ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
жарима
жазоси
тайинланган
.
1
Яна
бир
мисол
,
Ўзбекистон
Республикаси
ЖКнинг
186
1
-
моддаси
1-
қисми
билан
судланувчи
С
.
И
.
га
нисба
-
тан
190-
сонли
жиноят
ишини
кўриб
,
суд
,
суд
мажлисида
судланувчи
ва
гувоҳларнинг
кўрсатувларини
тинглаб
,
жиноят
иши
материаллари
билан
танишиб
,
ишда
тў
-
планган
далилларга
ҳуқуқий
баҳо
бериб
,
судланувчи
С
.
И
.
тадбиркорлик
фаолияти
билан
шуғулланиш
учун
туман
ҳокимлигидан
рўйхатдан
ўтмасдан
,
ҳеч
қандай
ҳужжатсиз
Ургут
туман
В
.
қишлоғида
жойлашган
шахсий
дўконида
13
турдаги
жами
суммаси
216.200
сўм
миқдо
-
ридаги
спиртли
ва
тамаки
маҳсулотлари
қонунга
хилоф
равишда
муомалага
киритилгани
, 2007
йил
26
март
куни
Ургут
туман
ДСИ
ходимлари
томонидан
назорат
тарти
-
бида
текшириш
ўтказилганида
аниқланиб
,
тегишли
тар
-
тибда
расмийлаштириб
олинган
.
Судланувчи
С
.
И
.
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
186
1
-
моддаси
1-
қисми
билан
айбли
деб
топилган
ва
шу
моддага
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
100
бараварида
миқдорида
1242000
сўм
жарима
жазоси
тайинланган
2
.
Фикримиз
якунида
муҳтарам
юртбошимиз
И
.
А
.
Каримовнинг
қуйидаги
сўзларини
келтириш
ўрин
-
лидир
: "
Бизнинг
иқтисодиёт
,
сиёсат
,
давлат
ва
суд
-
ҳуқуқ
соҳасида
амалга
ошираётган
барча
ўзгариш
ва
ис
-
лоҳотларимиз
пировард
натижасида
ягона
мақсадга
–
халқимиз
учун
муносиб
турмуш
шароити
яратиш
,
одам
-
ларнинг
даромади
ва
фаровонлигини
изчил
ошириб
бориш
,
ҳар
бир
инсонга
ўзининг
интеллектуал
,
касб
ва
маънавий
салоҳиятини
рўёбга
чиқариш
учун
зарур
им
-
кониятлар
яратиб
беришга
қаратилиши
даркор
"
3
.
Хўжалик
соҳасидаги
жиноятларни
ўрганиш
ушбу
туркумдаги
жиноятларга
қарши
курашиш
йўналишла
-
рини
ҳамда
ушбу
жиноятларнинг
олдини
олиш
чора
-
ларини
белгилаб
беради
.
Резюме
В
вводной
части
статьи
содержится
характеристика
экономических
преступлений
в
уголовном
праве
РУз
.
В
основной
части
рассматриваются
вопросы
ответ
-
ственности
за
незаконное
производство
и
продажу
алкогольной
продукции
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
совершенствовать
действующее
законодательство
и
тем
самым
улучшить
борьбу
с
незаконным
произ
-
водством
и
продажей
алкогольной
продукции
.
Abstract
In the introductory part of the article the characteristic
of economic crimes in criminal law of the Republic of Uz-
bekistan contains.
In the basic part questions of the responsibility for il-
legal manufacture and sale of alcoholic production are
considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to improve the current legislation and by that to
improve struggle against illegal manufacture and sale of
alcoholic production.
1
Жиноят
ишлари
бўйича
Самарқанд
вилояти
Ургут
тумани
судининг
2007
йил
9
июл
кунги
190-
сонли
жиноят
ишидан
.
2
Жиноят
ишлари
бўйича
Самарқанд
вилояти
Ургут
тумани
судининг
2007
йил
22
март
кунги
190-
сонли
жиноят
ишидан
.
3
Каримов
И
.
А
. "
Асосий
мақсадимиз
–
юртимизда
эркин
ва
обод
,
фаровон
ҳаёт
барпо
этиш
йўлини
қатъият
билан
давом
эттиришдир
"
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
қабул
қилинганининг
15
йиллигига
бағишланган
тантанали
маро
-
симдаги
маърузаси
//
Ҳалқ
сўзи
. 2007
йил
. 8
декабр
.
У
.
М
.
Мирзаев
ТДЮИ
тадқиқотчиси
ПУЛ
МАБЛАҒЛАРИНИ
НАҚДЛАШТИРИШНИНГ
ЖИНОЯТ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАВСИФИ
"
Нақд
пулга
айлантириш
"
термини
турмушда
ва
махсус
адабиётларда
тез
-
тез
учрайди
.
Истеъмолда
одатда
русча
"
обналичивание
"
сўзининг
қисқартмаси
бўлган
"
обналичка
"
сўзи
ишлатилади
.
Аксарият
ҳол
-
ларда
ушбу
термин
иқтисодий
муносабат
иштирокчи
-
ларининг
ноқонуний
хатти
-
ҳаракатларини
ифодалай
-
ди
,
яъни
банк
муассасасидаги
ҳисобварақда
мавжуд
бўлган
пул
маблағларини
нақд
пулга
айлантиришни
англатади
.
Айрим
ҳолларда
қимматли
қоғозлар
билан
боғлиқ
операцияларга
ҳам
тааллуқлидир
.
Шунингдек
,
"
нақд
пулга
айлантириш
"
термини
қонуности
норматив
ҳужжатларда
ҳам
ишлатилиб
,
қонун
ҳужжатларига
хи
-
лоф
бўлмаган
ҳаракатларни
ифодалайди
.
Хўш
,
банк
ҳисоб
варағидаги
пул
маблағини
қонуний
тасарруф
этиб
,
нақд
пулга
айлантириш
билан
қонунга
хилоф
айлантириш
ўртасидаги
фарқ
нимада
кўринади
.
Бунинг
учун
аввало
нақд
ва
нақд
пулсиз
ҳисоб
-
китобнинг
ҳуқуқий
табиатига
эътибор
қаратамиз
.
Икка
-
ласининг
ҳам
асосий
вазифаси
–
тўлов
воситаси
бўлиб
хизмат
қилиш
ҳисобланади
.
Айни
вақтда
қонунчилик
нақд
пул
маблағларининг
муомиласини
тартибга
сола
-
ди
ва
назорат
қилиб
боради
4
.
Мулкий
айланмаларда
кўпчилик
ҳисоб
-
китоблар
банк
ҳисобварақларидаги
ва
жамғарма
(
депозит
)
лардаги
пул
маблағлари
восита
-
сида
нақдсиз
тартибда
амалга
оширилади
.
Лекин
ўзининг
юридик
табиатига
кўра
нақдсиз
пул
ашё
эмас
,
балки
талаб
қилиш
ҳуқуқидир
.
Ўзбекистон
Республика
-
си
қонунчилиги
қатор
ҳолларда
нақдсиз
пул
маблағла
-
рини
нақдга
айлантириш
имкониятларини
чеклайди
.
Банк
ҳисобварақлардаги
пул
маблағлари
операцияла
-
рининг
қаттиқ
норматив
регламентлаштирилганлиги
ижроия
ҳокимияти
органлари
ва
банк
муассасалари
томонидан
назорат
қилишни
осонлаштиради
5
.
Шундай
қилиб
,
нақдсиз
пул
муомиласининг
ҳуқуқий
чеклашлар
билан
мураккаблаштирилганлиги
ва
назо
-
рат
қилишнинг
кучайтирилганлиги
нақд
пул
қиймати
-
нинг
ошишига
сабаб
бўлиши
мумкин
.
Ҳозирги
бозор
иқтисодиётига
ўтиш
шароитида
бун
-
дай
турдаги
жиноятлар
учрамоқда
. "
Иқтисодий
,
молия
-
вий
,
солиқ
соҳаларида
содир
этилган
жиноятларнинг
4
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
"
Нақд
пул
муо
-
маласини
такомиллаштириш
ва
банкдан
ташқари
айланмани
қисқартириш
борасидаги
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғриси
-
да
"
ги
2005
йил
15
апрелдаги
Қарори
,
Ўзбекистон
Республика
-
си
Вазирлар
Маҳкамасининг
"
Жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштиришга
ва
терроризмни
молиялаш
-
тиришга
қарши
курашиш
билан
боғлиқ
ахборотни
бериш
тар
-
тиби
тўғрисида
"
ги
2006
йил
30
июндаги
Қарори
,
Бош
прокура
-
тура
ҳузуридаги
Солиқ
,
валютага
оид
жиноятларга
ва
жиноий
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашиш
департа
-
менти
бошлиғининг
2006
йил
19
июндаги
517-
сон
буйруғи
билан
тасдиқланган
"
Пул
маблағлари
ёки
бошқа
мол
-
мулк
билан
боғлиқ
операцияларни
амалга
оширувчи
ташкилотлар
-
да
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллашти
-
риш
ва
терроризмни
молиялаштиришга
қарши
курашиш
юза
-
сидан
ички
назоратни
амалга
ошириш
Қоидалари
"
ва
бошқа
шу
кабилар
5
Нақд
пулсиз
ҳисоб
-
китоблар
Ўзбекистон
Республикаси
Мар
-
казий
банки
Бошқарувининг
2002
йил
12
январдаги
1/4 (60)-
сонли
Қарори
билан
тасдиқланган
"
Ўзбекистон
Республика
-
сида
нақд
пулсиз
ҳисоб
-
китоблар
тўғрисида
Низом
"
и
ва
бошқа
каби
норматив
ҳужжатлар
билан
тартибга
солинган
.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
шарт
-
шароитлари
ва
сабабларини
, "
хуфёна
бизнес
"
ни
шаклланиш
йўлларини
,
хорижий
валютанинг
четга
чиқиб
кетиш
каналлари
ва
кўп
миқдордаги
пул
маблағ
-
ларининг
банкдан
ташқари
ноқонуний
айланиши
ман
-
баларини
аниқлаш
ва
бартараф
этиш
ишларининг
са
-
марадорлиги
паст
даражада
қолмоқда
"
1
.
Пул
маблағ
-
ларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантириш
хуфёна
иқ
-
тисодиётнинг
таркибий
қисми
ҳамда
ривожланишининг
муҳим
омилларидан
биридир
.
Пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айланти
-
ришнинг
ижтимоий
хавфлилиги
унинг
қуйидаги
салбий
оқибатларида
намоён
бўлади
:
–
Ўзбекистон
Республикаси
пул
тизими
барқарор
-
лигининг
бузилиши
;
–
Ўзбекистон
Республикаси
бюджети
ва
бюджетдан
ташқари
фондларга
солиқ
ва
бошқа
мажбурий
тўловлар
шаклидаги
пул
маблағларининг
келиб
тушмаслиги
;
–
ҳисобварақдаги
пул
маблағлари
унга
қўйилган
барча
талабларни
қондириш
учун
етарли
бўлмаган
тақдирда
(
ФКнинг
784-
моддаси
)
имтиёзли
кредиторлар
ҳуқуқларининг
бузилиши
;
–
ноқонуний
фаолият
натижаси
ҳисобланган
хуфё
-
на
нақд
пул
бозорининг
шаклланиши
.
Суд
амалиёти
таҳлилларига
кўра
"
пул
маблағлари
-
ни
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
"
би
-
лан
шуғулланувчи
шахслар
одатда
,
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
Жиноят
кодексининг
167-
моддаси
(
Ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
)
билан
жиноий
жавобгарликка
тортил
-
моқда
.
Шунингдек
ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноятларига
оид
суд
ҳукмларини
таҳлил
қилганда
ушбу
қилмишлар
савдо
ёки
воситачилик
фаолияти
билан
қонунга
хилоф
ра
-
вишда
шуғулланиш
(
ЖК
188-
модда
),
савдо
ёки
хизмат
кўрсатиш
қоидаларини
бузиш
(
ЖК
189-
модда
),
фаоли
-
ят
билан
лицензиясиз
шуғулланиш
(190-
модда
)
жино
-
ятлари
билан
жиноятлар
жами
сифатида
квалифика
-
ция
қилинаётганлиги
аниқланди
.
Жумладан
,
Ж
. "
Х
-
Л
"
хусусий
корхонаси
директори
лавозимида
ишлаб
ке
-
либ
, 2005
йилнинг
апрел
ойларида
"
Э
-
Б
"
МЧЖ
дирек
-
тори
А
.
билан
ҳисоб
рақамдаги
пулларни
нақдлашти
-
риш
мақсадида
ёлғондакам
қурилиш
моллари
сотиб
олиш
учун
сохта
шартнома
тузишиб
,
мазкур
сохта
ҳужжатларга
асосан
28.04.2005
йил
куни
"
Х
-
Л
"
ХКнинг
ҳисоб
рақамидан
"
Э
-
Б
"
МЧЖнинг
ҳисоб
ракамига
37.890.000
сўмни
ўтказишиб
,
накд
пулни
94%
дан
ҳи
-
соблашиб
, 30.500
АҚШ
доллари
ва
2.500.000
сўм
ола
-
ётган
вақтда
туман
прокуратураси
ҳузуридаги
СВОЖККБ
ходимлари
томонидан
ўтказилган
тадбирда
қўлга
олинган
.
Суд
ҳукми
билан
Ж
.
М
.
Хайитов
Ўзбе
-
кистон
Республикаси
ЖК
167-
моддаси
3-
қисмининг
"
а
"
банди
, 190-
моддаси
2-
қисмининг
"
б
"
банди
ва
227-
моддаси
2-
қисмининг
"
а
"
бандида
назарда
тутилган
жиноятларни
содир
этганликда
айбли
деб
топилган
2
.
Ўзлаштириш
ёки
растрата
қилиш
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноятининг
объекти
айбдорга
ишониб
топширилган
ўзганинг
мулки
бўлади
.
Мулк
ҳуқуқининг
қуйидаги
белгиларига
эга
объект
-
ларигина
талон
-
торожнинг
предмети
бўлиши
мумкин
:
1
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
"
Молия
-
иқтисо
-
дий
,
солиқ
соҳасидаги
жиноятларга
,
жиноий
фаолиятдан
олинган
даромадларни
легаллаштиришга
қарши
курашишни
кучайтириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
"
ги
2006
йил
21
ап
-
релдаги
Қарори
.
2
1-461/2007-
сонли
жиноят
иши
/
Жиноят
ишлари
бўйича
Тош
-
кент
шаҳар
Мирзо
Улуғбек
туман
суди
архивидан
1)
ашёвийлик
белгиси
,
яъни
муайян
жисмоний
шаклга
эга
эканлиги
;
2)
иқтисодий
белгиси
,
яъни
объектив
иқтисодий
қийматга
эга
эканлиги
;
3)
юридик
белгиси
,
яъни
айбдорга
нисбатан
бего
-
налиги
(
ўзганинг
мулки
эканлиги
–
муаллиф
)
3
.
Биринчидан
,
ЎзР
ФКнинг
94-
моддасига
кўра
,
мулк
ҳуқуқининг
объекти
сифатида
нақд
пулнинг
ашёвийлик
белгисига
шубҳа
йўқ
,
лекин
нақд
бўлмаган
пулни
ўзлаштириш
ёки
растратанинг
предмети
сифатидаги
масаласи
бир
қанча
муаммоларни
келтириб
чиқаради
.
Я
.
С
.
Васильева
,
А
.
В
.
Хабаров
,
Л
.
Ефимова
,
О
.
Олейник
,
А
.
В
.
Шульгалар
пулнинг
нақд
бўлмаганлигини
пул
мав
-
жудлигининг
шакли
деб
ҳисоблаб
,
нақд
бўлмаган
пулни
талон
-
торожнинг
предметига
киритадилар
4
.
П
.
С
.
Яни
,
аксинча
,
нақд
бўлмаган
пулни
талон
-
торожнинг
предмети
эканлиги
ҳақида
сўз
юритиш
нотўғри
деб
таъкидлайди
5
.
Бошқа
айрим
ҳуқуқшунос
олимлар
ҳам
унинг
фикрига
қўшилиб
,
нақд
бўлмаган
пул
ўз
ҳуқуқий
табиатига
кўра
фуқаролик
муомаласи
-
нинг
ашёвий
объекти
ҳисобланмайди
,
балки
мазмуни
-
ни
банкнинг
мижозга
(
ҳисобварақ
эгасига
)
муайян
пул
қийматини
қайтариш
ёки
ўтказишни
ташкил
этадиган
мулкий
мажбурият
ҳуқуқи
бўлади
,
деб
ҳисоблайдилар
.
В
.
В
.
Чубаров
"
агар
олдиндан
кредит
муассасасига
жойлаштирилган
пул
маблағлари
ишончли
бошқарувга
топширилса
,
унда
пулни
банк
ҳисоб
рақамида
"
жой
-
лаштириш
"
фақатгина
уни
рўйхатга
олиш
шакли
бўлиб
,
банк
ҳисоб
рақамидаги
маблағ
ўзида
ашёга
нисбатан
талаб
қилиш
ҳуқуқини
акс
эттиради
",
деб
таъкидлай
-
ди
6
.
Г
.
В
.
Верина
ушбу
фикрга
қўшилиб
, "
жиноят
пред
-
метидан
фарқли
равишда
мулкка
нисбатан
ҳуқуқ
но
-
моддий
хусусиятга
эга
бўлади
"
дея
аниқлик
киритади
7
.
М
.
В
.
Фроловнинг
фикрига
кўра
,
банк
омонати
ва
банк
ҳисобварағи
шартномалари
тушунчасига
8
мувофиқ
,
омонат
жамғармасида
(
ҳисоб
рақамида
)
ги
пул
қийма
-
тига
нисбатан
ашёвий
ҳуқуқ
банкдан
ҳам
,
омонатчи
(
мижоз
)
дан
ҳам
чиқариб
ташланган
.
Бу
ҳолатда
фақат
:
омонат
суммасини
қайтариш
ва
унга
фоизлар
тўлаш
,
нақд
бўлмаган
пул
билан
турли
хил
операция
-
лар
амалга
ошириш
ҳақидаги
мижознинг
фармойиш
-
ларини
бажариш
юзасидан
банк
муассасасида
мажбу
-
3
Уголовный
кодекс
Российской
Федерации
:
Постатейный
комментарий
.
М
., 1997.
С
.336–337.
4
Васильева
Я
.
С
.
Уголовная
ответственность
за
деяния
,
со
-
вершенные
в
сфере
кредитных
отношений
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
Екатеринбург
, 2000.
С
.20;
Хабаров
А
.
В
.
Преступление
против
собственности
:
влияние
гражданско
-
правового
регулирования
:
Автореф
.
дис
. ...
канд
.
юрид
.
наук
.
Тюмень
, 1999.
С
.12;
Ефимова
Л
.
Правовые
аспекты
безна
-
личных
денег
//
Закон
. 1997.
№
1.
С
.97;
Олейник
О
.
Банков
-
ский
счет
:
законодательство
и
практика
//
Закон
. 1997.
№
1.
С
.95;
Шульга
А
.
В
.
Присвоение
или
растрата
в
условиях
ста
-
новления
рыночных
отношений
/
Под
ред
. P.P.
Галиакба
-
рова
.
Краснодар
, 2004.
С
.56.
5
Яни
П
.
С
.
Экономические
и
служебные
преступления
.
М
.,
1997.
С
. 93.
6
Чубаров
В
.
В
. //
Гражданское
право
России
.
Обязательствен
-
ное
право
:
Курс
лекций
/
Отв
.
ред
.
О
,
Н
.
Садиков
.
М
, 2004.
С
.684.
7
Верина
Г
.
В
.
Дифференциация
уголовной
ответственности
за
преступления
против
собственности
:
проблемы
теории
и
практики
:
Автореф
.
дис
...
докт
.
юрид
.
наук
.
Саратов
, 2003.
С
.25.
8
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
Кодекси
-
нинг
759
ва
771-
моддалари
.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
рият
ҳуқуқи
юзага
келади
1
.
Қонун
чиқарувчи
умумий
асосларда
бошқа
объект
-
лар
қатори
валюта
қимматликларига
бўлган
мулк
ҳуқуқини
ҳимоя
қилиб
,
банк
ва
бошқа
кредит
ташки
-
лотларидаги
ҳисобварағларида
ва
омонатларида
бўлган
маблағларни
ҳам
валюта
қимматликлари
деб
ҳисоблайди
(
ЎзР
ФК
95-
модда
)
ва
мулкка
киритади
2
.
О
.
И
.
Годунов
"
Банк
ҳисобварағи
шартномаси
мижози
банк
ҳисоб
рақамидаги
ўз
пул
маблағларига
нисбатан
мулк
ҳуқуқига
эга
бўлмайди
,
нақд
пул
маблағини
ҳисоб
рақамига
ўтказиши
билан
уни
йўқотади
"
3
,
деб
ҳисоб
-
лайди
.
ФКнинг
772-
ва
773-
моддаларига
кўра
, "
банк
мижознинг
ҳисобварағида
мавжуд
бўлган
пул
маблағ
-
ларидан
ҳисобвараққа
талаблар
қўйилган
вақтда
маб
-
лағларнинг
мажуд
бўлишини
ҳамда
ҳисобварақ
эгаси
-
нинг
ушбу
маблағларни
ҳисобварақда
турган
миқдор
доирасида
эътирозсиз
тасарруф
этиш
ҳуқуқини
кафо
-
латлаган
ҳолда
фойдаланиши
мумкин
.
Мижоз
банкда
-
ги
ҳисобварақда
турган
ўз
маблағларини
мустақил
та
-
сарруф
этади
".
Омонат
ашёвий
ҳуқуқ
объекти
ҳисоб
-
ланмайди
,
Е
.
А
.
Сухановнинг
ҳаққоний
мулоҳазасига
кўра
,
банк
омонатни
омонатчининг
банкка
нисбатан
муайян
шаклда
ифодаланган
талаб
қилиш
ҳуқуқи
си
-
фатида
кўради
4
.
Мижознинг
пул
маблағига
нисбатан
бўлган
ҳуқуқи
мажбурий
характер
касб
этади
ва
ҳисоб
-
даги
қолдиқ
кўринишида
ҳисобга
олинади
.
Лекин
Е
.
А
.
Павлодский
асосли
ҳолда
мулкка
нисбатан
мулкий
ҳуқуқ
тасодифий
нобуд
бўлиш
хавфи
билан
узвий
боғ
-
лиқ
эканлигини
таъкидлайди
ва
Г
.
Ф
.
Шершеневичнинг
"
банкнинг
мижози
асло
банкдаги
омонат
жамғармаси
-
даги
пулидан
хавотирланмаслиги
керак
,
чунки
берил
-
ган
пулларга
нисбатан
мулк
ҳуқуқи
банкка
ўтади
"
5
,
де
-
ган
фикрига
қўшилади
. "
Банк
ўз
ҳисоб
рақамига
ўтказилган
нақд
ва
нақд
бўлмаган
пул
маблағларига
нисбатан
мулк
ҳуқуқига
эга
бўлади
ҳамда
унинг
мул
-
кдорлик
ҳуқуқи
мутлоқ
характерга
эга
бўлади
ва
барча
учинчи
шахсларга
қарши
қўйилади
.
Натижада
шахс
ўзи
ва
банк
ўртасида
"
мажбурият
"
борлиги
ҳақида
кўриниш
яратишга
қаратилган
ҳар
қандай
ҳийла
-
найранг
ишла
-
тиш
йўли
билан
чоғланиб
,
улар
ортига
беркиниб
мул
-
кий
ашёвий
муносабатларга
тажовуз
қилиб
,
талон
-
торожни
содир
қилишга
ҳаракат
қилади
.
Бунда
нақд
бўлмаган
пул
нафақат
ўзлаштириш
ёки
растратанинг
,
балки
фирибгарликнинг
ҳам
предмети
бўлмайди
"
6
.
Биз
ушбу
мутахассисларнинг
қарашларига
қўшилиб
,
шунингдек
нақд
бўлмаган
пулнинг
юридик
(
фуқаровий
-
ҳуқуқий
)
табиатига
кўра
,
яъни
нақд
бўлмаган
пул
ашё
эмас
,
балки
талаб
қилиш
ҳуқуқи
ҳи
-
собланганлиги
учун
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноятининг
предметига
қўйилган
талаблардан
бири
бўлган
–
ашёвийлик
бел
-
гиси
мавжуд
эмас
,
деб
ҳисоблаймиз
.
1
Фролов
М
.
В
.
Имущество
как
предмет
хищения
:
единство
и
дифференциация
гражданско
-
правового
и
уголовно
-
правового
моментов
понятия
:
Дис
....
канд
.
юрид
.
наук
.
Екате
-
ринбург
, 2002.
С
.161–162.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
"
Валютани
тартибга
солиш
тўғрисида
"
ги
11
декабр
2003
йил
Қонуни
//
Ўзбекистон
Рес
-
публикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2004.
№
6. 65-
модда
.
3
Годунов
О
.
И
.
Присвоение
и
растрата
как
формы
хищения
(
уголовно
правовой
и
криминологический
анализ
):
Дис
.…
канд
.
юрид
.
наук
.
Иваново
, 2005.
С
.56.
4
Суханов
Е
.
А
. //
Гражданский
кодекс
Российской
Федерации
.
Часть
вторая
/
Под
ред
.
О
.
М
.
Козырь
,
А
.
М
.
Маковского
,
С
.
А
.
Хохлова
.
М
., 2004.
С
.452.
5
Шершеневич
Г
.
Ф
.
Учебник
торгового
права
.
М
., 1994.
С
.248.
6
Годунов
О
.
И
.
Указ
.
соч
.
С
.56.
Иккинчидан
,
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноятининг
предметига
қўйилган
талаблардан
яна
бири
-
юридик
белги
-
яъни
айбдорга
нисбатан
талон
-
торож
қилинаётган
мулк
ўзганинг
мул
-
ки
бўлиши
керак
.
Пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантиришда
нақд
пулга
айлантирилаётган
банк
ҳисобварақларидаги
пул
маблағлари
нақдлашти
-
ришни
амалга
оширувчи
субъектлардан
бириники
бўлади
ва
бунда
қатнашувчи
бошқа
субъектлар
пул
эгасининг
розилиги
билан
ўз
ҳаракатларини
амалга
оширадилар
.
Кўриниб
турибдики
,
пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантиришда
ўзлаштириш
ёки
растрата
йўли
билан
талон
-
торож
қилиш
жиноятининг
предметига
қўйилган
талаблардан
бири
бўлган
–
юри
-
дик
белгиси
мавжуд
эмас
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
16-
моддаси
2-
қисмига
кўра
"
Ушбу
Кодексда
назарда
ту
-
тилган
жиноят
таркибининг
барча
аломатлари
мавжуд
бўлган
қилмишни
содир
этиш
жавобгарликка
тортиш
учун
асос
бўлади
".
Жиноят
таркиби
томонларидан
би
-
ри
бўлган
жиноят
объектининг
мазкур
жиноят
(
ЖК
167-
м
.)
бўйича
зарурий
белгилари
мажуд
бўлмаганлиги
сабабли
пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
ай
-
лантиришни
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
167-
моддаси
билан
квалификация
қилишни
мақсадга
мувофиқ
эмас
деб
ҳисоблаймиз
.
Пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айланти
-
ришни
савдо
қоидаларини
бузиш
жинояти
(
ЖК
189-
модда
)
билан
квалификация
қилиниши
масаласига
келсак
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
2003
йил
13
феврал
-
даги
75-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
"
Ўзбекистон
Республикасида
чакана
савдо
қоидалари
"
га
асосан
назорат
-
касса
машиналарини
қўллаш
тартибига
риоя
қилмаслик
савдо
қоидаларини
бузишнинг
бир
тури
ҳисобланади
.
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
26
декабрдаги
"
Аҳоли
билан
пуллик
ҳисоб
-
китобларни
амалга
оши
-
ришда
назорат
-
касса
машиналарини
мажбурий
қўллаш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
" 621-
сон
қарори
1-
бандига
кўра
аҳоли
билан
пуллик
ҳисоб
-
китобларни
амалга
ошириш
чоғида
мулкчилик
шаклидан
қатъи
назар
,
бар
-
ча
савдо
корхоналари
,
муассаса
ва
ташкилотлари
на
-
зорат
-
касса
машиналаридан
фойдаланишлари
ва
ис
-
теъмолчига
чек
беришлари
шарт
.
2008
йил
1
январдан
амалга
киритилган
янги
таҳ
-
рирдаги
Ўзбекистон
Республикасининг
Солиқ
кодекси
-
нинг
119-
моддасига
асосан
,
фискал
хотирали
назорат
-
касса
машиналарини
ишлатиш
мажбурий
бўлгани
ҳол
-
да
уларни
ишлатмасдан
савдони
амалга
оширганлик
ва
хизматлар
кўрсатганлик
,
худди
шунингдек
сотиб
олувчига
квитанциялар
ёзиб
бериш
,
талонлар
,
чеклар
ёки
уларга
тенглаштирилган
бошқа
ҳужжатларни
бе
-
риш
мажбурий
бўлгани
ҳолда
бундай
ҳужжатларни
бермасдан
товарларни
реализация
қилганлик
ва
хиз
-
матлар
кўрсатганлик
энг
кам
иш
ҳақининг
ўттиз
бара
-
варидан
эллик
бараваригача
миқдорда
жарима
солиш
-
га
сабаб
бўлади
.
Лекин
шу
ўринда
айтиш
лозимки
,
номлари
санаб
ўтилган
норматив
ҳужжатларда
хўжалик
фаолиятини
юритувчи
субъектлар
аҳоли
билан
пуллик
ҳисоб
-
китобларни
амалга
оширишда
фискал
хотирали
назо
-
рат
-
касса
машиналарини
ишлатишга
мажбурлиги
на
-
зарда
тутилмоқда
.
Пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантириш
билан
ҳар
икки
тарафдан
юридик
шахслар
ва
якка
тартибдаги
хусусий
тадбиркорлар
иштирок
этади
.
Шунинг
учун
ҳам
булар
ўртасидаги
пуллик
ҳисоб
-
китобларни
амалга
оширишда
назорат
-
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
касса
машиналари
ишлатилмайди
.
Шундай
экан
,
банк
ҳисоб
рақамларидаги
пул
маблағларини
ноқонуний
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
ҳаракатларини
ЖК
189-
моддаси
(
савдо
қоидаларини
бузиш
жинояти
)
билан
квалификация
қилиб
бўлмайди
.
Бундай
қилмишни
ЖК
190-
моддаси
(
фаолият
билан
лицензиясиз
шуғулланиш
жинояти
)
билан
квалифика
-
ция
қилиниши
масаласида
ҳам
баъзи
мунозарали
ма
-
салалар
мавжуд
.
Суд
-
тергов
амалиёти
таҳлили
шуни
кўрсатмоқдаки
,
пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пул
-
га
айлантиришни
ЖК
190-
моддаси
билан
квалифика
-
ция
қилинишининг
асосий
сабаби
Вазирлар
Маҳкама
-
сининг
2005
йил
5
ноябрдаги
242-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
"
Улгуржи
савдо
фаолиятини
лицензия
-
лаш
тўғрисида
"
ги
Низомга
мувофиқ
улгуржи
савдони
амалга
ошириш
фаолияти
лицензияланиши
керак
.
Ти
-
жорат
мақсадларида
фойдаланиш
ёки
ўз
ишлаб
чиқа
-
риш
-
хўжалик
эҳтиёжлари
учун
ҳисоб
-
китобларнинг
нақд
пулсиз
шаклида
харид
қилинадиган
товарларни
сотиш
улгуржи
савдо
фаолияти
деб
эътироф
этилади
.
Улгуржи
савдо
фаолияти
билан
ушбу
низомга
асо
-
сан
,
фақат
юридик
шахслар
шуғулланишлари
мумкин
.
Шундай
экан
,
пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантиришни
амалга
оширган
якка
тартибдаги
хусу
-
сий
тадбиркорнинг
ҳаракатларини
фаолият
билан
ли
-
цензиясиз
шуғулланиш
деб
бўлмайди
.
Шу
ўринда
бун
-
дай
қилмишни
квалификация
қилиш
борасида
суд
-
тергов
амалиётида
турли
ёндашув
пайдо
бўлмоқда
:
пул
маблағларини
ноқонуний
нақд
пулга
айлантириш
-
ни
амалга
оширган
юридик
шахс
раҳбарининг
ҳаракат
-
лари
ЖК
167
ва
190
моддалари
билан
жиноятлар
жами
тариқасида
;
худди
шундай
қилмиш
содир
этган
якка
тартибдаги
хусусий
тадбиркорнинг
ҳаракатларини
ЖК
167-
моддаси
билан
квалификация
қилинмоқда
.
Пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пул
-
га
айлантиришни
савдо
ёки
воситачилик
фаолияти
билан
қонунга
хилоф
равишда
шуғулланиш
(
ЖК
188-
модда
)
деб
квалификация
қилиниши
ҳам
тўғри
бўлмайди
.
Чунки
ЖК
188-
моддасидаги
жиноятнинг
субъекти
белгиланган
тартибда
рўйхатдан
ўтишдан
бўйин
товлаб
,
савдо
ёки
воситачилик
фаолиятини
амалга
оширган
шахс
ҳисобланади
.
Пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
билан
фақат
белгиланган
тартибда
рўйхатдан
ўтган
тадбир
-
корлик
субъектлари
шуғулланадилар
.
Шубҳасиз
,
пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
ижтимоий
хавфли
қилмишдир
.
Ҳозирги
кунда
пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тар
-
зда
нақд
пулга
айлантиришга
қарши
жиноят
-
ҳуқуқий
воситалар
орқали
таъсир
кўрсатиш
зарурати
мавжуд
.
Хўш
,
ушбу
қилмишни
қандай
квалификация
қилиш
ке
-
рак
,
давлатнинг
ушбу
салбий
ҳолатга
муносабати
қан
-
дай
,
унга
нисбатан
кўриладиган
чора
унинг
ижтимоий
хавфлилигига
мосми
?
Бу
борада
яқин
хориж
тажрибасига
мурожаат
эта
-
диган
бўлсак
,
пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантиришни
Россия
Федерацияси
Жино
-
ят
кодекси
173-
моддаси
(
сохта
тадбиркорлик
)
билан
квалификация
қилинади
1
.
Бизнингча
,
пул
маблағлари
-
ни
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантиришнинг
субъектларига
кўра
ЎзР
ЖК
179-
моддасида
(
сохта
тадбиркорлик
)
назарда
тутилган
жиноятнинг
белгила
-
рига
ўхшаб
кетса
-
да
,
аммо
жиноятнинг
объектив
томо
-
ни
белгиларига
кўра
,
яъни
уставида
кўрсатилган
фао
-
1
Мамаев
М
.
Обналичивание
денежных
средств
:
уголовно
-
правовая
оценка
//
Законность
. 2006.
№
3. 40-
б
.
лиятни
амалга
ошириш
мақсадини
кўзламасдан
ссуда
-
лар
,
кредитлар
олиш
,
фойдани
(
даромадни
)
солиқлар
-
дан
озод
қилиш
(
солиқларни
камайтириш
)
ёки
бошқача
мулкий
манфаат
кўриш
мақсадида
корхоналар
ва
бошқа
тадбиркорлик
ташкилотлари
тузишнинг
ўзини
айнан
пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
учун
етарли
эмас
.
М
.
В
.
Фролов
РФ
ЖКни
ўзганинг
нақдсиз
пулини
ком
-
пьютер
техникасидан
фойдаланиб
қонунга
хилоф
ра
-
вишда
эгаллаш
тўғрисидаги
176
1
-
модда
билан
тўлди
-
ришни
таклиф
этади
,
чунки
"
ҳуқуққа
хилоф
тарзда
нақд
бўлмаган
пулни
ўтказишда
мулкий
муносабатлар
эмас
,
балки
мажбурият
муносабатлари
зарар
кўради
"
2
.
Бошқача
фикр
ҳам
мавжуд
.
Масалан
,
И
.
А
.
Клепиц
-
кийнинг
таъкидлашича
,
бир
ҳисоб
рақамдан
бошқа
ҳисоб
рақамга
пул
ўтказилиши
ушбу
ҳолатда
ҳуқуққа
хилоф
тарзда
компьютерга
таъсир
кўрсатиш
орқали
амалга
оширилади
,
уни
эса
алдаб
бўлмайди
,
чунки
у
руҳиятга
эга
эмас
3
.
Д
.
А
.
Зыков
,
аксинча
,
РФ
ЖКга
"
Ком
-
пьютер
фирибгарлиги
"
деган
159
1
-
моддани
киритиш
зарурлигини
асослантиради
.
Объектив
томондан
,
унинг
фикрига
кўра
,
у
"
ўзганинг
мулки
ёки
унга
бўлган
ҳуқуқни
эгаллаш
ёхуд
алдаш
ёки
ишончни
суии
-
стеъмол
қилиш
йўли
билан
мулкий
зарар
етказиш
,
шу
жумладан
компьютер
техникаси
ёрдамида
ишониб
топширилган
мулкни
ўзлаштириш
"
4
.
Ушбу
масалада
юз
бериши
мумкин
бўлган
қарама
-
қаршиликни
олдиндан
сезган
МДҲ
аъзолари
бўлган
давлатлар
учун
Модель
Жиноят
кодекси
5
муаллифлари
,
компьютер
техникаси
-
дан
фойдаланиб
талон
-
торож
қилиш
жинояти
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
алоҳида
моддани
так
-
лиф
этган
(243-
м
.).
Ушбу
таклифни
ўз
вақтида
Бело
-
русь
қонунчилиги
қабул
қилган
(
БР
ЖК
212-
м
.)
6
.
Пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантиришга
компьютер
фирибгарлиги
деб
баҳо
бериб
бўлмайди
.
Аввало
,
компьютер
фирибгарлигида
ҳам
жиноятнинг
предмети
ўзганинг
мулки
бўлиши
керак
,
пул
маблағларини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлан
-
тиришда
юқорида
таъкидлаб
ўтганимиздек
,
нақд
пулга
айлантирилаётган
банк
ҳисобварақларидаги
пул
маб
-
лағлари
нақдлаштиришни
амалга
оширувчи
субъект
-
лардан
бириники
бўлади
ва
бунда
қатнашувчи
бошқа
субъектлар
пул
эгасининг
розилиги
билан
ўз
ҳаракатла
-
рини
амалга
оширадилар
.
Иккинчидан
,
пул
маблағла
-
рини
қонунга
хилоф
тарзда
нақд
пулга
айлантириш
та
-
лон
-
торож
эмас
,
балки
ноқонуний
молиявий
операция
ҳисобланади
.
Унинг
объекти
ўзгаларнинг
мулки
бўлмай
,
Ўзбекистон
Республикаси
пул
-
кредит
тизимининг
барқарорлиги
,
иқтисодиёт
асослари
ҳисобланади
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
,
амалдаги
жиноят
қо
-
нунида
кўриб
чиқилаётган
қилмиш
учун
жавобгарликни
назарда
тутувчи
алоҳида
махсус
норма
бўлмаганлиги
сабабли
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
"
Иқтисодиёт
асосларига
қарши
жиноятлар
"
деб
номла
-
нувчи
XII
бобига
қуйидаги
мазмундаги
янги
моддани
киритишни
мақсадга
мувофиқ
,
деб
ҳисоблаймиз
:
"
184
2
-
модда
.
Ноқонуний
молиявий
операция
-
2
Фролов
М
.
В
.
Указ
.
соч
.
С
.161–163.
3
Клепицкий
И
.
А
.
Собственность
и
имущество
в
уголовном
праве
//
Государство
и
право
. 1997.
№
5.
С
.76.
4
Зыков
Д
.
А
.
Виктимологические
аспекты
предупреждения
компьютерного
мошенничества
:
Автореф
.
дис
....
канд
.
юрид
.
наук
.
Нижний
Новгород
, 2002.
С
.14.
5
Модельный
уголовный
кодекс
государств
-
участников
СНГ
//
Приложение
к
Информационному
бюллетеню
МПА
СНГ
.
1996.
№
10.
С
.180.
6
Уголовный
кодекс
Республики
Беларусь
.
Минск
, 1999.
С
.153.
ЖИНОЯТ
ҲУҚУҚИ
ВА
ЖИНОЯТ
ЖАРАЁНИ
♦
CRIMINAL LAW AND CRIMINAL PROCESS
♦
УГОЛОВНОЕ
ПРАВО
И
УГОЛОВНЫЙ
ПРОЦЕСС
2007
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
лар
(
нақдлаштириш
)
ўтказиш
Давлат
органининг
,
мулкчилик
шаклидан
қатъи
на
-
зар
корхона
,
муассаса
,
ташкилотнинг
,
жамоат
бир
-
лашмасининг
мансабдор
шахси
ёхуд
якка
тартибдаги
хусусий
тадбиркор
,
шунингдек
бундай
ҳаракатни
улар
-
нинг
манфаатлари
йўлида
моддий
ҳақ
олиш
ёки
мул
-
кий
манфаатдор
бўлиш
эвазига
амалга
оширадиган
шахс
томонидан
тадбиркорлик
ва
бошқа
иқтисодий
фаолиятда
алдаш
йўли
билан
расмийлаштириш
орқа
-
ли
белгиланган
тартибни
бузган
ҳолда
қонуний
муома
-
лада
бўлган
ўз
ҳисобварағидаги
нақд
бўлмаган
пул
маблағларини
ҳисоби
юритилмаган
нақд
пулга
алмаш
-
тириш
,
шундай
ҳаракатлар
учун
маъмурий
жазо
қўлланилганидан
кейин
кўп
миқдорда
содир
этилган
бўлса
–
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
йигирма
беш
бара
-
варидан
эллик
бараваригача
миқдорда
жарима
ёки
беш
йилгача
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
қилиш
ёхуд
уч
йилгача
ахлоқ
тузатиш
ишлари
ёхуд
олти
ойгача
қамоқ
билан
жазоланади
.
Ўша
ҳаракат
:
а
)
такроран
;
б
)
жуда
кўп
миқдорда
содир
этилган
бўлса
, –
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
юз
бараваридан
уч
юз
барава
-
ригача
миқдорда
жарима
ёки
муайян
ҳуқуқдан
маҳрум
этилган
ҳолда
,
беш
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилиш
билан
жазоланади
.
Етказилган
моддий
зарарнинг
ўрни
қопланган
тақ
-
дирда
озодликдан
маҳрум
қилиш
тариқасидаги
жазо
қўлланилмайди
".
Резюме
В
вводной
части
статьи
автор
характеризует
во
-
прос
незаконного
обналичивания
денежных
средств
.
В
основной
части
рассматриваются
уголовно
-
правовая
характеристика
незаконного
обналичивания
денежных
средств
,
а
также
ответственность
за
данное
преступление
.
В
заключении
автор
приходит
к
выводу
,
что
следу
-
ет
развивать
и
совершенствовать
национальное
уго
-
ловное
законодательство
в
целях
полного
урегулиро
-
вания
данной
проблемы
.
Abstract
In the introductory part of the article the author charac-
terizes a question of illegal cashing in of money resources.
In the basic part criminally-legal characteristic of illegal
cashing in of money resources, and also the responsibility
for the given crime are considered.
In the conclusion the author comes to opinion, that it is
necessary to develop and improve the national criminal legis-
lation with a view of full settlement of the given problem.
Н
.
И
.
Мухторов
ТДЮИ
тадқиқотчиси
АЙБНИНГ
ЭҲТИЁТСИЗЛИК
ШАКЛИДА
ЖИНОЯТ
СОДИР
ЭТИШДА
ИШТИРОК
ЭТГАНЛИК
УЧУН
ЖАВОБГАРЛИКНИНГ
БАЪЗИ
БИР
МУАММОЛАРИ
Ўзбекистон
Жиноят
кодекси
27-
моддасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахснинг
қасддан
жиноят
содир
этишда
биргалашиб
қатнашиши
иштирокчилик
деб
белгилан
-
ган
ҳамда
унга
мувофиқ
равишда
30-
моддада
жиноят
-
да
иштирок
этганлик
учун
белгиланган
жавобгарлик
доираси
ҳам
фақат
қасддан
содир
этилган
жиноятлар
-
нигина
қамраб
олган
.
Иштирокчиликнинг
жиноят
қону
-
нидаги
бундай
таърифи
эҳтиётсизлик
орқасида
содир
этилган
жиноятда
унинг
мавжудлигини
истисно
этади
ва
мазкур
норма
қўлланилиши
соҳасини
жиддий
тар
-
зда
чеклайди
,
яъни
айнан
бир
жиноятни
содир
этишда
бир
неча
шахсларнинг
эҳтиётсизлик
хулқи
-
атворлари
,
шунингдек
эҳтиётсизлик
жиноий
натижага
олиб
келган
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
бир
неча
шахслар
томонидан
содир
этилган
ҳолларни
қамраб
олмайди
.
Жиноят
қонунчилигига
мувофиқ
равишда
шарҳлар
ва
жиноят
ҳуқуқи
назариясида
ҳам
айбнинг
эҳтиётсизлик
шаклида
иштирокчилик
мавжуд
эмаслиги
айтилади
1
.
Шунга
қарамасдан
айбнинг
эҳтиётсизлик
шаклида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
жиноят
содир
этилиши
ҳолларига
жиноят
-
ҳуқуқий
доктринада
йўл
қўйилади
ва
амалиётда
учраб
туради
.
Икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
жиноят
иштирокчилари
-
нинг
кўп
сонлилиги
турларидан
бири
ҳисобланади
.
Эҳтиётсизлик
орқасида
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахслар
томонидан
жиноят
содир
этилиши
эҳтиётсизлик
билан
,
муайян
эҳтиёткорлик
қоидаларининг
бузилишидаги
ҳаракат
(
ҳаракатсизлик
)
лари
борасида
ўзаро
келишиб
олмасдан
,
алоҳида
-
алоҳида
ҳаракатланаётган
,
лекин
ушбу
жиноятнинг
оқибати
уларнинг
биргаликдаги
ушбу
қоидаларни
бузганликлари
натижасида
келиб
чиққан
субъектларнинг
ижтимоий
муносабатларга
зарар
етка
-
зишини
билдиради
.
Бошқача
айтганда
,
бир
неча
шахс
-
лар
эҳтиётсизлик
орқасида
бир
жиноий
қилмишни
со
-
дир
этади
ёки
ягона
жиноий
натижага
эришади
.
Шунга
қарамай
жиноят
қонуни
шу
каби
ҳодисаларни
жиноят
-
даги
иштирокчиликка
киритмаган
ёки
иштирокчилик
-
нинг
алоҳида
тушунчаси
сифатида
унинг
қонундаги
тарифини
бермаган
.
Бундай
ҳолларда
тергов
ва
суд
амалиёти
жиноят
қонунчилигидаги
камчиликка
дуч
келади
,
яъни
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
қасддан
жино
-
ят
содир
этиши
ҳолларидан
фарқли
ўлароқ
,
жиноят
содир
этишнинг
анча
кўп
учрайдиган
шакли
–
икки
ёки
ундан
ортиқ
шахс
томонидан
эҳтиётсизлик
орқасида
жиноят
содир
этиш
қонунда
тартибга
солинмаган
.
Бу
эса
ўз
навбатида
ушбу
муаммонинг
жиноят
қо
-
нунчилигини
янада
ривожлантириш
нуқтаи
-
назаридан
муҳокама
қилишнинг
зарурлигини
кўрсатади
.
Бу
борада
Козлов
А
.
П
.
нинг
"...
иштирокчилик
тўғрисидаги
асосий
таълимот
сифатидаги
қасддан
иш
-
1
Рустамбоев
М
.
Х
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
-
га
шарҳлар
(
Умумий
қисм
).
Тошкент
: ILM ZIYO, 2006. 213-
б
;
Жиноят
ҳуқуқи
(
Умумий
қисм
):
Дарслик
/
Масъул
муҳаррир
М
.
Усмоналиев
.
Тошкент
:
Адолат
, 1998. 138-
б
;
Макашвили
В
.
Г
.
Уголовная
ответственность
за
неосторожность
,
Москва
,
1957.
С
.121;
Тяжкова
И
.
М
.
Неосторожные
преступления
с
использованием
источников
повышенной
опасности
.
СПб
.:
Издательство
"
Юридический
центр
пресс
", 2002.
С
.16.
