ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
Приведенные
выше
отдельные
критические
замечания
,
касающиеся
сравнительного
анализа
Уголовно
-
процессуальных
кодексов
1926
и
1929
гг
.,
высказываются
и
профессором
из
Узбекистана
Г
.
Абдумаджидовым
.
В
частности
он
отмечает
: «
Анализ
УПК
УзССР
1929
г
.
свидетельствует
о
том
,
что
он
менее
четко
и
полно
регламентировал
порядок
производства
расследования
,
чем
предыдущий
кодекс
республики
,
недостаточно
гарантировал
охрану
прав
и
законных
интересов
граждан
.
Его
недостатки
приходилось
компенсировать
ведомственными
актами
органов
прокуратуры
,
суда
и
юстиции
» [3, 47-c].
Таким
образом
,
подводя
итог
,
следует
отметить
,
что
все
же
в
Уголовно
-
процессуальном
кодексе
Узбекский
ССР
(1929
г
.)
был
более
основательно
закреплен
статус
следователя
и
органов
предварительного
расследования
.
Список
литературы
:
1.
Уголовно
-
процессуальный
кодекс
Узбекской
ССР
. –
Самарканд
, 1929. 280
с
.
2.
Мухитдинов
А
.
А
.
Процессуальное
положение
следователя
в
уголовном
процессе
(
на
материалах
Республики
Таджикистан
). –
Душанбе
, 2015. –
С
. 52.
3.
Абдумаджидов
Г
.
А
.
Расследование
преступле
-
ний
. –
Ташкент
, 1986. – 480
с
.
Ш
.
Жалолов
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
ТОҲТБЮ
кафедра
бошлиғининг
ўринбосари
ПОРАХЎРЛИК
ЖИНОЯТЛАРИНИ
ТЕРГОВ
ҚИЛИШДА
СУД
ЭКСПЕРТИЗАСИНИНГ
АҲАМИЯТИ
Аннотация
:
ушбу
мақолада
порахўрлик
жиноятлари
бўйича
экспертиза
тайинлаш
тартиби
ва
тактикаси
тўғрисида
масалалар
кўрсатилган
ҳамда
айрим
тавсиялар
берилган
.
Таянч
сўзлар
:
терговчи
,
пора
олиш
,
пора
бериш
,
коррупция
,
суд
экспертизаси
,
эксперт
хулосаси
,
эксперт
.
Аннотация
:
в
статье
рассмотрены
вопросы
орга
-
низации
и
тактики
проведения
экспертизы
по
делам
о
взяточничестве
,
предложены
некоторые
рекомендации
по
их
эффективному
проведению
.
Ключевые
слова
:
следователь
,
получение
взятки
,
дача
взятки
,
коррупция
,
судебная
экспертиза
,
заключение
эксперта
,
эксперт
.
Abstract:
The article describes questions of the organ-
ization and inspection of the examination of cases and
tactics in case of bribery and offeres some recommenda-
tions for their effective implementation.
Key words:
investigator, acceptance of bribe, bribes
cottage, corruption, forensic examination, expert opinion,
expert.
Ўзбекистон
мустақилликни
қўлга
киритгач
,
стратегик
мақсад
–
демократик
ҳуқуқий
давлат
қуриш
йўлида
дадил
қадамлар
ташламоқда
.
Ушбу
мақсадга
эришишда
қулай
ижтимоий
шароитлар
яратиш
улкан
аҳамият
касб
этади
.
Жиноятларни
очиш
,
дастлабки
терговни
холисона
олиб
бориш
,
суднинг
ҳукм
ва
қарорларини
одилона
қабул
қилишда
суд
экспертизаси
хулосаси
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Фан
-
техниканинг
замонавий
ютуқларига
таяниб
,
турли
ашёвий
далиллар
ҳамда
ҳолатларни
ҳар
томонлама
,
чуқур
тадқиқ
қилиш
натижасида
берилган
эксперт
хулосаси
иш
бўйича
ҳақиқатни
аниқлашнинг
асосий
воситаси
бўлиб
хизмат
қилади
.
Республикамизда
2010
йил
“
Суд
экспертизаси
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
қабул
қилиниши
фаолиятнинг
ҳуқуқий
асосини
мустаҳкамлаб
,
соҳанинг
турли
йўналишларини
ривожлантириш
имконини
берди
.
Суд
экспертизаси
–
фуқаролик
,
хўжалик
,
жиноят
ва
маъмурий
суд
ишларини
юритишда
иш
ҳолатларини
аниқлашга
қаратилган
ҳамда
суд
эксперти
томонидан
,
фан
,
техника
,
санъат
ёки
ҳунар
соҳасидаги
махсус
билимлар
асосида
суд
-
эксперт
текширишларини
ўтказиш
ва
хулоса
беришдан
иборат
бўлган
процессуал
ҳаракат
.
Суриштирувчининг
,
терговчининг
,
прокурорнинг
ёки
судьянинг
қарори
,
суднинг
ажрими
суд
экспертизасини
ўтказиш
асосларидир
.
Суд
экспертизаси
тегишли
қарор
ёки
ажрим
чиқарилган
кундан
эътиборан
тайинланган
ҳисобланади
.
Суд
экспертизасини
тайинлаган
орган
(
шахс
)
текширишларни
ўтказиш
ва
хулоса
бериш
учун
суд
экспертига
зарур
бўлган
текшириш
объектлари
ҳамда
иш
материалларини
тақдим
этади
.
Суд
экспертизаси
,
объектларнинг
хоссалари
ва
жиноят
содир
этилиши
натижасида
уларда
юз
берган
ўзгаришлар
,
шунингдек
уларни
ўрганиш
усуллари
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
ҳақидаги
фан
сифатида
,
криминалистика
сингари
,
жиноятчиликка
қарши
курашиш
амалиётининг
эҳтиёжлари
таъсирида
вужудга
келган
ва
шу
мақсадларда
табиий
,
ижтимоий
ва
бошқа
фанларнинг
ютуқларидан
фойдаланилади
.
Содир
этилган
жиноятлар
ҳақида
объектив
ахборот
манбалари
–
жиноят
процесси
объектлари
(
экспертлик
текширувлари
потенциал
объектлари
)
ҳажмининг
йилдан
-
йилга
кўпайиб
бориши
суд
экспертизасининг
ривожланишини
белгилайдиган
ҳал
қилувчи
омилга
айланди
.
Суд
экспертизаси
доирасида
бундай
объектларни
самарали
текшириш
энг
янги
илмий
ва
техника
воситалари
,
усуллари
ва
услубларини
ривожлантиришни
тақозо
этади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
85-
моддасига
асосан
исбот
қилиш
ишни
қонуний
,
асосланган
ва
адолатли
ҳал
қилиш
учун
аҳамиятга
эга
бўлган
ҳолатлар
тўғрисидаги
ҳақиқатни
аниқлаш
мақсадида
далилларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолашдан
иборатдир
.
Маълумки
,
тергов
-
суд
амалиётида
эксперт
хулосаси
иш
бўйича
далиллардан
бири
,
баъзан
(
одатда
,
аниқ
ва
равшан
бўлмаган
жиноятлар
бўйича
)
асосий
далил
ҳисобланади
.
Порахўрлик
жиноятларини
фош
этишда
суд
экспертизалари
катта
роль
ўйнайди
.
Жумладан
,
хатшунослик
,
дактилоскопик
,
фоноскопик
,
ҳужжатларни
криминалистик
-
техник
экспертизаси
,
товаршунослик
ва
заруратдан
келиб
чиқиб
комплекс
экспертизалар
ўтказилади
.
Хатшунослик
экспертизаси
–
имзо
ёки
қўлёзма
матнининг
бажарувчиси
,
қўлёзма
муаллифини
аниқлаш
учун
хатшунослик
соҳасида
махсус
билимларга
эга
бўлган
мутахассис
томонидан
суд
ажрими
ёки
терговчи
қарорига
биноан
ўтказиладиган
тадқиқот
.
Суд
-
хатшунослик
экспертизасининг
муваффақиятлари
ва
унинг
замонавий
ривожланиш
даражаси
суд
хатшунослигини
криминалистик
экспертизалар
тизимида
мустақил
соҳа
эканлигини
тасдиқлайди
.
Хатшунослик
экспертизасининг
вазифаси
қўлёзма
,
дастхат
ёки
имзода
мавжуд
бўлган
маълумотларни
шарҳлаб
бериш
,
муаллиф
ёки
ижрочи
шахси
тўғрисидаги
маълумотларни
йиғиш
,
тадқиқ
этилувчи
объектлар
қандай
шароитда
бажарилганлигини
аниқлашдир
.
Ушбу
экспертиза
идентификацион
ва
ноидентификацион
тавсифдаги
масалаларни
ҳал
этади
.
Биринчи
ҳолатда
қўлёзма
муаллифи
,
матн
ёки
имзонинг
ижрочиси
,
бир
неча
қўлёзма
ёки
имзолар
бир
шахс
томонидан
бажарилганлик
факти
,
иккинчи
ҳолатда
эса
қўлёзма
,
имзо
бажарилишининг
ташқи
шарт
-
шароитлари
,
ижрочининг
руҳий
ҳолати
(
толиқиш
,
ҳаяжонланиш
,
тормозланиш
ва
ҳ
.
к
.),
ноидентификацион
хусусиятга
эга
бошқа
шарт
-
шароитлар
аниқланади
.
Баъзан
кундалик
,
дафтар
,
ён
китобчаларда
–
пора
бериш
билан
боғлиқ
ёзувлар
,
блокнотларнинг
тоза
варақларида
матннинг
босилган
изларини
аниқлаш
мумкин
.
Шунингдек
,
пора
предметида
ёки
унинг
ўрамида
,
пора
бериш
-
олиш
жараёни
бўлиб
ўтган
жойларда
хона
анжомларида
қўл
бармоқлари
ва
кафтнинг
изи
бор
-
йўқлигини
аниқлаш
учун
судга
оид
дактилоскопик
экспертизалар
ўтказилади
.
Жиноятларни
очиш
ва
айбдорларни
фош
қилишда
суд
фоноскопия
экспертизаси
катта
аҳамиятга
эга
.
Суд
фоноскопия
(“
фоноскопия
”
термини
грекча
“
фоно
” –
овоз
,
шовқин
,
товуш
,
нутқ
ва
“
скопия
” –
кузатаман
маъносини
англатади
)
экспертизаси
шахсни
магнит
тасмасига
ёзиб
олинган
нутқи
бўйича
идентификация
қилишга
(
таққослашга
)
матн
мазмунини
сўзма
-
сўз
аниқлашга
ва
тадқиқ
қилинаётган
фонограмма
тайёрланган
асбоб
-
ускунани
текширишга
имкон
беради
.
Порахўрлик
жиноятларида
асосан
пора
берувчи
билан
пора
олувчи
,
пора
берувчи
ва
пора
олиш
-
беришда
воситачилик
қилувчи
билан
ўрталаридаги
овозларини
ёзиб
олинган
тақдирда
суд
фоноскопия
экспертизаси
ўтказилади
.
Бундан
ташқари
,
пора
олишда
гумон
қилинаётган
шахс
пора
олганлигини
рад
этиб
воқеа
содир
бўлган
вақтда
бошқа
жойда
бўлганлиги
видео
тасмадаги
тасвир
тасдиқлаши
мумкинлиги
ҳақидаги
важини
текшириш
учун
видео
тасвир
бўйича
ҳам
суд
фоноскопия
экспертизаси
ўтказилади
.
Бунда
видео
тасвирга
қачон
туширилганлиги
,
кадрдаги
санага
тузатишлар
киритилган
-
киритилмаганлиги
,
унда
қалбакилаштириш
мақсадидаги
монтаж
бор
-
йўқлиги
,
видеотасмадан
илгари
фойдаланилган
-
фойдаланилмаганлиги
масалаларига
ҳам
аниқлик
киритилади
.
Энг
муҳими
видео
тасвирда
тасмада
ёзилган
шахснинг
овози
ва
нутқи
намуна
сифатида
қўлланилиши
мумкин
.
Порахўрлик
жиноятларини
тергов
қилишда
қўлланиладиган
энг
самарали
экспертизалардан
бири
бу
–
ҳужжатларнинг
техник
криминалистик
экспертизасидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
ЖПКнинг
172-
моддасига
асосан
тадқиқот
тўлиқ
ва
холисона
бўлиши
учун
шубҳали
ҳужжатлар
юзасидан
техник
криминалистик
экспертиза
тайинланади
.
Ушбу
экспертиза
қуйидаги
масалаларни
ҳал
қилади
:
текширилаётган
ҳужжат
қандай
йўсинда
тайёрланган
;
ҳужжат
матнига
ўзгартишлар
киритилганми
;
ҳужжатнинг
аввалги
ҳақиқий
матни
қандай
бўлган
;
ҳужжатдаги
муҳр
(
штамп
)
акси
қандай
ясама
ёки
ҳақиқий
усулда
тайёрланган
;
ҳужжатнинг
ёзилган
,
расмйлаштирилган
вақти
;
айрим
ёзувлар
(
асосий
матн
ва
резолюция
,
тасдиқловчи
имзо
кабилар
),
олдинма
-
кетинлиги
қайси
бирлари
олдин
,
қайсилари
кейин
ёзилган
турли
шароитлар
таъсирида
ёзув
ранглари
ўчиб
,
ўқиб
бўлмайдиган
даражага
келган
,
ҳужжатларнинг
матнларини
тиклаш
;
ҳужжатнинг
матни
,
намуналари
тақдим
этилган
ёзув
машинкасида
ёзилганми
;
ҳужжатнинг
материали
сифатини
,
қайси
гуруҳга
мансублигини
аниқлаш
ва
бошқа
масалалар
.
Ҳужжатларни
техник
криминалистик
экспертизага
юборишда
бир
вақтнинг
ўзида
хатшунослик
экспертизаси
ҳам
тайинлаб
ҳужжатдаги
ёзувларни
қалбакилаштиришда
шубҳаланган
шахсларнинг
хат
намуналарини
ҳам
юбориш
мумкин
.
Порахўрлик
ишларида
суд
-
товаршунослик
экспертизаси
ўзига
хос
хусусиятга
эга
.
Жумладан
,
ушбу
экспертиза
тури
шахсга
пора
тариқасида
берилган
товарнинг
номи
ва
гуруҳи
қандай
,
қандай
хом
ашёдан
тайёрланган
,
ундаги
мавжуд
нуқсонлар
шикастланиш
натижасида
пайдо
бўлганми
ёки
фойдаланаётгандами
,
товар
янгими
ёки
эскими
,
буюмларнинг
сифат
тавсифлари
намуна
сифатида
тақдим
этилган
бошқа
буюмларнинг
худди
шундай
кўрсаткичларига
мувофиқ
келадими
,
агар
мувофиқ
келмаса
,
фарқи
нимада
,
текширилаётган
товарнинг
қиймати
экспертиза
ўтказилаётган
пайтда
ва
ўтган
даврнинг
муайян
даврида
қандай
бўлган
,
эскириш
шикастланиш
,
бузилишни
ҳисобга
олганда
текширилаётган
предметларнинг
қиймати
қандай
,
етказилган
зарарнинг
суммаси
қанча
деган
саволларга
жавоб
беради
.
Мазкур
саволлар
тергов
хусусиятидан
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
келиб
чиқиб
ўзгариши
ҳам
мумкин
.
Шунингдек
,
экспертиза
объекти
саноат
аҳамиятига
эга
бўлган
ва
турли
гуруҳдаги
ҳар
қандай
халқ
истеъмоли
товарлари
,
шу
жумладан
илгари
фойдаланишда
бўлган
товарлар
ҳам
бўлиши
мумкин
.
Масалан
:
мебель
,
кийим
,
(
газлама
,
трикотаж
),
хўжалик
товарлари
,
маиший
техника
,
ташкилий
техника
,
технологик
линиялар
,
темир
йўл
вагонлари
ва
бошқа
ашёлар
.
Юқоридагилардан
келиб
чиқиб
қуйидаги
ҳолатларга
алоҳида
аҳамият
бериш
лозим
,
деб
уйлаймиз
.
Жумладан
,
порахўрлик
билан
боғлиқ
жиноят
ишларини
тергов
қилишда
экспертиза
тадқиқоти
ўтказиш
учун
воқеа
жойидан
ёки
пора
олувчидан
олинган
излар
,
буюмлар
,
овоз
ёзилган
тасмаларни
процессуал
нормаларга
қатъий
риоя
қилган
ҳолда
эҳтиёткорлик
билан
экспертга
тақдим
қилиш
керак
.
Акс
ҳолда
,
иш
бўйича
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлган
далилий
ашё
нобуд
бўлиши
мумкин
.
Р
.
С
.
Алтиев
,
ТДЮУ
ўқитувчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
МАНФААТЛАРИГА
ХИЛОФ
РАВИШДА
БИТИМЛАР
ТУЗГАНЛИК
УЧУН
ЖИНОИЙ
ЖАВОБГАРЛИКНИНГ
АЙРИМ
ЖИҲАТЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
муаллиф
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
,
бу
турдаги
қилмишлар
учун
жиноий
жавобгарлик
белгиланишининг
ривожланиш
тарихи
,
юридик
таркиби
ҳамда
хорижий
давлатлар
жиноят
қонунчилиги
билан
қиёсий
таҳлилни
келтирган
.
Калит
сўзлар
:
давлат
манфаатларига
хилоф
,
битимлар
тузиш
,
мулк
,
наф
келтирмаслиги
аён
бўлган
битим
,
жиноий
жавобгарлик
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автор
анализирует
норму
уголовного
кодекса
Республики
Узбекистан
предусматривает
ответственность
за
заключение
сделки
вопреки
интересам
Республики
Узбекистан
.
В
статье
также
освещены
история
развития
установления
уголовной
ответственности
,
состав
преступления
и
дан
сравнительный
анализ
законодательства
зарубежных
стран
.
Ключевые
слова
:
заключение
сделки
,
вопреки
интересам
государства
,
собственность
,
заведомо
невыгодные
сделки
,
уголовная
ответственность
.
Abstract:
In this article the author analyzes the
provisions of the Criminal Code of the Republic of
Uzbekistan provides for liability for the deal against the
interests of the Republic of Uzbekistan. The article also
highlights the history of the establishment of criminal
responsibility of the crime and the comparative analysis of
foreign law.
Keywords:
Transaction, contrary to the interests of
state, the property, obviously unfavorable deal, the
criminal liability.
Ўзбекистон
мустақиллигининг
дастлабки
даврида
иқтисодиётдаги
марказлаштирилган
маъмурий
буйруқбозлик
тизимидан
воз
кечиб
,
барча
мулк
шакллари
тенг
бўлган
ва
эркин
муносабатларга
асосланган
бозор
иқтисодиётига
босқичма
-
босқич
ўтиш
йўлини
танлади
.
Эндиликда
давлат
фуқаролар
ҳамда
юридик
шахслар
билан
шартномавий
ҳуқуқий
муносабатларда
тенг
ҳуқуқли
субъект
сифатида
қатнашмоқда
.
Давлат
органлари
,
давлат
иштирокидаги
ташкилотлар
мансабдор
шахслари
шартномавий
муносабатларда
давлат
номидан
иш
юритади
.
Яъни
давлат
ўз
функцияларини
сайланган
ёки
тайинланган
мансабдор
шахслар
орқали
бажаради
.
Мансабдор
шахслар
ўз
вазифаларини
бажариш
жараёнида
уларнинг
ўз
вазифаларини
виждонан
бажариши
,
мансабдор
шахслар
масъулиятини
ошириш
мақсадида
,
жавобгарлик
масалалари
жиноят
қонунининг
қонунийлик
,
айб
учун
жавобгарлик
,
жавобгарликнинг
муқаррарлиги
пинциплари
асосида
белгиланиши
лозим
.
Давлатимиз
мустақилликка
эришиши
муносабати
билан
1994
йил
22
сентябрда
қабул
қилинган
Жиноят
кодексида
илк
бор
Ўзбекистон
Республикасининг
манфаатларига
хилоф
равишда
битимлар
тузиш
жинояти
учун
жавобгарлик
белгиланган
бўлиб
,
мазкур
норма
икки
қисмдан
иборат
бўлган
.
Мазкур
норманинг