YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
39
KO‘RUV REKLAMA MATNLARI TAHLILI
Qo‘shmurodova Dilafro‘z Ikromjon qizi
Mustaqil taqdiqotchi
E-mail: dilafrozqoshmurodova@gmail.com
Telefon raqam: +998 95 047 25 47
https://doi.org/10.5281/zenodo.16924037
Annotatsiya:
Ushbu maqolamizda ko‘ruv reklama matnlarining xususiyatlari aniqlandi,
til birliklarining reklamada tutgan o‘rni ko‘rib chiqildi. Ko‘ruv reklama matnlari tajribalar
asosida o‘rganildi. Reklama uchun til birliklari eng muhim vosita ekanligini dalillashga harakat
qilindi.
Kalit so‘zlar:
Reklama, ko‘ruv reklama matni, “City education” o‘quv markazining
reklamasi, “Global education” o‘quv markazining reklamasi, “Wall street academy” o‘quv
markazining reklamasi, lingvistik birliklar.
Reklama dunyo va omma o‘qiydigan bir matndir. Ommaviy, tarixiy, ideologik, madaniy
unsurlar aralashgan matnni o‘qib idrok qilish har doim oson bo‘lmaydi. Reklama matni o‘ynoqi
tilni ta’minlaydi. Bir matnni har inson o‘zining shaxsiy va kuzatgan tajribalari bilan o‘qiydi.
Ko‘ruv reklama matnlari reklamaning boshqa turlaridan farqli o‘laroq xaridor yoki
foydalanuvchi bilan ko‘rib, o‘qiganda aloqaga kirishadi. Bu aloqa uchun unda foydalanilgan
lingvistik birliklarning ahamiyati yuqoridir. Chunki foydalanuvchi (xaridor) ni faqat ular o‘ziga
jalb qila oladi. Ko‘ruv reklama matnlari bo‘yicha tajribamizni maktab o‘quvchilari orasida
o‘tkazdik. Tajriba uchun Sirdaryo viloyatidagi maktablarning 7, 8 va 9-sinf o‘quvchilari tanlab
olindi. Tajribamizga viloyatdagi o‘zbek sinflaridan tashqari tojik sinfi ham jalb qilindi. Ko‘ruv
reklama matnlariga bosma, yoritgich, banner, tashqi, bezakli va fotoreklamalar kiradi. Biz
tajribamizga tashqi, banner va fotoreklamalardagi ingliz tilini o‘rganish uchun berilgan
reklamalarni tanladik. Aynan ingliz tilini o‘rganishga oid reklamalarni tanlashimizdan maqsad,
hozirgi kunda bu tilni o‘rganishga ehtiyoj maktab o‘quvchilari orasida kuchli bo‘lganligidir.
Tajribamiz uchun quyidagi ko‘ruv reklamalari tanlab olindi:
1 – rasm. 2 – rasm.
3 – rasm.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
40
Yuqorida 1 – rasmda “City education” o‘quv markazining reklamasi. Matni: 30 kunda
ingliz tilida gaplashing. Ro‘yxatdan o‘ting va bepul o‘qish imkoniyatiga ega bo‘ling!
2 – rasmda “Global education” o‘quv markazining reklamasi. Matni: Nima uchun ingliz
tilini o‘rganishingiz kerak?
3 – rasmda “Wall street academy” o‘quv markazining reklamasi. Matni: Inglizchada
sayravor!
Resipiyentlarga quyidagi savollar bilan murojaat qilindi:
1.
Qaysi o‘quv markazda ingliz tilini o‘rgangan bo‘lar edingiz?
2.
Nima sababdan shu o‘quv markazni tanladingiz?
3.
Bu o‘quv markazni tanlashda reklamasining qaysi jihatiga e’tibor berdingiz?
Resipiyentlarga yuqoridagi savollar bilan murojaat qilinishining asosiy sababi, ular
bergan javoblar orqali reklamadagi lingvistik vositalarning ahamiyatini aniqlash.
Sirdaryo viloyati Sayxunobod tumani 2 – umumta’lim maktabining 8 – “E” sinf (tojik)
sinfidan olingan tajriba, quyidagi jadvalda aks ettirildi. Sinfda 13 dona o‘quvchi bor.
№
O‘quv markazlar
O‘quv
markazni
tanlagan
o‘quvchilar
soni
Shu o‘quv markazni
tanlashda
umumlashtirilgan bir
xil sabab
Shu o‘quv markazni
tanlashda keltirilgan
turlicha sabablar
1
City education
7
Ingliz tilini 30 kunda
o‘rganish mumkinligi
a) chunki grammatikani
tugatganman speakingni
yaxshi o‘rganmoqchiman;
b) ingliz tilida
gaplashishni yoqtiraman;
c) reklamasi sabab.
2
Global education
4
Berilgan savoli
a) yozuvlarining rangi;
b) o‘quv markazning
nomi.
3
Wall street
academy
2
Reklamasi
”Inglizchada sayravor”
degani yoqdi
№
O‘quv markazlar
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan umumiy jihati
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan turlicha jihati
1
City education
Bepul o‘qish imkoniyati
borligi
a) city degan so‘zi;
b) yozuvi;
c) 30 kun qisqa muddat ekani.
2
Global education
Yozilgan gaplari
a) savol shaklida berilgani;
b) yozuvlarining shakli.
3
Wall street
academy
“Inglichada sayravor” degani
Qisqa bo‘lgani
Yuqoridagi jadvalda tojik sinfidan olingan tajriba umumlashtirildi. Jadvalga e’tibor
qaratadigan bo‘lsak, uch o‘quv markazdan eng ko‘p tanlangani “City education” markazidir. Eng
ko‘p tanlanishining sababi esa, 30 kunda ingliz tilini o‘rganish mumkinligi deb ko‘rsatilgan. Bu
tabiiy holat, chunki har kim tezroq o‘rganib, maqsadlariga tezroq erishishni xohlaydi. Javoblar
ichida “chunki grammatikani tugatganman speakingni o‘rganmoqchiman” degan javob ham
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
41
bor. Bu resipiyentning javobida “speaking” so‘zi qo‘llanmoqda. Bu chet so‘z bo‘lib, “gaplashish”
degan ma’noni anglatadi. U resipiyent ma’lum bir darajada chet til, ya’ni ingliz tilini
o‘rganishning ta’siri lisoniy qobiliyatida ham sezildi.
“City education” o‘quv markazining reklamasida bepul o‘qish imkoniyati degan joyi
ko‘pchilikning e’tiborini jalb qilgan. Bundan ko‘rinadiki, reklamada iqtisodiy tomon bilan
bog‘liq ma’lumotlarni aniq keltirish uning ta’sir kuchini orttiradi.
“Global education” o‘quv markazi reklamasida so‘roq gapdan foydalanilgan. Aynan shu
ham xaridor (foydalanuvchi) larning diqqatini jalb qilmoqda. Ko‘ruv reklama matnlarida asosiy
e’tibor matnda bo‘ladi. Yozuv shakli, tasvir, rang kabi elementlar ikkinchi darajali hisoblanadi.
Buning isbotini tajribamizdan ko‘rishimiz mumkin.
“Wall street academy” o‘quv markazining reklamasida “Inglizchada sayravor” degan
lingvistik birlik o‘quvchilarning diqqatini tortgan. Bu birikmadan ingliz tilini mukammal
o‘rganish mumkinligi aniqlashadi. Bu birikmaning ta’siri sabab, shu o‘quv markazni tanlashgan.
“Sayramoq” aslida qushlarga xos harakat hisoblanadi. Bu yerda birikma shaklida mukammallik
ma’nosini anglatmoqda. Har ishda mukammal bo‘lish, mukammal o‘rganish insonlarning
hayotidagi asosiy maqsadi hisoblanadi.
Tajribamizni Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumani 25 – umumta’lim maktabining 9 – “B”
sinfi bilan ham olib bordik. Bu sinf o‘zbek sinfi bo‘lib, 31 ta o‘quvchi mavjud. Najitalar quyidagi
jadvalda:
№
O‘quv markazlar
O‘quv
markazni
tanlagan
o‘quvchilar
soni
Shu o‘quv markazni
tanlashda
umumlashtirilgan bir
xil sabab
Shu o‘quv markazni
tanlashda keltirilgan
turlicha sabablar
1
City education
10
Ingliz tilini 30 kunda
tez va oson o‘rganib
gaplasha olish
mumkinligi uchun
a) ingliz tiliga qiziqqanim;
b) ingliz tili hozirda jahon
tili bo‘lganligi.
2
Global education
7
O‘quv markazning nomi
yoqdi
a) styuardessa bo‘lishim
uchun;
b) men ishlatadigan ko‘p
programmalar ingliz
tilidaligi uchun.
3
Wall street
academy
14
Reklamasining qisqaligi
Ingliz tilini o‘rganish.
№
O‘quv markazlar
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan umumiy
jihati
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan turlicha jihati
1
City education
Bepul o‘qish imkoniyati
borligi
a) intensivligi va odamni o‘ziga
tortgani;
b) reklama yo‘nalishi qiziqarli.
2
Global education
Savol shaklida ekani
a) yozuvining shakli;
b) reklama qilishi yoqdi.
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
42
3
Wall street
academy
“Inglizchada sayravor”
degani, ya’ni zo‘r o‘rganib
ketaman
so‘zlarning qisqaligi yoqdi.
Mirzaobod tumanidagi maktabda o‘tkazilgan tajriba, Sayxunobod tumanidagi tojik
sinfidan o‘tkazilgandan farqli ravishda “Wall street academy” o‘quv markazini tanlaganlar soni
ko‘p. Sababi o‘rganilganda “Inglizchada sayravor” shaklida berilgan reklama matnining
resipiyentlarga ta’siri bo‘lib chiqdi. Ko‘rinadiki, o‘zbek sinfi o‘quvchilariga bu lingvistik birlik
ko‘proq ta’sir o‘tkazgan. Buning sabablaridan biri, o‘zbek va tojik millatiga mansub
o‘quvchilarning lisoniy qobiliyati ikki xil ekanligi hisoblanadi. Sayramoq fe’li birikma hosil
qilganda ta’sir darajasi kuchaydi. “Inglichada sayravor” lingvistik birligi orqali, ingliz tilini ona
tili kabi o‘rgata olishiga ishontirgan. Reklama matnlarida birinchi va oxirgi so‘zlar
psixolingvistik tomondan inson xotirasida ko‘proq saqlanib qoladi. Bu reklama muvaffaqiyatini
ta’minlagan sabablardan biri uning qisqa va lo‘ndaligi ham bo‘ldi. Chunki unda oxirgi va birinchi
so‘zlar bir dona shu inson xotirasida saqlanib qolishiga turtki bo‘lgan. Reklama matnlari qaysi
auditoriyaga mo‘ljallanganligiga qarab tanlanishi psixolingvistik kuchini oshiradi.
Tajribamizni turli xil tumandagi maktablarda va sinflarda o‘tkazdik. Bundan maqsad
tajribamizdan yanada yaxshiroq natija olish edi. Navbatdagi tajribamiz Sirdaryo viloyati Xovos
tumanidagi 10 – umumta’lim maktabining 7 – “B” sinf o‘quvchilari o‘rtasida o‘tkazildi. Sinfda
28 ta o‘quvchi bor. Ulardan olingan tajriba natijalarini quyidagi jadvalda aks ettirdik:
№
O‘quv markazlar
O‘quv
markazni
tanlagan
o‘quvchilar
soni
Shu o‘quv markazni
tanlashda
umumlashtirilgan bir
xil sabab
Shu o‘quv markazni
tanlashda keltirilgan
turlicha sabablar
1
City education
15
30 kunda ingliz tilini
o‘rganish, bu ijobiy
natijaligi
a) ingliz tilida gapirishni
bilmayman;
b) nomi yoqqani uchun;
c) bu o‘quv markaz juda
yoqdi.
2
Global education
5
Nima sababdan til
o‘rganish kerak
Yozuvlarining shakli
3
Wall street
academy
8
Ingliz tilida xohlagan
gapni gapirishni
o‘rgatgani uchun
a) opam o‘qigan;
b) nomi boshqachaligi
uchun.
№
O‘quv markazlar
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan umumiy
jihati
O‘quv markaz reklamasining
e’tibor berilgan turlicha jihati
1
City education
30 kunda gapirish
a) bepul o‘qish imkoniyati
borligi;
b) aniq va tushunarli ko‘ringan.
2
Global education
Savol shaklida berilgani
Nima uchun degani.
3
Wall street
academy
“Inglizchada sayravor”
degani
Reklamaning qisqaligi
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
43
Jadvaldagi javoblarga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, o‘quvchilarni reklamadagi aniqlik
ko‘proq qiziqtirgan. “City education” o‘quv markazining reklamasida resipiyentlar diqqatini
tortgan narsa, 30 kun ichida shu tilni o‘rganib gapirib ketish mumkinligiga ishontira olgani
bo‘ldi. Bu muddatning qisqaligi, shu vaqt ichida o‘rgata olish va o‘rganish o‘quvchilar uchun
katta imkoniyat hisoblanadi.
Reklamaning qanday shakllarda berilishi, ya’ni darak, so‘roq, buyruq kabi uning kuchini
oshirishga xizmat qiladi. “Global education” o‘quv markazining reklamasi “Nima uchun ingliz
tilini o‘rganishingiz kerak?” so‘roq shaklida berilgan. Bu reklama resipiyentni o‘zi bilan o‘zi
gaplashishga undaydi. Buning natijasida resipentga boshqa reklama matnlaridan ko‘ra kuchli
ta’sir o‘tkazadi.
“Wall street academy” o‘quv markazining reklamasida “Inglizchada sayravor” degan
lingvistik birlik resipiyentlarni shu o‘quv markazni tanlashga undagan. Tajribalardan ma’lum
bo‘ladiki, reklamalardagi matn resipiyent bilan aloqaga kirish jarayonida lingvistik
birliklarning tanlanishi ahamiyatlidir.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdusaidov S. Gazeta janrlarining tili va uslubi. (Monografiya) – Samarqand, 2001. – 192
b.
2.
Абдураҳмонов Х., Рафиев А., Шодмонқулова Д. Ўзбек тилининг амалий
грамматикаси. – Тошкент: Ўқитувчи, 1992. – 256 б.
3.
Дурович А.П. Реклама в туризме. – Минск.: Новое знание, 2008. – 254 с.
4.
Фарби Э.Д. Как создать успешную рекламу. – Санкт-Петербург: Нева, 2004. – 250 c.
5.
Yunusova Sh. O‘zbek tilida reklama matnlarining sintaktik xususiyatlari va pragmatik
xoslanishi. PhD dissertatsiyasi monografiyasi. – Guliston, 2023. 47 b.
6.
Олянич А.В. Рекламный дискурс и его конститутивные признаки / Рекламный
дискурс и рекламный текст: коллективная монография / Науч. ред. Т.Н. Колокольцева.
Москва: Флинта: Наука, 2011. – 296 с.
7.
Песоцкий Е.В. Современная реклама и еѐ перевод. Теория и практика. – Ростов-на-
Дону: Феникс, 2014. – 134 с.
