106
AXBOROTLI JARAYONLAR BO‘LIMINING O‘QITISH METODIKASI
O‘rinova Lobar Bahodirjon qizi
SHDPI MI 4-kurs talabasi.
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI Informatika kafedrasi katta o‘qituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16571780
Annotatsiya.
Mazkur maqolada axborotli jarayonlar bo‘limining o‘qitish metodikasi
tahlil qilinadi. Axborotli jarayonlar - bu ma'lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash va uzatishning
turli usullari va tizimlari bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlardir. Maqolada axborot jarayonlarini
samarali o‘rgatish uchun metodik yondashuvlar, pedagogik texnologiyalar va interaktiv usullar
keltirilgan. O‘quvchilarda analitik fikrlash, axborotlarni tahlil qilish va ularni amaliyotda
qo‘llash qobiliyatlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratiladi. Shuningdek, zamonaviy
texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati ko‘rsatiladi.
Kalit so‘zlar:
Axborotli jarayonlar, o‘qitish metodikasi, pedagogik texnologiyalar,
interaktiv usullar, ma'lumotni qayta ishlash, tizimlar, axborot tahlili, analitik fikrlash,
zamonaviy texnologiyalar, ta’lim jarayoni.
Abstract.
This article analyzes the teaching methodology of the information processes
department. Information processes are processes associated with various methods and
systems of receiving, processing and transmitting information. The article presents
methodological approaches, pedagogical technologies and interactive methods for effective
teaching of information processes. Special attention is paid to the development of students'
analytical thinking, information analysis and application skills in practice. The importance of
using modern technologies is also highlighted.
Keywords:
Information processes, teaching methodology, pedagogical technologies,
interactive methods, information processing, systems, information analysis, analytical thinking,
modern technologies, educational process.
Kirish
Zamonaviy ta'lim tizimida axborotli jarayonlar bo‘limining o‘qitish metodikasi muhim
ahamiyat kasb etadi. Axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi natijasida ta'lim jarayonida
axborotli jarayonlarning o‘rni tobora ortib bormoqda. O‘quvchilarga nazariy bilimlarni
yetkazish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish jarayonida samarali o‘qitish metodikasini
tanlash muhim hisoblanadi. Shu sababli, o‘qitish usullari va texnologiyalarini doimiy ravishda
takomillashtirish ta’lim sifati va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Axborotli jarayonlar bo‘limi zamonaviy ta’limning ajralmas qismi bo‘lib, unda
o‘quvchilarga axborotning yig‘ilishi, qayta ishlanishi, uzatilishi va saqlanishi bo‘yicha asosiy
tushunchalar beriladi. Ushbu bo‘lim orqali talabalarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirish, ularning axborotga asoslangan qarorlar qabul qilish ko‘nikmalarini
mustahkamlash muhimdir. Shu bilan birga, axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish,
tahliliy tafakkurni rivojlantirish va raqamli savodxonlikni oshirish bugungi kunda dolzarb
masalalardan biri hisoblanadi.
Axborotli jarayonlarni o‘qitish metodikasi nafaqat texnik bilimlarni o‘rgatish, balki
innovatsion pedagogik yondashuvlarni ham o‘z ichiga olishi lozim. Interfaol o‘qitish metodlari,
masalan, muammoli ta’lim, loyiha asosida o‘qitish, hamkorlikda o‘qitish va boshqa zamonaviy
107
pedagogik texnologiyalar axborotli jarayonlarni o‘rgatishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Ushbu metodlar yordamida o‘quvchilar faolligini oshirish, mustaqil fikrlash va ijodiy
yondashuvni shakllantirish mumkin bo‘ladi.
Adabiyotlar tahlili.
Axborotli jarayonlarni o‘qitish metodikasiga oid ilmiy manbalarni
o‘rganish bu sohadagi ilg‘or tajribalar va metodlarni aniqlash imkonini beradi.
J. Bruner o‘z tadqiqotlarida interfaol ta’lim metodlarining ahamiyatini ta’kidlab, shunday
deydi: "O‘quvchilar bilimlarni faqat passiv qabul qilmay, balki ulardan faol foydalanish orqali
yanada samarali o‘zlashtirishadi". [1]
J. Piaget o‘quvchilarning kognitiv rivojlanish bosqichlarini o‘rganib, ularning axborotli
jarayonlarni tushunish darajasini oshirish uchun mos metodlarni qo‘llash lozimligini
ta’kidlagan. Respublikamiz olimlari ham bu sohada o‘z tadqiqotlarini olib bormoqda.[2]
A. Xolmirzayev axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘qitish samaradorligini
oshirishini ta’kidlab, shunday yozadi: "Zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish
o‘quvchilarning mustaqil izlanish va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga xizmat
qiladi).[3]
B. Mamatqulovning fikriga ko‘ra, axborotli jarayonlarni samarali o‘qitish uchun didaktik
materiallardan oqilona foydalanish zarur: “Axborotli jarayonlar bo‘yicha ta’lim
materiallarining interfaolligi o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirish darajasini oshiradi”.
Ushbu adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, axborotli jarayonlarni o‘qitish samaradorligini
oshirish uchun innovatsion metodlarni qo‘llash va raqamli texnologiyalardan foydalanish
muhim ahamiyat kasb etadi.[4]
Interfaol o‘qitish.
Talabalarni faol ishtirok etishga undaydi, muammoli ta’lim, rolli
o‘yinlar va muhokamalar orqali bilim beriladi.
Interfaol o‘qitish metodi o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida faol muloqotni
ta’minlaydigan pedagogik yondashuv bo‘lib, bunda bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni bevosita
tajriba, tahlil va amaliyot bilan bog‘liq bo‘ladi. Ushbu metodda talabalar nafaqat tinglovchi, balki
faol ishtirokchi sifatida qatnashadi.O‘quvchilarning dars jarayonida faolligini oshirishga, ijodiy
fikrlash va mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan
birga, axborot texnologiyalaridan foydalanish interfaol metodlarni yanada samarali qilishga
xizmat qiladi.
108
Loyiha asosida o‘qitish.
Talabalar real hayotga yaqin loyihalar ustida ishlaydi, amaliy
bilim va ko‘nikmalarni rivojlantiradi.
Loyiha asosida o‘qitish metodi talabalarni aniq maqsadlar asosida mustaqil izlanish va
ijodiy faoliyatga yo‘naltiradi. Ushbu yondashuvda o‘quvchilar nazariy bilimlarni amaliyot bilan
bog‘laydi va o‘z loyihalarini ishlab chiqish orqali mavzuni chuqurroq o‘zlashtiradilar.
O‘yin mexanikasi orqali motivatsiyani oshiradi, raqamli vositalar orqali ta’lim jarayonini
qiziqarli qiladi.
O‘quvchilarni yangi mavzu yoki fan bo‘yicha bilimlarini mustahkamlash, amaliy
ko‘nikmalarni rivojlantirish va hamkorlikni rag‘batlantirish. 60 daqiqa 4-6 kishidan iborat
guruhlar O‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, har bir guruhga ilmiy yoki tarixiy mavzular asosida
turli vazifalar beriladi. Har bir vazifa yoki masala o‘yin tarzida, masalan, "kvest" shaklida
bo‘ladi. O‘quvchilar ma’lum vaqt ichida har bir vazifani hal qilishlari kerak, muvaffaqiyatli
bajarilgan vazifa uchun ballar beriladi.
O‘quvchilarga o‘yinning maqsadi va shartlari tushuntiriladi. Har bir guruhga o‘zining
vazifasi bo‘lgan "kvest" kartasi taqdim etiladi. Har bir kvestda turli savollar va topshiriqlar bor,
ular mavzuga oid bilimlarni tekshiradi. Har bir guruhga o‘z kvestlari bo‘yicha topshiriqlar
beriladi. Vazifalar turli shakllarda bo‘ladi.Har bir vazifa va topshiriqni bajargan guruhlar ballar
oladi. Topshiriqlarni muvaffaqiyatli bajargan guruhlar ko‘proq ball to‘playdi. O‘quvchilarni
baholash uchun o‘zaro fikr almashish va yakuniy tahlil qilinadi. Eng ko‘p ball to‘plagan guruh
g‘olib bo‘ladi va sovrin bilan taqdirlanadi. Har bir guruhga faoliyatlari uchun maqtovlar,
sertifikatlar yoki kichik sovrinlar beriladi. O‘quvchilarga masofaviy ta’limda jamoaviy ish,
o‘zaro muloqot va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish. Mavzu bo‘yicha bilimlarni
mustahkamlash va amaliy mashg‘ulotlarni onlayn tarzda bajarish.2 soat Google Jamboard yoki
boshqa vositalar orqali guruhlar fikrlarni birgalikda yozib, muhokama qilishadi. Har bir guruh
yoki talaba ishlagan loyihalariga ko‘ra ball olishadi va yakuniy reyting chiqariladi.Eng yaxshi
loyihaga sovrinlar taqdim etiladi, shuningdek, o‘quvchilarni motivatsiya qilish uchun "eng faol
ishtirokchi" yoki "eng yaxshi fikr" kabi mukofotlar berilishi mumkin. Atrof-muhitni o‘rganish,
ekologiya va iqlim o‘zgarishlari.O‘zbekistonning tarixiy shaxslarini o‘rganish, mustaqillikning
boshlanishi. Yangi texnologiyalar va ularning jamiyatga ta’siri. Guruh ishlarini rivojlantirib,
talabalar o‘rtasida bilim almashinuvi va fikrlashni shakllantiradi.
Hamkorlikda o‘qitish metodi — o‘quvchilarning bir-biri bilan faol muloqot qilib, bilim va
ko‘nikmalarni o‘rganishlarini ta’minlovchi o‘qitish usulidir. Bu metodda o‘quvchilar bir-biriga
yordam berishadi, fikr almashishadi, jamoaviy ish orqali o‘z bilimlarini mustahkamlaydilar.
Hamkorlikda o‘qitish, o‘quvchilarni nafaqat bilim olishga, balki bir-biri bilan ishlash,
muammolarni hal qilish va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga ham rag‘batlantiradi.
Muhokama.
Yuqorida keltirilgan metodlar va ilmiy yondashuvlarni tahlil qilgan holda,
axborotli jarayonlarni o‘qitishda innovatsion yondashuvlarning afzalliklari va kamchiliklarini
ko‘rib chiqish muhimdir. Masalan, interfaol o‘qitish usullari o‘quvchilarning faolligini oshirsa
ham, ularni joriy etish jarayonida o‘qituvchilarning malakasi va mavjud resurslar yetarli
darajada bo‘lishi talab etiladi. Shuningdek, masofaviy ta’lim raqamli vositalardan foydalanishni
kuchaytirsa ham, u barcha o‘quvchilar uchun bir xil darajada qulay emas. Ushbu metodlar
o‘quvchilarning fikrlash, muloqot qilish, ijodkorlik va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Interfaol o‘qitish metodlarining asosiy maqsadi o‘quvchilarni
faollashtirishdir. Bu o‘qituvchi o‘quvchilarni nafaqat ma'lumotni qabul qilishga, balki uni
109
ishlatishga, bahslashishga va o‘rganishga undaydi.Ushbu metodda o‘quvchilar konkret
muammoni yechishga qaratilgan vazifalarni bajaradilar. Bu ularni muammolarni hal qilishga
o‘rgatadi va real dunyo muammolariga nisbatan analitik va ijodiy yondashuvni rivojlantiradi.
Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash interfaol o‘qitishni yanada samarali qiladi. Masalan,
onlayn platformalar, interaktiv taqdimotlar, virtual sinflar, mobil ilovalar o‘quvchilarning
qiziqishini oshiradi va o‘qish jarayonini engillashtiradi. Guruh ishlarini tashkil etish va
o‘quvchilarni bir-birlari bilan muloqot qilishga undash, jamoa ishlashini rivojlantiradi. Bu
metod, o‘quvchilarga o‘zaro tajriba almashish, fikrlarni baham ko‘rish va birgalikda yechim
topish imkonini beradi.
Xulosa.
Axborotli jarayonlarni o‘qitish metodikasi zamonaviy ta’lim tizimining ajralmas
qismi bo‘lib, bu jarayonni takomillashtirish ta’lim samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Tadqiqot davomida interfaol o‘qitish, loyiha asosida o‘qitish, gamifikatsiya va raqamli
resurslardan foydalanish kabi metodlar samarali ekanligi aniqlandi. Ushbu usullar nafaqat
nazariy bilimlarni yetkazishda, balki amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishda ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Biroq, ushbu metodlarni muvaffaqiyatli joriy etish uchun o‘qituvchilarning
malakasini oshirish, texnologik resurslarni kengaytirish va ta’lim muassasalarida zamonaviy
infratuzilmani rivojlantirish zarur. Shu sababli, axborotli jarayonlarni o‘qitishda an’anaviy va
innovatsion yondashuvlarni uyg‘unlashtirish eng samarali yo‘ldir.
Kelgusida ushbu yo‘nalishda yanada chuqur tadqiqotlar olib borish va axborot
texnologiyalarini yanada keng qo‘llash orqali ta’lim jarayonini yanada samarali qilish mumkin.
Shuningdek, raqamli ta’lim vositalarining rivojlanishi axborotli jarayonlarni o‘qitish sifatini
oshirishga katta hissa qo‘shadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jo’rayeva, Feruza, and Aziza Normataova. "KATTA MA’LUMOTLAR (BIG DATA) UCHUN
DBMS TIZIMLARI."
Инновационные исследования в современном мире: теория и
практика
3.14 (2024): 31-35.
2.
Berdiyeva, Gulnoza. "O’ZBEKISTON ELEKTRON SAVDO TIZIMIDA MUAMMOLAR VA
TAKLIFLAR."
Science and innovation in the education system
3 (2024): 16-22.
110
3.
Berdiyeva, Gulnoza. "RAQAMLI IQTISODIYOTNING MAQSAD VA VAZIFALARI VA UNING
O'ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI."
Педагогика и психология в современном мире:
теоретические и практические исследования
3 (2024): 11-14.
4.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, A. (2024). TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI QO
‘LLASH.
PEDAGOGS
,
50
(2), 51-55.
5.
Aliqulov, Shukurullo, Ziyavutdin Turayev, and Javlon Nishonov. "BOSHLANG ‘ICH SINF O
‘QUVCHILARINING MATEMATIK SAVODXONLIGINI OSHIRISHDA TIMSS XALQARO BAHOLASH
DASTURINING ROLI VA AHAMIYATI."
Молодые ученые
2.10 (2024): 85-90.
6.
Fayzullo o‘g‘li, Shukurullo. "Aliqulov."."
TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH." PEDAGOGS
50 (2024): 51-55.
7.
Qodirov, Farrux, Muxlisa Mavlonova, and Sevinch Negmatova. "YASHIL IQTISODIYOT
SHAROITIDA QAYTA TIKLANUVCHI ENERGIYA MANBALARIDAN FOYDALANISHNING
AFZALLIKLARI."
Общественные науки в современном мире: теоретические и
практические исследования
3 (2024): 13-15.
8.
Otabekov, Akbar, and Sevinch Negmatova. "EFFECTIVENESS OF ARTIFICIAL
INTELLIGENCE ALGORITHMS IN CYBERSECURITY."
Инновационные исследования в
науке
4.5 (2025): 50-52.
9.
Qodirov, Farrux, Baxtiniso Boqiyeva, and Sevinch Negmatova. "TCP/IP PROTOKOLLAR
STEKI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA."
Молодые ученые
3.7 (2025): 128-132.
10.
Qodirov, Farrux, Yulduz Ahmedova, and Sevinch Negmatova. "KOMPYUTER
TARMOQLARINING ASOSIY ELEMENTLARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 133-137.
11.
Qodirov, Farrux, Dilmurod Abdullayev, and Sevinch Negmatova. "KOMPYUTER
TARMOQLARINING STANDART TEXNOLOGIYALARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 146-151.
12.
Qodirov, Farrux, Dilmurod Abdullayev, and Sevinch Negmatova. "ELEKTRON TIJORAT (E-
COMMERCE)."
Наука и технология в современном мире
4.5 (2025): 66-70.
13.
Qodirov, Farrux, Iqbol Abdimurodova, and Sevinch Negmatova. "ELЕKTRОN HUJJАT
АLMАSHISH TIZIMLАRI."
Наука и технология в современном мире
4.5 (2025): 71-74.
14.
Qodirov, Farrux, Gulsevar Keldiyorova, and Sevinch Negmatova. "BULUTLI
TEXNOLOGIYALARNING
XUSUSIYATLARI,
AFZALLIKLARI
VA
KAMCHILIKLARI."
Естественные науки в современном мире: теоретические и
практические исследования
4.3 (2025): 58-62.
15.
Hayitmurodov, Ilhom, and Sevinch Negmatova. "BULUTLI HISOBLASHLAR VA ULARNING
ASOSIY TUSHUNCHALARI. BULUTLI SAQLASH MODELLARI."
Естественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования
4.3 (2025): 68-73.
16.
Qodirov, Farrux, Jasmina Murodulloyeva, and Sevinch Negmatova. "SMART
TEXNOLOGIYALARNI QO’LLASH VOSITALARI."
Естественные науки в современном мире:
теоретические и практические исследования
4.3 (2025): 63-67.
17.
Qodirov, Farrux, and Asila Xolmurodova. "SMART TEXNALOGIYALAR VA AQLLI
QURILMALAR."
Наука и инновация
3.7 (2025): 138-144.
18.
Nurmaxmatova, Umida, and Sevinch Negmatova. "BLOKCHAYEN TEXNOLOGIYASINING
ISHLASH PRINSIPLARI."
Молодые ученые
3.7 (2025): 60-63.
