YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
41
TALABALARDA AXBOROT XAVFSIZLIGI MADANIYATINI
SHAKLLANTIRISHNING ZAMONAVIY USULLARI
Tuxtabayeva Muxlisa Abbos qizi
O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi
Axborot xavfsizligi yo‘nalishi 2-kurs talabasi
Email: muxlisatuxtabayeva@gmail.com
Ayitqulova Guliza Oqilbek qizi
O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi
Axborot xavfsizligi yo‘nalishi 2-kurs talabasi
Email: ayitqulovaguliza@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15869464
Annotatsiya
: Ushbu maqolada zamonaviy raqamli texnologiyalar va kiberxavfsizlik
tahdidlari fonida talabalarda axborot xavfsizligi madaniyatini shakllantirish zarurati asoslab
berilgan. Muallif axborot xavfsizligining nazariy asoslari, talabalar o‘rtasida uchraydigan
xavfsizlik xatolari va zamonaviy tahdidlar tahliliga asoslangan holda, ta’lim muassasalarida
foydalanilishi mumkin bo‘lgan interaktiv, diniy-ma’naviy va texnologik yondashuvlarni taklif
qiladi. Xususan, gamifikatsiya, simulyatsiya, onlayn kurslar va diniy targ‘ibot orqali talabalar
ongida raqamli madaniyatni shakllantirish yo‘llari yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
axborot xavfsizligi, talabalar, zamonaviy texnologiyalar, raqamli madaniyat,
diniy-ma’naviy yondashuv, gamifikatsiya, phishing, xavfsizlik xabardorligi.
MODERN METHODS OF FORMING INFORMATION SECURITY CULTURE
AMONG STUDENTS
Abstract:
This article substantiates the need to develop information security culture
among students in the context of modern digital technologies and cybersecurity threats. The
author analyzes theoretical foundations of information security, common security mistakes
among students, and current threats. Based on this, the paper proposes interactive, spiritual-
educational, and technological approaches applicable in educational institutions. In particular,
the work discusses methods such as gamification, simulations, online training programs, and
religious-moral awareness to improve digital literacy and culture among youth.
Keywords:
information security, students, modern technologies, digital culture,
religious-moral approach, gamification, phishing, security awareness.
Axborot xavfsizligi bugungi kunda nafaqat texnik, balki ijtimoiy va ma’naviy muammo
sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, talabalar orasida raqamli vositalardan noto‘g‘ri foydalanish,
shaxsiy ma’lumotlarga e’tiborsizlik, phishing va zararli dasturlar bilan ehtiyotsiz muomala kabi
holatlar tobora ko‘paymoqda. Ushbu holat ta’lim tizimida axborot xavfsizligi madaniyatini
shakllantirish zaruratini yuzaga keltirmoqda.Turli xalqaro tadqiqotlar asosida talabalarning
axborot xavfsizligiga bo‘lgan munosabati va bilim darajasini aniqlashga qaratilgan tahlillar
shuni ko‘rsatmoqdaki, hozirgi holatda an’anaviy ta’lim metodlari yetarli emas. Masalan,
Majmaah Universiteti (Saudiya Arabistoni)da o‘tkazilgan tadqiqotda talabalar axborot
xavfsizligi bo‘yicha o‘rtacha darajada bilimga ega ekani, ayniqsa phishing va kriptografiyaga oid
bilimlarning pastligi aniqlangan. Tadqiqotda ANOVA, Bartlett va KMO testlari yordamida
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
42
talabalar bilimini baholash metodikasi qo‘llangan va natijalar asosida maqsadli tavsiyalar
ishlab chiqilgan.
Shu bilan birga, interaktiv va amaliy mashg‘ulotlar asosidagi yondashuvlar — xususan,
gamifikatsiya va simulyatsiya — talabalar bilimini oshirishda samarali vosita bo‘layotgani
kuzatilmoqda. Tayvanda 110 nafar talabada olib borilgan quasi-eksperimental tadqiqotda
gamifikatsiya asosida tashkil etilgan o‘quv mashg‘ulotlari orqali axborot xavfsizligi bo‘yicha
bilim darajasida sezilarli o‘sish qayd etilgan. Shuningdek, SCORPION Cyber Range loyihasida
82,1% talabalar foydalanish qulayligini yuqori baholagan va foydalilik darajasi o‘rtacha 4,57/5
ni tashkil qilgan. Bu kabi natijalar amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda aniq metodlar
mavjudligini ko‘rsatadi.
Axborot xavfsizligi madaniyatini shakllantirishda faqat texnik yondashuvlar emas, balki
diniy-ma’naviy qadriyatlarga tayanuvchi tushuntirishlar ham muhim o‘rin tutadi. Jumladan,
shaxsiy ma’lumotlarni asrash, yolg‘on axborot tarqatmaslik, internetdagi odob va mas’uliyatli
xatti-harakatlar Islom axloqiy tamoyillarida ham muhim sanaladi. Bu esa ta’lim jarayoniga
integratsiyalangan holda axborot xavfsizligi ongini shakllantirish imkonini beradi.
Hozirgi holatda eng samarali yondashuvlar sifatida gamifikatsiyalashgan mashg‘ulotlar,
simulyatsiya asosida mashq qilish, phishingni tanish testlari va ijtimoiy muhandislikka qarshi
treninglar taklif etiladi. Xalqaro tadqiqotlar natijasida gamifikatsiya o‘qitish samaradorligini
o‘rtacha 15–30% ga oshirishi isbotlangan. Shuningdek, real tahdid ssenariylari asosidagi
treninglar talabalar xotirasida uzoq saqlanadi va bu orqali xulq-atvor ham ijobiy tomonga
o‘zgaradi.
Shu asosda oliy ta’lim muassasalarida axborot xavfsizligi fanini zamonaviy metodikalar
asosida qayta ishlab chiqish, interaktiv vositalarni (Cyber Range, gamifikatsiya, video
treninglar) tatbiq etish, diniy-ma’naviy va axloqiy targ‘ibotni kuchaytirish tavsiya etiladi. Bu
bilan nafaqat talabalar, balki jamiyatda kengroq axborot madaniyatini shakllantirishga
erishiladi.
Foydalanilgan adabiyotlarga tayanilsa, O‘zbekiston Respublikasi Axborot xavfsizligi
konsepsiyasi (2022) ushbu yo‘nalishda davlat siyosatining ustuvorligini ko‘rsatadi.
Shuningdek, MDPI nashriyotining “Cybersecurity Awareness” maqolasi, SCORPION Cyber
Range loyiha hisobotlari, OECD va NIST tomonidan taqdim etilgan metodikalar, CISA hamda
ENISA tavsiyalari ilmiy va amaliy jihatdan ushbu yondashuvlarni asoslab beradi. Bu kabi aniq
va ilmiy asoslangan manbalar orqali axborot xavfsizligini ta’lim tizimiga chuqur integratsiya
qilish mumkinligi isbotlanadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Axborot xavfsizligi konsepsiyasi. — Toshkent: 2022.
2.
Xusanov B.
Axborot xavfsizligi asoslari
. — Toshkent: Ilm ziyo, 2020.
3.
Alimova N.
Ta’lim tizimida raqamli madaniyatni rivojlantirish
. — O‘zbekiston pedagogika
jurnali, 2023.
4.
National Institute of Standards and Technology (NIST).
Framework for Improving Critical
Infrastructure Cybersecurity
. Version 1.1, April 2018.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
43
5.
European Union Agency for Cybersecurity (ENISA).
Cybersecurity Education and
Awareness
6.
Cybersecurity & Infrastructure Security Agency (CISA).
Cybersecurity Awareness
Programmes
7.
Davis, J. (2021).
Gamification and Cyber Hygiene in Higher Education
. –
Journal of Cyber
Ethics
, Vol. 6, No. 2.
8.
Alenezi, A. et al. (2023).
Cybersecurity Awareness among University Students: A Study at
Majmaah University
. –
Inventions
, 8(2), 45. https://www.mdpi.com/2504-2289/8/2/45
9.
Wei, C.-W. & Lee, L. (2020).
A Gamified Learning Model for Information Security Awareness
in
Higher
Education
.
–
Interactive
Learning
Environments
.
DOI:
10.1080/10494820.2020.1732515
10.
Papamartzivanos, D. et al. (2024).
SCORPION Cyber Range for Security Training:
Architecture and Evaluation
. –
arXiv:2401.12594
https://arxiv.org/abs/2401.12594
11.
OECD Digital Economy Papers. (2022).
Cybersecurity Policies for Students and Teachers
.
