят
содир
этилиши
жиноят
қонунчилигида
умуман
назарда
тутилмаган
.
Бунда
худди
қасддан
иш
-
тирокчиликдаги
каби
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилишида
ҳам
жиноийлик
факти
ҳам
содир
этилган
қилмишнинг
ижтимоий
баҳо
-
ланишига
,
ҳам
ҳар
бир
айбдорнинг
қилмишини
баҳо
-
1
Козлов
А
.
П
.
Соучастие
:
традиции
и
реальность
.
Красноярск
,
2000.
С
.13.
2
Қаранг
:
Харитонова
И
.
Р
.
Общественная
опасность
неосто
-
рожного
сопричинения
при
использовании
технических
средств
//
Социальная
эффективность
норм
об
уголовной
ответственности
за
посягательства
на
экономическую
систе
-
му
:
Сб
.
научн
.
трудов
.
Горький
, 1985.
С
.102-110;
Ее
же
.
Неос
-
торожное
сопричинение
в
советском
уголовном
праве
:
Авто
-
реф
.
дис
…
канд
.
юрид
.
наук
.
Свердловск
, 1985.
С
.9.
лашга
таъсир
қилади
,
чунки
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилишидаги
иш
-
тирокчиларнинг
иштирокчилик
даражаси
ва
хусусияти
чуқур
фарқланиши
мумкин
3
.
Эҳтиётсизлик
орқасида
бирдан
икки
ёки
ундан
ор
-
тиқ
шахс
томонидан
содир
этилган
қилмишлар
нати
-
жасида
Чернобиль
ҳалокати
, "
Нахимов
"
чўкиши
,
Боқирдистондаги
газ
трубаси
портлашини
келтириб
чиқарганлигини
мисол
мумкин
.
Уларда
қанчадан
-
қанча
инсонлар
ҳалок
бўлган
,
моддий
ва
маънавий
зарар
-
нинг
кўрчсаткичлари
эса
статистик
жиҳатдан
умуман
ҳеч
қандай
доирага
сиғмайди
.
Энг
муҳими
,
шу
билан
бирга
бундай
ҳолатларда
эҳтиётсизлик
орқасида
ҳара
-
кат
қилувчи
шахсларнинг
ҳиссаси
бир
хилда
эмас
.
Айнан
юқоридаги
каби
ижтимоий
хавфли
қилмиш
-
ларда
,
ҳар
бир
иштирокчининг
айб
даражасини
аниқ
-
лаш
жиноят
ишларини
тергов
қилиш
ва
судда
кўриш
учун
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Айниқса
,
жиноий
оқи
-
батлар
махсус
билим
ва
кўникмаларга
иштирокчилар
-
нинг
фақат
биттаси
эга
бўлган
касбий
фаолият
ёки
мансаб
вазифаларини
бажариш
билан
боғлиқ
бўлса
,
бундай
қилмишга
баҳо
бериш
айниқса
қийинлашади
.
Бу
ҳолат
бундай
махсус
белгиларга
эга
субъектлар
-
нинг
айб
даражасига
қандай
таъсир
кўрсатади
ва
маз
-
кур
белгиларга
эга
бўлмаган
иштирокчилар
жавобгар
-
ликка
тортилиши
керакми
?
Бу
ва
бошқа
шунга
ўхшаш
саволларга
жавоб
топиш
жуда
муҳим
,
чунки
бундай
вазиятлар
амалиётда
кўпинча
ҳар
хил
ечилади
.
Юқоридаги
фактлардан
кўриниб
турибдики
,
эҳтиёт
-
сизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
категорияси
–
бу
келажак
ёки
яқин
ўтмишдаги
категория
эмас
,
балки
ҳар
доим
учрайдиган
ҳодиса
,
кенг
тарқалган
ва
ўзининг
фиктив
эмас
,
балки
реал
ечими
топиши
керак
бўлган
категориядир
.
Бу
бо
-
рада
ҳақиқатда
мавжуд
бўлган
сон
кўрсаткичи
сифат
кўрсаткичига
ўтмоқда
ва
бу
ҳам
қонуннинг
,
ҳам
наза
-
рия
ва
амалиётнинг
бўшлиққа
эга
эканлигини
кўрсатмоқда
"
4
.
Суд
амалиёти
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томони
-
дан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
муам
-
мосининг
аҳамияти
ошиб
бораётганидан
далолат
бе
-
ради
.
Унинг
ишлаб
чиқилиши
ва
ҳал
қилиниши
ижти
-
моий
муносабатларни
муҳофаза
қилишни
кучайтириш
ва
жиноий
эҳтиётсизликнинг
бундай
кўринишларини
қонун
йўли
билан
тартибга
солишдаги
бўшлиқни
бар
-
тараф
этишни
назарда
тутадиган
жамоат
хавфсизлиги
тартиботини
қўллаб
-
қувватлашда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Масалан
,
жиноий
-
ҳуқуқий
муносабатлар
соҳа
-
сида
эҳтиётсизлик
туфайли
зарар
етказишда
иштирок
этиш
учун
жавобгарликни
асослаб
бериш
,
иштирокчи
-
лар
ҳар
бирининг
ҳаракатларини
"
ажратиш
"
ва
кейин
-
чалик
таснифлаш
,
айб
даражасига
қараб
жавобгарлик
ва
жазони
дифференциациялаш
ва
индивидуаллаш
-
тириш
билан
боғлиқ
масалалар
айниқса
муҳим
аҳами
-
ят
касб
этади
5
.
Таъкидланганидек
,
бунда
жавобгарликни
диффе
-
ренциациялаш
ва
жазони
индивидуаллаштириш
билан
боғлиқ
бир
қанча
муаммолар
вужудга
келади
.
Бундай
қийинчиликлар
юқорида
таъкидлаганимиздек
,
ишти
-
3
Галиакбаров
Р
.
Р
.
Квалификация
многосубъектных
преступ
-
лений
без
признаков
соучастия
.
Хабаровск
, 1987.
С
.65–80.
4
Козлов
А
.
П
.
Соучастие
:
традиции
и
реальность
.
Красноярск
,
2000.
С
.14.
5
Нерсесян
В
.
А
.
Уголовная
ответственность
сопричинителей
вреда
по
неосторожности
//
Российская
юстиция
. 1999.
№
10.
С
.44.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
рокчиларнинг
фақат
бири
махсус
билим
ва
вазифалар
-
га
эга
бўлганида
,
жиноий
оқибатлар
касбий
фаолият
ёки
мансаб
вазифаларини
бажариш
билан
боғлиқ
бўлганида
айниқса
сезиларлидир
.
Шунга
қарамай
,
эҳтиётсиз
ҳаракат
қилувчи
бир
не
-
ча
шахсларнинг
биргаликдаги
ҳаракатлари
(
ҳаракат
-
сизлиги
)
етказадиган
зарарнинг
юқори
хавфлилигига
қарамасдан
иштирокчилик
доирасини
бундай
шахслар
ҳисобига
кенгайтириш
на
назарий
,
на
амалий
жиҳат
-
дан
асосли
кўринмайди
.
Назария
нуқтаи
назаридан
иштирокчилик
институти
бу
ҳолда
шу
қадар
тушунар
-
сиз
ва
мавхум
бўладики
,
бу
институт
аниқ
мезонлари
-
ни
белгилаш
ҳам
мумкин
бўлмайди
.
Амалий
нуқтаи
назардан
биргаликда
қасддан
ҳаракат
қилувчи
шахс
-
ларнинг
ижтимоий
хавфлилиги
юқори
даражаси
хав
-
флилик
даражаси
бўйича
унга
тенглаштирилган
эҳти
-
ётсизлик
ҳаракатларига
қараб
мослашади
."
1
.
Бошқа
фикрлар
ҳам
мавжуд
.
Масалан
,
Козлов
А
..
П
.
"...
бир
неча
(
икки
ёки
ундан
ортиқ
)
шахсларнинг
бирга
-
ликда
қасддан
жиноят
содир
этиши
иштирокчилик
деб
тан
олинади
.
Эҳтиётсизлик
иштирокчилиги
эҳтимолини
инобатга
олиб
"
қасддан
"
атамаси
"
айбли
"
атамаси
би
-
лан
алмаштирилиши
лозим
"
деб
таъкидлайди
2
.
Аммо
,
эҳтиётсизлик
жиноятларида
иштирокчиликни
исбот
-
лаш
ва
эҳтиётсизлик
туфайли
зарар
етказишда
ишти
-
рок
этишни
иштирокчилик
билан
қамраб
олиш
ури
-
нишларини
олимлар
ва
амалиёт
ходимлари
қўллаб
-
қувватламадилар
,
бундан
ташқари
,
қонун
чиқарувчи
иштирокчилик
соҳасини
қасддан
жиноятлар
доираси
билан
чеклаб
қўйди
3
.
Фикримизча
,
Козлов
А
.
П
.
томонидан
юқорида
бил
-
дирилган
фикр
айбнинг
эҳтиётсизлик
шаклида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахсларнинг
иштирок
этиши
билан
боғлиқ
муаммони
жиноят
қонунида
ечимини
бермайди
.
Чунки
унинг
фикрича
,
жиноят
қонунининг
йиллар
давомида
амалиётда
тўғри
қўлланилиб
келаётган
иштирокчилик
тушунчасидаги
"
қасддан
"
сўзи
олиб
ташлаб
,
уни
эҳти
-
ётсизлика
ҳам
мослаштириш
бу
,
айни
пайтда
қасддан
иштирокчиликка
хизмат
қилаётган
модданинг
мазму
-
нини
тубдан
ўзгартириб
юборади
.
Айни
пайтда
биз
ҳам
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этишни
амалдаги
жиноят
қонунида
белгиланган
иштирокчилик
тушунчасида
белгилаш
лозим
деган
масаладан
йи
-
роқмиз
.
Чунки
иштирокчилик
ҳамиша
иштирокчилар
-
нинг
бажарувчи
ҳаракатлари
билан
субъектив
алоқа
-
сини
назарда
тутиб
,
у
жиноят
иштирокчилари
содир
этаётган
ҳаракат
бажарувчи
билан
келишилган
ҳолда
ва
қилмишни
биргаликда
содир
этишни
хоҳлаб
ёки
онгли
равишда
назарда
тутиб
амалга
оширилаётгани
-
ни
англашга
асосланади
.
Шу
боис
эҳтиётсизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахсларнинг
зарар
етказганлиги
учун
жавобгарликни
дифференциациялаш
учун
олимлар
бундай
турдаги
иштирокчиликни
фақат
қасд
билан
боғлиқ
иштирокчи
-
лик
тушунчасини
кенгайтириш
эвазига
эмас
,
балки
алоҳида
тартибда
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилишига
"
бир
оқибат
бир
-
дан
ортиқ
шахсларнинг
эҳтиётсизлик
орқасидаги
ҳара
-
кати
натижасида
етказилиши
"
ни
киритиш
таклифига
1
Тяжкова
И
.
М
.
Неосторожные
преступления
с
использовани
-
ем
источников
повышенной
опасности
.
СПб
.:
Издательство
"
Юридический
центр
пресс
", 2002.
С
.54.
2
Козлов
А
.
П
.
Соучастие
:
традиции
и
реальность
.
С
.78.
3
Қаранг
:
Нерсесян
В
.
А
.
Ответственность
за
неосторожные
преступления
.
СПб
.: "
ридический
центр
Пресс
, 2002.
С
.180.
қўшилиш
мақсадга
мувофиқ
4
.
Эҳтиётсизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахс
томони
-
дан
жиноят
содир
этилиши
жавобгарлик
масаласида
яна
айрим
саволлар
туғилади
.
Чунки
,
бундай
жиноят
-
ларда
содир
этилган
қилмишнинг
ижтимоий
хавфли
оқибатлари
оғирлиги
даражасигина
эмас
,
балки
ҳолат
-
ни
,
субъектларнинг
фаолият
соҳаси
,
билими
,
уларнинг
мавжудлиги
,
кўникмалари
,
бошқарувдаги
аҳамияти
,
уларнинг
жиноят
услублари
ва
бошқалардан
иборат
бўлган
жиноят
қонуни
билан
назарда
тутилган
жиноят
-
гача
бўлган
ўзаро
тайёргарлик
ишларида
бирга
қатна
-
шиш
даражаси
ҳам
эътиборга
олиниши
керак
5
.
Энг
ёмони
амалиётда
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
-
ларнинг
эҳтиётсизликдан
зарар
етказишда
иштирок
этишини
квалификация
қилишда
ҳуқуқий
баҳони
қоида
-
га
кўра
кимнинг
эҳтиёткорлик
қоидаларини
бузиш
бора
-
сидаги
ҳаракатлари
келиб
чиққан
ижтимоий
хавфли
оқибатларга
кўпроқ
яқин
бўлса
,
ўшаларнинг
ҳаркатлари
-
гина
эътиборга
олиниши
каби
нотўғри
амалиёт
шакл
-
ланганлигидир
.
Натижада
,
бир
томондан
тегишли
қои
-
даларни
камроқ
бўлсада
,
лекин
ижтимоий
хавфли
оқи
-
батга
таъсири
бўладиган
тарзда
бузган
шахслар
жиноий
жавобгарликдан
қутулиб
қолади
,
иккинчи
томондан
эса
бир
шахсга
нисбатан
адолатсиз
равишда
(
барчанинг
айби
учун
)
керагидан
оғирроқ
жазо
тайинланади
.
Шунингдек
,
бир
неча
шахсларнинг
эҳтиётсиз
жино
-
ий
фаолиятини
баҳолаш
ҳолларида
қонунчиликнинг
такомилига
етмаганлиги
бир
қачна
ижтимоий
хавфли
ножўя
ҳаракатлар
учун
жиноий
жавобгарлик
ё
истисно
этилади
ё
якка
тартибда
амал
қиладиган
субъект
жи
-
ноят
содир
этишига
ўхшаб
ва
шахс
ўз
ҳаракатлари
билан
бутун
мураккаб
таркибни
амалга
оширгани
учун
вужудга
келади
6
.
Бунинг
яққол
мисоли
сифатида
Я
.
га
нисбатан
жи
-
ноят
ишини
кўрсатиш
мумкин
.
У
кечқурун
тунда
коман
-
дировкадан
қайтаётиб
,
қарши
келаётган
транспорт
фаралари
нурлари
таъсирида
кўзи
кўрмай
қолган
.
Тезликни
камайтириб
(
лекин
Йўл
ҳаракати
хавфсизли
-
ги
қоидалари
талабларидаги
каби
тўхтамасдан
)
у
юришдан
тўхтамаган
ва
йўл
четида
турган
юк
машина
-
сини
кўрмасдан
,
унинг
орқасига
урилган
.
Юк
машинаси
эса
кейинчалик
милиция
ходими
томонидан
тўхтатил
-
ганида
у
йўл
четига
ўтиб
тўхтатмасдан
,
бу
ерда
ҳам
Йўл
ҳаракати
хавфсизлиги
қоидалари
бузилган
,
ҳай
-
довчи
фарасини
ёқиб
,
машинани
тормозга
қўймаган
(
Қоидани
бузиб
)
ва
машина
фараси
олдида
ҳужжатлар
билан
милицонер
танишиши
учун
иккаласи
турган
.
Шу
пайтда
Я
.
нинг
машинаси
юк
машинасига
урилган
ва
у
қўзғалиб
,
ўз
ҳайдовчисини
босиб
кетган
.
Милиция
хо
-
димига
буда
енгил
тан
жароҳати
етказилган
.
Я
.
эса
8
йилга
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазосига
4
йил
ма
-
шинани
бошқариш
ҳуқуқидан
маҳрум
қилиш
билан
биргаликда
ҳукм
қилинган
7
.
Жиноят
-
ҳуқуқий
адабиётларда
эҳтиётсизлик
орқа
-
сида
бирдан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
эти
-
лиши
тўғрисида
бир
қатор
моддаларни
киритиш
так
-
лиф
қилинган
.
Жумладан
"
Агар
жиноят
бир
неча
шахс
-
ларнинг
эҳтиётсизлиги
туфайли
содир
этилган
бўлса
,
4
Галиакбаров
Р
.
Р
.
Неосторожное
сопричинение
как
вид
мно
-
жественности
участников
преступления
//
Проблемы
борьбы
с
преступной
неосторожностью
.
Владивосток
, 1981.
С
.29.
5
Батафсил
қаранг
.
Галиакбаров
Р
.
Р
.
Квалификация
много
-
субъектных
преступлений
…
С
.16–18.
6
Қаранг
:
Нерсесян
В
.
А
.
Ответственность
за
неосторожные
преступления
.
С
.168.
7
Тяжкова
И
.
М
.
Неосторожные
преступления
с
использовани
-
ем
источников
повышенной
опасности
.
С
.56–57.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
уларнинг
ҳар
бири
ўзлари
йўл
қўйган
қоидабузарлик
доирасида
жавобгар
бўлади
.
Кам
аҳамиятли
ҳаракат
ёки
ҳаракатсизлик
эҳтиётсизлик
туфайли
зарар
етка
-
зишда
иштирокчилик
ҳисобланмайди
.
Жазо
тайинлаш
-
да
суд
бузилган
мажбуриятларнинг
аҳамияти
,
шу
би
-
лан
бирга
оқибатларнинг
келиб
чиқишида
ҳар
бир
шахснинг
алоҳида
иштирок
этганлик
даражасига
эъти
-
бор
берилади
"
1
.
Жиноят
кодексига
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
учун
жавобгарлик
тартиби
ва
шартларини
белгиловчи
модданинг
қўшилиши
таклифи
объектив
ва
субъектив
асосга
эга
бўлиб
кўринмоқда
.
Объектив
асос
бўлиб
инсонлар
ҳаёти
ва
фаолиятининг
турли
соҳаларидаги
зарарли
оқибатларнинг
кўпаяётганлиги
,
ижтимоий
хавфлилиги
даражаси
,
оғирлиги
ва
кўп
қирралилиги
хизмат
қилиши
мумкин
.
Эҳтиётсизлик
орқасида
икки
шахс
томонидан
жино
-
ят
содир
этилиши
институтининг
Жиноят
кодексига
киритилиши
учун
субъектив
асос
сифатида
янги
тех
-
нологиялар
ривожланиши
шароитида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиёткорлик
қоидаларининг
ҳатто
энг
кам
даражада
бузилиши
ҳам
муайян
техно
-
логик
тизимнинг
,
соҳанинг
ривожланишида
бузилишни
келтириб
чиқариши
мумкинлигини
кўрсатиш
мумкин
.
Бундай
оқибатлар
субъектлар
томонидан
белгиланган
эҳтиёткорлик
қоидаларининг
бузилиши
жараёнида
ҳуқуққа
хилофлилиги
англаниши
шарт
ва
бунга
улар
-
нинг
имкони
бўлганлиги
кузатилади
.
Шунингдек
, 2002
йил
Москва
шаҳрида
ўтказилган
"XXI
асрда
жиноят
ҳуқуқи
"
номли
илмий
конференция
-
да
ҳам
эҳтиётсизлик
орқасида
зарар
етказишда
икки
ёки
ундан
ортиқ
шухсларнинг
иштирокига
оида
бир
қатор
масалар
муҳокама
қилинган
ва
жиноят
қонунига
таклифлар
билдирилган
.
Хусусан
, "
Иштирокчилик
"
бобига
қуйидаги
матндаги
нормани
киритиш
йўли
би
-
лан
эҳтиётсизлик
туфайли
зарар
етказишда
иштирок
этиш
институтини
қонунийлаштириш
таклиф
этилади
:
1.
Эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ва
ундан
ортиқ
шахсларнинг
ўзаро
боғланган
ва
ўзаро
келишилган
ғайриқонуний
ҳаракатлар
натижасида
мазкур
Кодекс
Махсус
қисми
нормаларида
назарда
тутилган
оқибат
-
ларга
сабаб
бўлиш
эҳтиётсизлик
орқасида
зарар
етка
-
зишда
иштирок
этиш
деб
тан
олинади
.
2.
Мазкур
Кодекс
Махсус
қисмида
қасддан
жиноят
-
нинг
малакаланган
ёки
алоҳида
малакаланган
ҳолати
сифатида
назарда
тутилган
ва
айбдорларнинг
қасди
билан
қамраб
олинмаган
ва
уларга
нисбатан
муноса
-
бат
эҳтиётсиз
ҳисобланган
оғир
оқибатлар
етказиш
ҳам
эҳтиётсизлик
туфайли
зарар
етказишда
иштирок
этиш
деб
тан
олинади
.
Бу
ҳолатда
эҳтиётсизлик
ту
-
файли
бундай
оқибатлар
етказишда
иштирок
этиш
жиноят
иштирокчилари
ҳар
бири
қилмишини
баҳолаш
-
да
мустақил
равишда
таснифланиши
керак
"
2
.
Лекин
,
масаланинг
муҳокамасига
оид
юқоридаги
фикрлар
ва
зарурийлигига
оид
омилларга
қарамасдан
,
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этганлик
учун
жавобгарлик
муаммоси
олдинги
ЖКда
ҳам
,
ҳозир
амалда
бўлган
ЖКда
ҳам
ўз
ечимини
топмаган
.
Бу
борада
хорижий
давлатлар
қонунчилиги
ва
ама
-
лиётини
ўрганиш
ва
тахлил
қилиш
натижасида
улар
-
1
Харитонова
И
.
П
.
Неосторожное
сопричинение
в
советском
уголовном
праве
.
С
.14–15.
2
Уголовное
право
в
ХХ
1
веке
:
Материалы
Международной
научной
конференции
.
М
., 2002.
С
.70.
нинг
айримларида
ўзига
хос
қонунчилик
ва
амалиёт
шаклланганлиги
кўрсатади
.
Хусусан
,
Франция
жиноят
қонунида
"
Шахс
айбини
исботлаш
айблаётган
тараф
ва
судья
зиммасига
юклатилади
.
Амалиёт
ҳам
қас
-
ддан
,
ҳам
қасддан
бўлмаган
жиноий
қилмишларда
иштирокчиликни
тан
олади
"
таҳрирдаги
норма
мав
-
жуд
3
.
Шу
билан
бирга
Франция
кассация
суди
ўз
қа
-
рорларининг
бирида
кўрсатиб
ўтилган
: "
пиёдани
босиб
ўтган
ва
унинг
ўлимига
сабаб
бўлган
ҳайдовчи
эҳтиёт
-
сизлик
туфайли
одам
ўлдириш
учун
ҳукм
қилинади
,
унинг
ёнида
ўтириб
тез
юришга
ундаган
ва
воқеа
саба
-
би
ҳисобланган
шахс
эса
эҳтиётсизлик
туфайли
одам
ўлдириш
иштирокчиси
сифатида
судланади
"
4
.
Англия
ҳуқуқи
бўйича
иштирокчилик
эҳтиётсизлик
жиноятида
ҳам
бўлиши
мумкин
. "
Шу
маънода
Салмон
-
нинг
иши
қизиқарли
.
Англия
суди
нишонга
отишма
би
-
лан
шуғулланган
ва
отишма
жойи
ёнидан
ўтаётган
ўғилболанинг
ўлимига
сабаб
бўлган
шахслар
гуруҳини
иштирокчиликда
содир
этилган
эҳтиётсизлик
туфайли
одам
ўлдиришда
айбдор
деб
топган
.
Ўғилболани
отган
шахс
биринчи
даражали
бажарувчи
,
қолганлар
эса
иккинчи
даражали
иштирокчилар
деб
топилган
"
5
.
АҚШ
баъзи
штатлари
жиноят
қонунчилигида
эҳти
-
ётсизлик
айб
шакли
бўлганда
ҳам
иштирокчиликка
йўл
қўйилади
(
албатта
,
фақат
ўз
-
ўзига
ишониш
ҳақида
фикр
юритилиши
мумкин
).
Масалан
,
Кентукки
штати
ЖК
шарҳловчилари
мисол
тариқасида
икки
автомо
-
билчи
иштирокида
шоссе
пойгасини
кўрсатади
,
унинг
натижасида
уларнинг
бири
пиёдани
босиб
ўтади
.
Шарҳловчиларнинг
фикри
бўйича
,
бу
ҳолатда
бошқа
автомобилчи
биринчиси
билан
бирга
эҳтиётсизлик
туфайли
одам
ўлдирганлик
учун
жавоб
бериши
керак
6
.
Шу
ўринда
миллий
ва
хорижий
давлатлар
қонунчи
-
лиги
ва
суд
малиёти
таҳлили
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
со
-
дир
этишнинг
ўзига
хос
бўлган
энг
муҳим
жиҳатларини
фарқлаш
имконини
беради
:
Эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
-
лар
томонидан
жиноят
содир
этилишининг
назарий
,
амалий
ва
қонунчилик
тахлили
унинг
қуйидаги
ўзига
хос
бўлган
энг
муҳим
жиҳатларни
фарқлаш
имконини
беради
:
–
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
содир
этилиши
-
бу
ягона
жиноят
ҳисобланади
;
–
бундай
жиноятда
бир
нечта
жавобгарлик
субъ
-
ектлари
иштирок
этади
;
–
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
содир
этилиши
иштирок
-
чилар
учун
ягона
бўлган
ижтимоий
хавфли
оқибатнинг
келиб
чиқишини
назарда
тутади
;
–
субъектларнинг
жиноятдан
олдинги
хулқ
-
атвори
билан
юз
берган
жиноий
оқибат
ўртасида
сабабий
боғ
-
ланиш
мавжудлиги
талаб
этади
,
яъни
натижа
юзага
келишига
сабаб
бўлган
хулқ
-
атвор
ўзаро
боғланган
ва
бир
-
бирини
тақозо
қилувчи
хусусият
касб
этади
;
–
эҳтиётсизлик
орқасида
бирдан
ортиқ
шахс
томо
-
нидан
жиноят
содир
этилиши
фақагина
эҳтиётсизлик
айбининг
мавжудлигидагина
келиб
чиқиши
мумкин
.
3
Крылова
Н
.
Е
.
Понятие
соучастия
в
уголовном
праве
Фран
-
ции
//
Вестник
МГУ
.
Сер
. "
Право
".
М
., 1999.
№
2.
С
.75.
4
Крылова
Н
.
Е
.,
Серебрянникова
А
.
В
.
Уголовное
право
со
-
временных
зарубежных
стран
.
М
., 1997.
С
.113.
5
Там
же
.
С
.107.
6
Kentucky Crime Commission. Kentucky penal code/ Final Draft.
November, 1971. Frankfurt (ky). P.30 – 31.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
Шу
билан
бирга
эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ун
-
дан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
содир
этишда
бўлиши
мумкин
бўлмаган
бир
қатор
ҳуқуқий
белгилар
ҳам
мавжудлиги
кузатилади
.
Жумладан
,
эҳтиётсизлик
айбида
иштирокчиликнинг
зарур
белгиси
ҳисобланган
алоҳида
шахслар
ҳаракатлари
ўртасида
ички
келишил
-
ганлик
йўқ
;
бунда
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахсларнинг
иродавий
ҳаракатлари
бирлашмайди
;
иштирокчиликда
айбдорларнинг
биргаликдаги
фаолияти
муайян
жиноий
натижага
эришишга
онгли
равишда
қаратилган
.
Шу
фактнинг
ўзи
эҳтиётсизлик
жиноятларида
иштирокчилик
бўлолмасликни
тан
олиш
имконини
беради
.
Айнан
шун
-
дай
белгиларнинг
мавжудлиги
уни
иштирокчилик
ту
-
шунчаси
доирасига
сиғдирмайди
.
Шунинг
учун
ҳам
эҳ
-
тиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
то
-
монидан
жиноят
содир
этишни
жиноят
қонунида
алоҳи
-
да
белгилаш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
Юқоридагиларни
инобатга
олиб
икки
ёки
ундан
ор
-
тиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
институтини
ЖК
Умумий
қисмида
мустаҳ
-
камлаш
лозим
,
деб
ҳисоблаймиз
ва
Ўзбекистон
Рес
-
публикасининг
Жиноят
коексини
қуйидагича
таҳрирда
-
ги
27
1
-
модда
билан
тўлдиришни
таклиф
қиламиз
:
"
Агар
ягона
эҳтиётсизлик
жиноятини
содир
этиш
чоғида
унда
бир
неча
шахс
ўзаро
боғланган
ва
бир
-
бирини
тақозо
этадиган
тарзда
иштирок
этган
ва
бу
улар
учун
ушбу
Кодекс
Махсус
қисмининг
муайян
нор
-
масида
назарда
тутилган
ягона
жиноий
оқибат
юзага
келишига
сабаб
бўлган
ёки
бундай
оқибатнинг
юзага
келиш
хавфини
туғдирган
бўлса
,
содир
этилган
қилмиш
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этилган
жиноят
деб
топилиши
лозим
.
Умуман
олганда
ЖКнинг
Умумий
қисмида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
институтини
мустаҳкамлашнинг
мақсадга
мувофиқлиги
бу
,
бир
томондан
,
юқорида
таъкидлаганимиздек
жиноят
иштирокчиларининг
жа
-
вобгарлигини
жиноий
натижага
улар
қўшган
"
ҳисса
"
га
қараб
дифференциациялаш
,
бошқа
томондан
эса
–
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этишнинг
муайян
турларини
Махсус
қисм
нормаларида
тўлароқ
акс
эттириш
имко
-
нини
беради
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
пре
-
ступления
,
совершаемые
по
неосторожности
.
В
основной
части
рассматриваются
некоторые
проблемы
ответственности
за
совершения
преступле
-
ния
по
неосторожности
двумя
или
более
лицами
.
В
заключении
автор
дает
конкретные
предложения
о
совершенствовании
норм
уголовного
законодатель
-
ства
по
разрешению
данной
проблематики
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes the crimes made on imprudence.
In the basic part some problems of the responsibility
for fulfillment of a crime on imprudence two or more per-
sons are considered.
In the conclusion the author gives specific proposals
about perfection of norms of the criminal legislation under
the sanction of the given problem.
О
.
Маҳкамов
ТДЮИ
магистранти
Б
.
Исломов
ТДЮИ
магистранти
МАЖБУРИЙ
ИШЛАР
ЖИНОИЙ
ЖАЗО
ТУРИ
СИФАТИДА
(
ҚИЁСИЙ
ТАҲЛИЛ
)
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
кодексига
мувофиқ
,
жазо
тизимида
энг
енгилидан
энг
оғирига
қараб
саккизта
жазо
тури
мустаҳкамланган
бўлиб
,
жа
-
рима
,
ахлоқ
тузатиш
ишлари
,
хизмат
бўйича
чеклаш
,
қамоқ
,
интизомий
қисмга
жўнатиш
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
ва
ўлим
жазоси
фақат
асосий
жазо
сифатида
,
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
эса
асосий
жазо
сифа
-
тида
ҳам
,
қўшимча
жазо
сифатида
ҳам
қўлланилади
.
Бундан
ташқари
,
маҳкумларга
ҳарбий
ёки
махсус
ун
-
вондан
маҳрум
қилиш
тарзидаги
қўшимча
жазо
ҳам
қўлланилиши
мумкин
.
Таъкидлаш
жоизки
,
жиноий
жа
-
золарнинг
либераллаштирилиши
муносабати
билан
,
ўта
оғир
жиноятлар
(
ЎзР
ЖК
97-
модданинг
иккинчи
қисми
, 155-
модданинг
учинчи
қисми
)
учун
тайинлана
-
диган
ўлим
жазоси
Ўзбекистон
Республикаси
Прези
-
дентининг
"
Ўзбекистон
Республикасида
ўлим
жазосини
бекор
қилиш
тўғрисида
"
ги
ПФ
-3641-
сонли
Фармони
ҳамда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатаси
томонидан
2007
йил
15
июнда
қабул
қилинган
ва
Сенати
томонидан
2007
йил
29
июнда
маъқулланган
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Ўлим
жазоси
бекор
қилиниши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатла
-
рига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
"
ги
Қонунига
мувофиқ
, 2008
йилнинг
1
январидан
жиноий
жазо
тури
сифатида
ўлим
жазоси
бекор
қилинди
ва
унинг
ўрнига
умрбод
ёки
узоқ
муддатга
озодликдан
маҳрум
этиш
жазоси
жорий
этилди
.
Шу
билан
бирга
,
жиноят
ҳуқуқи
назариясида
шундай
жазо
турлари
ҳам
мавжудки
,
улар
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
қо
-
нунида
назарда
тутилмаган
.
Биз
қуйида
Россия
Феде
-
рациясининг
жиноят
қонун
ҳужжатлари
мисолида
шун
-
дай
жазо
турларидан
бири
бўлган
мажбурий
ишлар
тўғрисида
сўз
юритамиз
.
Мажбурий
ишлар
–
бу
маҳкумнинг
асосий
иш
ва
ўқиш
вақтидан
бўш
бўлган
пайтда
текинга
жамоат
иш
-
ларининг
бажарилишига
жалб
этилишида
ифодалана
-
диган
янги
жазо
тури
ҳисобланади
.
Ушбу
жазо
тури
кўпчилик
МДҲ
давлатларининг
жиноят
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларида
назарда
тутилган
бўлиб
,
Россия
Федерацияси
,
Тожикистон
Республикаси
жиноят
қо
-
нунларида
худди
шундай
ном
остида
,
Озарбайжон
,
Беларус
,
Арманистон
,
Қирғизистон
республикалари
Жиноят
кодексларида
жамоатчилик
ишлари
,
Грузия
жиноят
қонунида
ижтимоий
фойдали
меҳнат
,
Молдова
республикаси
Жиноят
кодексида
эса
жамият
фойдаси
-
га
ҳақ
тўланмайдиган
меҳнат
номи
билан
мустаҳкам
-
ланган
.
Гарчи
МДҲ
мамлакатлари
жиноят
қонунчили
-
гида
ушбу
жазо
турли
хил
ном
остида
ўз
ифодасини
топган
бўлса
-
да
,
улар
мазмунан
бир
хил
жазо
тури
ҳисобланади
,
фақатгина
бир
-
биридан
жазо
муддати
,
тайинлашнинг
айрим
шартлари
билан
фарқланади
.
РФ
ЖИК
(25-
м
.)
да
мажбурий
ишларнинг
ижро
қили
-
ниши
тартиби
белгиланган
бўлиб
,
унга
кўра
мажбурий
ишлар
жиноят
-
ижроия
инспекцияси
томонидан
маҳ
-
кумнинг
яшаш
жойи
бўйича
ташкилотда
,
фуқаролар
-
нинг
ўзини
ўзи
бошқариш
органларида
ижро
этилиб
,
