YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
106
O‘ZBEKISTONDA CHET TILI TA’LIMIDA SUN’IY INTELLEKT VOSITALARINI
QO‘LLASH: DASTLABKI KUZATISHLAR
Amanbayeva Oydin Urazali qizi
Navoiy innovatsiyalar universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14275148
Annotatsiya:
Mazkur maqolada O‘zbekiston ta’lim tizimida chet tili o‘qitishda sun’iy
intellekt texnologiyalarini qo‘llash bo‘yicha dastlabki kuzatishlar keltirilgan. Sun’iy intellekt
vositalari o‘quv jarayonini shaxsiylashtirish, o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish va tezkor
fikr-mulohaza berishda samarali ekanligi ko‘rsatildi. Biroq, texnologik infratuzilmaning
rivojlanmaganligi va o‘qituvchilarni tayyorlash darajasining pastligi bu jarayonda muammolar
tug‘dirishi mumkin. Maqola natijalari O‘zbekistonning chet tili ta’limida raqamli vositalarni
joriy etishda mavjud imkoniyat va muammolarni baholashga qaratilgan. Ushbu maqolada
infratuzilmani rivojlantirish va o‘qituvchilarning malakasini oshirish bo‘yicha tavsiyalar
kiritilgan.
Kalit so‘zlar:
Sun’iy intellekt, chet til ta’limi, raqamli infratuzilma, O‘zbekiston ta’lim
tizimi, ta’limda innovatsiyalar
Annotation:
This article presents an initial observation of the application of artificial
intelligence (AI) technologies in teaching foreign languages within Uzbekistan's education
system. AI tools have proven to be effective in personalizing the learning process, increasing
student motivation, and providing real-time feedback. However, challenges such as
underdeveloped technological infrastructure and insufficient teacher training hinder broader
implementation. The findings aim to assess the opportunities and challenges of integrating
digital tools into foreign language education in Uzbekistan. Recommendations for improving
infrastructure and enhancing teacher qualifications are provided.
Key words:
Artificial Intelligence, Foreign Language Education, Digital Infrastructure,
Uzbekistan Education System, Educational Innovations
Аннотация:
В статье представлены начальные наблюдения по применению
технологий искусственного интеллекта (ИИ) в преподавании иностранных языков в
системе образования Узбекистана. Инструменты ИИ доказали свою эффективность в
персонализации учебного процесса, повышении мотивации учащихся и предоставлении
обратной связи в реальном времени. Однако такие проблемы, как недостаточно
развитая технологическая инфраструктура и низкий уровень подготовки
преподавателей, препятствуют широкому внедрению. Результаты исследования
направлены на оценку возможностей и проблем интеграции цифровых инструментов в
преподавание иностранных языков в Узбекистане. В статье предложены рекомендации
по улучшению инфраструктуры и повышению квалификации преподавателей.
Ключевые слова:
Искусственный интеллект, преподавание иностранных языков,
цифровая инфраструктура, система образования узбекистана, инновации в образовании
Kirish
Bugungi kunda raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi ta’lim tizimida ulkan
imkoniyatlar yaratmoqda. Ayniqsa, sun’iy intellekt (SI) vositalari ta’lim jarayonini
shaxsiylashtirish, tezkor tahlil qilish va o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashish imkonini
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
107
beradi. Dunyo bo‘ylab, Duolingo, Grammarly, ChatGPT kabi sun’iy intellekt texnologiyalari chet
tillarni o‘rgatishda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Biroq, ushbu texnologiyalarning O‘zbekiston
ta’lim tizimida tatbiqi hali ham dastlabki bosqichda qolmoqda.
O‘zbekistonda chet tillarini o‘rganish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri
sifatida belgilangan. 2020-yilda qabul qilingan "Chet tillarini o‘qitish tizimini takomillashtirish"
qarori ushbu yo‘nalishda sezilarli siljishlarni ta’minladi. Shunga qaramay, an’anaviy dars
metodlari zamonaviy texnologiyalar bilan yetarlicha integratsiyalashmagan. Ayniqsa, AI
vositalaridan foydalanish cheklanganligi sababli, o‘quv jarayoni unchalik samarali emas.
Mazkur maqola chet tillar ta’limida sun’iy intellekt vositalarining imkoniyatlarini
o‘rganish, ularning samaradorligini oshirish yo‘llarini tahlil qilish va O‘zbekiston sharoitida
qo‘llash uchun tavsiyalar berishga qaratilgan.
Tadqiqotning asosiy savollari quyidagilardir:
Sun’iy intellekt vositalari chet tillar ta’limida qanday afzalliklarni taqdim etadi?
O‘zbekiston ta’lim tizimida ushbu vositalarni qo‘llashdagi asosiy qiyinchiliklar qanday?
Chet tillarni o‘rganishda sun’iy intellekt vositalarining samaradorligini oshirish uchun
nimalar qilinishi kerak?
Adabiyotlar sharhi
Chet tili ta’limida sun’iy intellekt (SI) vositalari xalqaro miqyosda keng tatbiq etilmoqda.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sun’iy intellekt texnologiyalari o‘quv jarayonini
individuallashtirishda va o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashishda samarali vosita bo‘lib
xizmat qiladi. Masalan, Duolingo kabi platformalar o‘quvchilarning bilim darajasini avtomatik
baholab, ularning o‘quv dasturini shaxsiylashtirish imkonini beradi. Shuningdek, Grammarly
kabi vositalar til o‘rganish jarayonida grammatik xatolarni avtomatik tuzatishga yordam
beradi, bu esa o‘quvchilar mustaqil o‘rganish qobiliyatini rivojlantirishga katta hissa qo‘shadi.
Sun’iy intellektning xalqaro tajribasi
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sun’iy intellekt vositalari quyidagi yo‘nalishlarda o‘z
samarasini isbotlagan. Ta’lim jarayonida suni’y intellektdan foydalanish o‘rganishni
shaxsiylashuviga olib keladi. Har bir o‘quvchining ehtiyojlariga moslashadi. Masalan, Chen
(2021) tadqiqotida Duolingo orqali til o‘rganish natijalarining 20% ga yaxshilanishi qayd
etilgan. SI vositalari real vaqt rejimida tahlil va mulohaza berib, o‘quvchilarni xatolarni
to‘g‘rilashga undaydi (Jones & Smith, 2020). Interaktiv va o‘yinlilashtirilgan platformalar orqali
o‘quvchilarni qiziqtirish (Brown, 2022). Masalan, Janubiy Koreyada sun’iy intellekt vositalari
maktablarda keng joriy etilib, 30% o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirgan.
O‘zbekiston ta’lim tizimida sun’iy intellekt vositalaridan foydalanish hali keng
tarqalmagan. Shunga qaramay, ayrim universitetlarda zamonaviy texnologiyalarni joriy
qilishga urinishlar mavjud. Masalan, Toshkent davlat pedagogika universiteti o‘zining
eksperimental loyihalari doirasida o‘qituvchilarga Grammarly va ChatGPT vositalaridan
foydalanishni tavsiya qilmoqda.
2023-yilda O‘zbekistonda internetdan foydalanish darajasi 78% ni tashkil etgan bo‘lsa,
maktablar va universitetlarda yuqori tezlikdagi internet bilan ta’minlanish darajasi 65%
atrofida. 2022-yilda Toshkent shahrida o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, o‘qituvchilarning
faqat 30% i sun’iy intellekt vositalaridan foydalanishni biladi.
Mamlakatdagi ko‘plab ta’lim muassasalari zamonaviy texnologiyalar bilan yetarlicha
ta’minlanmagan. Grammarly kabi vositalar o‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlamaydi, bu esa
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
108
samaradorlikni pasaytiradi. Pedagoglarning SI vositalarini o‘rgatish bo‘yicha kurslar yetarli
emas.
Metodlar
Mazkur tadqiqotda nazariy va amaliy tahlil usullari qo‘llanildi. Tadqiqotda chet tili
ta’limida sun’iy intellekt vositalarining samaradorligini o‘rganish uchun ilmiy maqolalar,
konferensiya materiallari va xalqaro tajribalar o‘rganildi. Google Scholar, ResearchGate, va
JSTOR kabi ilmiy platformalardagi maqolalar tahlil qilindi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining farmonlari, Statistika qo‘mitasi hisobotlari va mahalliy ilmiy maqolalar
o‘rganildi. O‘zbekiston ta’lim tizimida sun’iy intellekt vositalaridan foydalanish holatini
aniqlash uchun quyidagi ma’lumotlar tahlil qilindi:
Statistika qo‘mitasining raqamli infratuzilma haqidagi hisobotlari.
Mahalliy o‘qituvchilar va talabalar ishtirokida o‘tkazilgan kichik so‘rovnomalarning
natijalari (ilgari chop etilgan tadqiqotlardan olingan).
Sun’iy intellekt vositalarining xalqaro miqyosda qo‘llanilishi va O‘zbekistondagi holati
qiyosiy tahlil qilindi. Bu usul orqali xalqaro tajribalarni mahalliy sharoitga moslashtirish uchun
takliflar ishlab chiqildi.
Tahlil natijalariga asoslanib, O‘zbekiston ta’lim tizimida sun’iy intellekt vositalarini joriy
etish uchun quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqildi:
O‘qituvchilarni SI vositalaridan foydalanishga o‘rgatish.
Texnologik infratuzilmani takomillashtirish.
Mahalliy sharoitga mos dasturiy ta’minotni ishlab chiqish.
Natijalar
Mazkur tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda chet tili ta’limida sun’iy
intellekt vositalaridan foydalanish hali juda boshlang‘ich bosqichda bo‘lib, ba’zi ta’lim
muassasalari faqatgina tajriba sifatida bunday vositalarni qo‘llamoqda. Shu bilan birga, xalqaro
tajribalarga tayanib, bu vositalarning ta’lim jarayonini samarali qilishdagi imkoniyatlari katta.
Sun’iy intellekt yordamida o‘quvchilarning shaxsiy ehtiyojlariga mos keladigan o‘quv
dasturlari yaratiladi, bu esa o‘quvchilarning bilim darajasini samarali oshiradi. Sun’iy intellekt
asosidagi platformalar, masalan, Duolingo va Grammarly, o‘quvchilarning motivatsiyasini
oshirib, ularga o‘rganishni yanada qiziqarli qiladi. O‘quvchilarga sun’iy intellekt vositalaridan
foydalanish orqali o‘z xatolarini tezda aniqlash va tuzatish imkoniyatini berish ta’lim sifatini
yaxshilaydi. O‘zbekistonda o‘qituvchilarning faqat 30% i sun’iy intellekt vositalaridan
foydalanishni biladi. Bu, o‘z navbatida, ta’lim jarayonida sun’iy intellekt texnologiyalarining
samarali joriy etilishini cheklaydi. Biroq, o‘quvchilarning 40% i bunday texnologiyalardan
foydalanganini bildirgan, bu esa o‘quvchilarning ilg‘or texnologiyalarni qabul qilishga tayyor
ekanliklarini ko‘rsatadi.
Tavsiyalar
O‘zbekiston ta’lim tizimida sun’iy intellekt vositalarini joriy etish va samarali foydalanish
uchun quyidagi tavsiyalarni kiritish zarur:
O‘qituvchilarga sun’iy intellekt vositalarini qo‘llashni o‘rgatish uchun maxsus kurslar
tashkil etish.
Mahalliy o‘qituvchilarni xalqaro tajribalar bilan tanishtirish va ularga yangi
texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha seminarlar o‘tkazish.
Internetga ulanish tezligini oshirish va texnologik infratuzilmani modernizatsiya qilish.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
109
Sun’iy intellekt vositalarini qo‘llash uchun zarur dasturiy ta’minotni ishlab chiqish va
mamlakatda keng tarqatish.
O‘zbek tilini qo‘llab-quvvatlaydigan sun’iy intellekt platformalarini yaratish yoki mavjud
platformalarni mahalliylashtirish.
O‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun interaktiv va foydalanuvchi do‘stona interfeyslarni
ishlab chiqish.
Sun’iy intellekt vositalarining ta’lim jarayonidagi samaradorligini baholash uchun kichik
miqyosdagi sinovlar va tajribalar o‘tkazish.
Natijalar asosida tizimli tahlil olib borib, amalga oshirilgan islohotlar samaradorligini
kuzatish.
Xulosa
Mazkur tadqiqot O‘zbekistonda chet tili ta’limida sun’iy intellekt vositalarini joriy etish
uchun katta imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, texnologik infratuzilmaning
yetarli emasligi va o‘qituvchilarning tayyorlanish darajasining pastligi bu jarayonni
kechiktirishi mumkin. Biroq, sun’iy intellekt vositalarini o‘qitish jarayoniga muvaffaqiyatli
qo‘shish uchun zarur choralar ko‘rilsa, ta’limda katta o‘zgarishlar kutiladi.
O‘zbekistonda chet tili ta’limida sun’iy intellekt vositalaridan foydalanish imkoniyatlari
hali boshlang‘ich bosqichda bo‘lsa-da, bunday texnologiyalar ta’lim jarayonini samarali
ravishda modernizatsiya qilish uchun katta potensialga ega. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, sun’iy
intellekt vositalari o‘quvchilarning shaxsiylashtirilgan ta’lim olishiga, motivatsiyasini
oshirishga va o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli qilishga yordam beradi. Shu bilan birga,
texnologik infratuzilma va o‘qituvchilarni tayyorlash darajasining pastligi bu jarayonni
kechiktirishga olib kelishi mumkin. Biroq, aniq tavsiyalar va tizimli islohotlar amalga oshirilsa,
sun’iy intellektning ta’lim sohasidagi salohiyatidan samarali foydalanish mumkin bo‘ladi.
References:
1.
Brown, J. (2022). Enhancing Motivation through Technology in Language
2.
Learning: A Study of AI Tools. Educational Technology Journal, 56(3), 45-67.
3.
Chen, L. (2021). The Role of AI in Language Learning: A Case Study of Duolingo. Journal of
Educational Technology, 22(4), 98-112.
4.
Jones, M., & Smith, R. (2020). Real-Time Feedback in Language Learning: The Impact of
AI. Language Education Review, 34(1), 123-134.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari. (2022). Raqamli ta’limni
rivojlantirish va zamonaviy texnologiyalarni ta’lim tizimiga joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlar.
Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining matbuot xizmati.
