YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
127
MAKTABLARDA GEOGRAFIYADAN AMALIY DARSLARNI TASHKIL
QILISHNING ZAMONAVIY YO‘LLARI
Mavlonov Rahmatjon Muhamadovich
Buxoro davlat pedagogika instituti Aniq va tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasi
(geografiya) magistratura mutaxassisligi 2-bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14286711
Geografiya fanini o‘rganishning zamonaviy yo‘llari har qanday o‘quv jarayonida muhim
rol o‘ynaydi, chunki geografiya nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko‘nikmalarni ham
talab qiladi. Amaliy darslar geografiya fanining mashq qiluvchi, bilimlarni mustahkamlovchi
va hayotiy tajribalar bilan bog‘langan qismidir. Ushbu maqolada geografiya fanidan amaliy
darslarni tashkil qilishning zamonaviy usullari va bu jarayonda foydalanish mumkin bo‘lgan
turli xil vositalar haqida batafsil bayon etiladi.
1.
Geografiyaning o‘quv dasturi va amaliy darslarning ahamiyati.
Geografiya
fanining o‘quv dasturi keng va turli mavzularni o‘z ichiga oladi: fizik geografiya, ijtimoiy
geografiya, iqtisodiy geografiya, ekologiya va boshqalar. Har bir bo‘lim o‘quvchilarni dunyo va
uning resurslari, tabiiy va ijtimoiy jarayonlar bilan tanishtirishga qaratilgan. Amaliy darslar
esa, o‘quvchilarga geografik xususiyatlarni yaxshiroq tushunishga, ko‘nikmalarni o‘rganishga
yordam beradi. Amaliy darslar orqali o‘quvchilar geografik xaritalar bilan ishlash, masofalar
o‘lchash, koordinatalarni aniqlash, landshaftlarni tasvirlash, o‘zaro bog‘liqliklar va
jarayonlarni tahlil qilish kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradilar. Bu darslar o‘quvchilarga faqat
nazariy bilimni emas, balki amaliy faoliyatni ham o‘rgatadi.
2.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni qo‘llash.
Geografiyadan amaliy darslarni tashkil qilishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar va
metodlardan foydalanish juda muhimdir. Quyida geografiya darslarida qo‘llaniladigan ba'zi
metod va texnologiyalar keltirilgan:
Interaktiv ta'lim texnologiyalari
: Zamonaviy multimedia va interaktiv vositalar
yordamida darslarni o‘tkazish o‘quvchilarning faolligini oshiradi. Smart taxtalar, interaktiv
xaritaar va geografik dasturlar yordamida o‘quvchilarga masalalarni yechishda amaliy
yordam ko‘rsatish mumkin.
Geografik axborot tizimlari (GAT)
: GIS texnologiyalari, masalan, Google Earth va
boshqa geografik dasturlar, o‘quvchilarga dunyoning har bir nuqtasini o‘rganishga imkon
beradi. Bu texnologiyalar orqali o‘quvchilar virtual dunyo bo‘ylab sayohat qilishi, turli
hududlarning geografik xususiyatlarini tahlil qilishi mumkin.
Loyiha ishlari
: O‘quvchilarga geografiya fanidan turli proyektlar va tadqiqotlar berish,
amaliy mashg‘ulotlarni tashkil qilish yaxshi usuldir. Masalan, o‘quvchilarni hududning
geografik xususiyatlarini o‘rganish yoki ekologik muammolarni hal etish bo‘yicha loyiha
ishlari bilan shug‘ullanishga yo‘naltirish mumkin.
Darslarda o‘yin metodlarini qo‘llash
: Geografik jarayonlarni va tabiiy hodisalarni
simulyatsiya qilish orqali o‘quvchilarga amaliy darslarni yanada qiziqarli qilish mumkin. Bu
metodlar o‘quvchilarda o‘quv jarayoniga nisbatan katta qiziqish uyg‘otadi.
3.
Geografiyadan amaliy darslarni tashkil qilishda o‘quvchilarni faol jalb qilish
.
Geografiya fanidan amaliy darslarda o‘quvchilarning faol ishtiroki muhim ahamiyatga ega.
O‘quvchilarni darslarga faol jalb qilish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
128
Guruh ishlarini tashkil qilish
: O‘quvchilarni kichik guruhlarga bo‘lib, ma'lum geografik
mavzularni o‘rganishga yo‘naltirish mumkin. Har bir guruh o‘z mavzusini o‘rganib, darsda
qisqacha taqdimot qilishlari kerak. Bu metod o‘quvchilarning jamoada ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
Muammoli vaziyatlar
: Dars jarayonida o‘quvchilarga amaliy masalalar berish va ularni
yechish uchun izlanishga undash muhim. Masalan, o‘quvchilarga qurg‘oqchilik, suvsizlik yoki
iqlim o‘zgarishi kabi muammolarni hal qilish bo‘yicha topshiriqlar berilishi mumkin.
Maqsadga yo‘naltirilgan faoliyat
: O‘quvchilarga aniq maqsadlar va topshiriqlar berish,
geografik hodisalarni o‘rganishda muvaffaqiyatga erishishlariga yordam beradi. Masalan,
o‘quvchilarni geografik xaritalarda belgilangan hududni o‘rganish, resurslar va iqtisodiy
imkoniyatlar haqida ma'lumot to‘plashga yo‘naltirish.
4.
Amaliy darslarda foydalaniladigan vositalar.
Geografiyadan amaliy darslarda
foydalaniladigan vositalar o‘quvchilarga yanada samarali o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
Ba'zi asosiy vositalar quyidagilar:
Xaritalar va atlaslar
: Geografik xaritalar va atlaslar o‘quvchilarga dunyoning turli
nuqtalarini va ularning geografik xususiyatlarini o‘rganishda yordam beradi. Xaritalar
o‘quvchilarga masofalarni o‘lchash, hududlar orasidagi aloqalarni aniqlash va geografik
obyektlarni topish imkoniyatini beradi.
Geografik dasturlar
: Google Earth, ArcGIS va boshqa geografik dasturlar orqali
o‘quvchilar dunyoning har bir nuqtasini virtual tarzda o‘rganishlari mumkin. Bu dasturlar
orqali ma'lumotlar tahlil qilinadi va interaktiv jarayonlar tashkil etiladi.
Virtual ekskursiyalar (xayoliy sayohatlar)
: O‘quvchilarni virtual tarzda sayohatlarga
jo‘natish, dunyoning turli burchaklarini o‘rganish, tabiiy va madaniy obyektlarni ko‘rish
amaliy darslarni qiziqarli qiladi. Bu texnologiya o‘quvchilarning ta'limga nisbatan qiziqishini
oshiradi.
Kompyuter dasturlari
: Geografik axborot tizimlari va simulyatsiyalar o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini amaliy ravishda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Bu dasturlar yordamida o‘quvchilar
jahonning tabiiy jarayonlarini tushunish va tahlil qilishlari mumkin.
5.
Amaliy darslarning natijalarini baholash.
Geografiya fanidan amaliy darslarni
baholashda o‘quvchilarning faolligi, jarayonga qo‘shgan hissasi va erishgan natijalari muhim
hisoblanadi. Baholashning asosiy mezonlari quyidagilar:
Ko‘nikmalarni baholash
: O‘quvchilarning geografik bilimlarini amaliy ravishda
qo‘llash ko‘nikmalarini baholash. Masalan, xarita tahlil qilish yoki geografik hodisalarni tahlil
qilish ko‘nikmalari.
Ijodiy ishlar
: O‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini ijodiy yondashuv bilan
qo‘llashlari ham baholanadi. Misol uchun, loyiha ishlari, simulyatsiyalar yoki loyihalar
bo‘yicha erishilgan natijalar.
Taqdimot va hisobotlar
: O‘quvchilarning bilimlarini taqdim etish usuli ham
baholanadi. Taqdimotlar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini boshqalarga yetkazish, o‘z fikrlarini
izohlash ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Xulosa qilib aytganda, g
eografiyadan amaliy darslarni tashkil qilishda zamonaviy
pedagogik texnologiyalar va metodlarni qo‘llash o‘quvchilarga nafaqat nazariy bilimlarni,
balki amaliy ko‘nikmalarni ham o‘rgatadi. Interaktiv darslar, geografik axborot tizimlari,
virtual ekskursiyalar va loyiha ishlari geografiyaning amaliy tomonlarini o‘rgatish uchun
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
129
samarali vositalardir. Bu jarayonda o‘quvchi va o‘qituvchi hamkorligi orqali yosh avlodga
geografik bilimlarni shakllantirishga erishiladi. Natijada, o‘quvchilarni geografiya faniga
bo‘lgan qiziqishlarini oshirishga erishiladi.
References:
1.
Muhammadovich, M. A., & Zakirovna, H. N. (2021). Agglomeration Processes in Modern
Urban Planning (On the Example of Bukhara Agglomeration).
European Journal of Life Safety
and Stability (2660-9630)
,
10
, 9-12.
2.
Muhamadovich, M. A. (2021). DEVELOPMENT OF MIDDLE CITIES IN ZARAFSHAN
REGION.
EPRA International Journal of Research & Development (IJRD)
,
6
(12), 1-1.
3.
Mavlonov, A., & Jalilova, C. (2020). Geographical aspects of use of recreation resources
for tourism (on the example of Bukhara region).
InterConf
.
4.
Muhammadovich, M. A., & Zarifovna, J. C. (2020). GEOGRAPHICAL ASPECTS OF USE OF
RECREATION RESOURCES FOR TOURISM (ON THE EXAMPLE OF BUKHARA REGION).
EDITOR
COORDINATOR
, 1081.
5.
Muhammadovich, M. A., & Zakirovna, H. N. (2021). Agglomeration Processes in Modern
Urban Planning (On the Example of Bukhara Agglomeration).
European Journal of Life Safety
and Stability (2660-9630)
,
10
, 9-12.
6.
Muhamadovich, M. A., Elmurodovna, M. I., & Davronovna, K. D. (2020). The Desert
Tourism And Opportunities For Its Development (On The Example Of Bukhara Region).
The
American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research
,
2
(12), 68-73.
7.
Салиев, А., Курбанов, П., & Мавлонов, А. (2008). Городское расселение в пустынях
Узбекистана.
ÇÖLLERI ÖZLEŞDIRMEGIŇ PROBLEMALARY ПРОБЛЕМЫ ОСВОЕНИЯ ПУСТЫНЬ
PROBLEMS OF DESERT DEVELOPMENT
, 21.
8.
Мавлонов,
А.
М.
Бухоро
агломерациясининг
шаклланиши
ва
ривожланиши.
Ўзбекистон География жамияти ахбороти
,
23
(23), 174.
9.
Мавлонов, А. М., Нематов, А. Н., & Қаландарова, Д. Д. Бухоро вилоятининг чўл
ҳудудларидаги аҳоли манзилгоҳлари ривожланишининг айрим жиҳатлари.
Ўзбекистон
География жамияти ахбороти
,
57
(1), 2020-107.
10.
Мухамадович, М. А. (2019). Развитие средних городов в Республике
Узбекистан.
Материалы Географического общества Узбекистана
, 79-83.
11.
Мухамадович, М. А. Бухоро вилояти шаҳарларининг классификацияси.
Ўзбекистон
География жамияти ахбороти
,
26
(26), 2005-70.
12.
Салиев, А. С., Мухамедов, А., & Мавлонов, А. М. (2004). Проблемы
совершенствования регионального расселения в Узбекистане. In
Материалы
региональной научно-практической конференции «Туризм и наука
.
13.
Мавлонов, А. М., & Жалилова, Ч. З. (2019). Опустынивание и развитие
городов.".
Проблемы опустынивания: динамика, оценка, решение" материалы
международной
.
14.
Мухамадович, М. А. (2019). Македониялик Александр бунёд этган шахарлар
географияси.
Известия географического общества Узбекистана
,
55
(1).
15.
Мавлонов, А. М. (2007). Бухоро вилояти шаҳарларида аҳолини тоза ичимлик суви
билан таъминлашнинг баъзи бир муаммолари.
Ўзбекистон География жамияти
ахбороти
,
28
, 28.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
130
16.
Saidova, D. (2022). Boshlang ‘ich sinflarda “Yosh tabiatshunos” to ‘garagini tashkil
etishning ilmiy-amaliy ahamiyarti.
Pedagogs jurnali
,
1
(1), 440-442.
17.
Мавлонов, А. М., & Жалилова, Ч. З. (2022). Чўл ҳудудларининг рекреацион-
туристик салоҳияти ва уни ривожлантириш имкониятлари (Бухоро вилояти
мисолида).
Science and Education
,
3
(6), 107-113.
18.
Мавлонов, А. М., & Жалилова, Ч. З. (2022). Чегарадош ҳудудларда зиёрат
туризмини ривожлантириш истиқболлари (Ўзбекистон ва Туркманистон чегарадош
ҳудудлари мисолида).
Science and Education
,
3
(6), 101-106.
19.
Мавлонов, А. М. Тошов Худойназар Рамазонович.
Аму-Бухоро машина канали
зонаси рекреацион худуд сифатида. Географические проблемы и возможности развития
туризма и рекреации
, (2019).
20.
Mavlonov, A. M., Jalilova, C. Z., & Fazliddinova, K. M. (2023). FEATURES OF THE
EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF CITIES IN DESERT CONDITIONS.
Journal of Geography
and Natural Resources
,
3
(01), 16-21.
21.
Мавлонов, А. М. (2022). АМУ-БУХОРО МАШИНА КАНАЛИНИНГ ТУРИСТИК-
РЕКРЕАЦИОН ИМКОНИЯТЛАРИ.
Экономика и социум
, (12-1 (103)), 702-706.
22.
Мавлонов, А. М., Жалилова, Ч. З., & Усмонов, А. У. (2022). ЧЎЛ ТУРИЗМИНИ
ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ (ГАЗЛИ-ЦВЕТУШИЙ-ЖОНГЕЛДИ-ЧУРУҚ-
ГАЗЛИ ҲАЛҚАСИ МИСОЛИДА).
Экономика и социум
, (12-1 (103)), 707-712.
23.
Mavlonov, A. (2022). VOBKENT TUMANI YANGI SHAHARCHALARINING SHAKLLANISHI
VA RIVOJLANISHI.
Buxoro davlat universitetining Pedagogika instituti jurnali
,
2
(2).
24.
Мавлонов, А. М., & Ҳаётова, Н. (2022). Барқарор шаҳар муҳитини
шакллантиришнинг айрим жиҳатлари.
Science and Education
,
3
(11), 366-371.
25.
Mavlonov, A., & Jalilova, C. (2020). Geographical aspects of use of recreation resources
for tourism (on the example of Bukhara region).
InterConf
.
26.
Muhammadovich, M. A., & Zarifovna, J. C. (2020). GEOGRAPHICAL ASPECTS OF USE OF
RECREATION RESOURCES FOR TOURISM (ON THE EXAMPLE OF BUKHARA REGION).
EDITOR
COORDINATOR
, 1081.
