134
BANKLARDA MUAMMOLI KREDITLAR BILAN ISHLASH SAMARADORLIGINI
OSHIRISH YO‘LLARI (ATB “KAPITALBANK” M.ULUGBEK FILIALI MISOLIDА
Qahhorov Shohruh G’ulom o’g’li
O`zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
qahhorovshohruh9025203@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15321317
Tijorat banklari faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri — ularning kredit portfeli
sifati va muammoli kreditlar ulushining past darajada saqlanishidir. Muammoli kreditlar
banklarning moliyaviy barqarorligiga, foydalilik darajasiga va iqtisodiy faoliyatga
ko‘rsatadigan salbiy ta’siri sababli, ular bilan samarali ishlash tizimi bank sektorining
rivojlanishida ustuvor yo‘nalish sanaladi. O‘zbekiston moliyaviy tizimida, xususan ATB
"Kapitalbank" M.Ulug‘bek filiali misolida olib borilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, muammoli
kreditlarning vujudga kelish sabablari ko‘p omilli va murakkabdir. Ushbu omillar ichida qarz
oluvchilarning moliyaviy ahvolining yomonlashuvi, kredit ajratish jarayonidagi tahlil va
baholashdagi kamchiliklar, kredit monitoringining sustligi, shuningdek, iqtisodiy muhitdagi
o‘zgarishlar asosiy o‘rin tutadi.
Muammoli kreditlar bilan ishlashda asosiy qiyinchiliklardan biri kredit olish vaqtida
to‘lov qobiliyati yuqori bo‘lgan mijozlarning vaqt o‘tishi bilan moliyaviy imkoniyatlari
yomonlashib ketishidir. Bundan tashqari, ba’zi hollarda bank tomonidan garov mulkini
noto‘g‘ri baholash, kredit ajratish mezonlariga rioya qilmaslik kabi omillar ham kreditlarning
muammoli toifaga o‘tishiga sabab bo‘lmoqda. Kapitalbank M.Ulug‘bek filialining tajribasi
ko‘rsatadiki, muammoli kreditlar asosan kichik biznes subyektlari va iste’mol kreditlari
segmentida ko‘proq uchramoqda.
Mazkur holatlarning oldini olish va mavjud muammoli kreditlarni kamaytirish uchun bir
qator aniq strategik yo‘nalishlarni amalga oshirish zarur. Avvalo, kredit berish jarayonida
chuqur va tizimli moliyaviy tahlil o‘tkazish lozim. Qarz oluvchining daromad manbalarini,
moliyaviy oqimlarini va qarzga xizmat ko‘rsatish imkoniyatini batafsil o‘rganish orqali kredit
risklari ancha kamaytiriladi. Zamonaviy kredit skoring tizimlaridan foydalanish va qarz
oluvchining kredit tarixini chuqur o‘rganish ham kredit risklarini aniqlashda muhim vosita
bo‘lib xizmat qiladi.
Shuningdek, banklarda kredit monitoring tizimini kuchaytirish va raqamlashtirish orqali
qarzdorlarning moliyaviy ahvolidagi salbiy o‘zgarishlarni erta bosqichda aniqlash va tegishli
choralar ko‘rish mumkin. Masalan, to‘lov muddatlari buzilgan hollarda avtomatik
ogohlantirish tizimlarini yo‘lga qo‘yish, monitoring natijalari asosida riskli qarzdorlar uchun
alohida nazorat rejalarini joriy etish tavsiya etiladi. Monitoring jarayoniga sun’iy intellekt
asosidagi tizimlarni jalb qilish esa tahlilning aniqligini va tezkorligini oshiradi.
Qarzdorlar bilan ishlash uslublarini takomillashtirish ham muhim omillardan biridir.
Muammoli kreditlar yuzaga kelganda qarzdorga nisbatan agressiv choralar ko‘rishdan ko‘ra,
muzokaralar olib borish, restrukturizatsiya qilish, to‘lov muddatlarini qayta ko‘rib chiqish
kabi yumshoq yondashuvlar ko‘proq samara beradi. Shu orqali qarzdorni bank bilan
hamkorlikka undash va kreditlarning qaytarilishini ta’minlash mumkin. Qarzdorlar bilan
ochiq va doimiy aloqada bo‘lish, ularning moliyaviy ahvolini doimiy nazoratda ushlab turish
ham kredit sifatini oshirishga xizmat qiladi.
135
Bundan tashqari, kredit portfelining diversifikatsiyasini ta’minlash — ya’ni kreditlarni
turli iqtisodiy sohalar va mijozlar segmentlariga tarqatish orqali risklarni kamaytirish ham
muhim ahamiyatga ega. Masalan, faqat bitta soha yoki bir xil turdagi qarz oluvchilarga kredit
ajratish risklarni oshiradi, diversifikatsiya esa bu xavflarni sezilarli darajada pasaytiradi.
Kapitalbank filiali misolida ham kredit portfeli tarkibini tahlil qilish va uni diversifikatsiya
qilishga qaratilgan choralar muhim rol o‘ynaydi.
Xodimlarning malakasini oshirish ham bankda muammoli kreditlar bilan ishlash
samaradorligini oshiradi. Kredit mutaxassislarining moliyaviy tahlil, risklarni boshqarish va
muzokaralar olib borish ko‘nikmalarini muntazam oshirib borish uchun maxsus trening va
o‘quv dasturlarini joriy etish kerak. Malakali kadrlar bank faoliyatining sifat ko‘rsatkichlarini
sezilarli yaxshilash imkonini beradi.
Xalqaro tajribalar ham shuni ko‘rsatadiki, kredit byurolari orqali o‘zaro ma’lumot
almashinuvi va qarz oluvchilarning kredit tarixini markazlashtirilgan tarzda yuritish
muammoli kreditlar ulushini kamaytirishda juda samarali vosita hisoblanadi. O‘zbekistonda
ham kredit byurolari faoliyati rivojlanib bormoqda va bu jarayonni yanada kengaytirish
maqsadga muvofiq.
Bundan tashqari, bank ichida maxsus muammoli kreditlar bilan ishlash bo‘linmalarini
tashkil etish yoki mavjud bo‘linmalar faoliyatini kuchaytirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bunday bo‘linmalar nafaqat mavjud muammoli kreditlarni boshqarish, balki kredit ajratish
jarayonida ham ishtirok etib, potentsial risklarni oldindan baholash imkoniyatiga ega bo‘lishi
lozim. Maxsus bo‘lim xodimlari qarz oluvchilarning moliyaviy holatini doimiy kuzatib borishi,
shartnoma shartlarining bajarilishini nazorat qilishi va zarur hollarda kredit
restrukturizatsiyasi bo‘yicha individual takliflar ishlab chiqishi mumkin.
Shuningdek, muammoli kreditlarni boshqarishda bank va mijoz o‘rtasida huquqiy
munosabatlarning aniqligi va shaffofligi ham muhim rol o‘ynaydi. Kredit shartnomalarida
qarzdorning majburiyatlari, kechiktirilgan to‘lovlar uchun choralar va kreditni qayta
restrukturizatsiya qilish shartlari aniq va ravshan ko‘rsatib berilishi kerak. Bu esa kelajakda
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolarni oldini olishga xizmat qiladi.
Bank tizimida muammoli kreditlar bilan ishlash jarayonida, shuningdek, davlat va
regulyatorlar tomonidan taqdim etilayotgan imkoniyatlardan samarali foydalanish ham
banklar uchun muhim imkoniyatlar yaratadi. Jumladan, markaziy bank tomonidan tashkil
etilayotgan kredit portfellarini sog‘lomlashtirish dasturlarida faol ishtirok etish,
subsidiyalangan qayta moliyalashtirish imkoniyatlaridan foydalanish va muammoli
kreditlarni davlat kafolatlari asosida restrukturizatsiya qilish kabi mexanizmlar mavjud.
ATB "Kapitalbank" M.Ulug‘bek filiali misolida shuni ta’kidlash mumkinki, oxirgi yillarda
amalga oshirilayotgan monitoring va risklarni boshqarish tizimining takomillashuvi natijasida
muammoli kreditlar ulushi bosqichma-bosqich kamaymoqda. Bunda bank tomonidan amalga
oshirilayotgan ichki nazorat mexanizmlarining kuchaytirilishi, qarzdorlar bilan muloqot
sifatining yaxshilanishi va kredit berish jarayonida ehtiyotkorlik siyosatining kuchaytirilishi
asosiy omillar bo‘lib xizmat qilmoqda.
Kelgusida tijorat banklari uchun muammoli kreditlar bilan ishlashda eng asosiy
vazifalardan biri bu — kredit jarayonining har bir bosqichida risklarni aniq va tezkor
baholash, qarzdorlar bilan ijobiy va konstruktiv muloqotni yo‘lga qo‘yish hamda zamonaviy
136
texnologiyalardan keng foydalanish orqali monitoring tizimlarini yanada mukammallashtirish
bo‘lib qoladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Axmedov, A. A. (2020).
Bank ishi va kreditlash amaliyoti
. Toshkent: Iqtisodiyot
nashriyoti.
2.
Karimov, M. B. (2021).
Kredit siyosati va moliyaviy risklarni boshqarish
. Toshkent: Fan va
Texnologiya.
3.
Yusupov, S. T. (2019).
Tijorat banklarida muammoli kreditlar bilan ishlash mexanizmlari
.
Toshkent: Innovatsiya.
4.
Central Bank of the Republic of Uzbekistan. (2022).
Bank sektorining barqarorligini
ta’minlash bo‘yicha yillik hisobot
. Toshkent.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3270-son qarori (2017).
Bank tizimini
barqaror rivojlantirish va kredit risklarini kamaytirish chora-tadbirlari
.
6.
Mishkin, F. S. (2018).
The Economics of Money, Banking and Financial Markets
. 12th ed.
Pearson Education.
7.
Basel Committee on Banking Supervision. (2019).
Guidelines on Managing Problem
Loans
. Basel, Switzerland.
8.
World Bank Group. (2020).
Developing a Financial Sector to Reduce Problem Loans
.
Washington, DC.
9.
Fabozzi, F. J. (2020).
Credit Risk Management: Principles and Practices
. Wiley Finance.
10.
ATB “Kapitalbank” (2023).
M.Ulug‘bek filiali kredit portfeli va muammoli kreditlar
bo‘yicha ichki hisobot
.
11.
Uzbekistan Mortgage Refinancing Company (UMRC). (2022).
Ipoteka kreditlari va
muammoli qarzlar tahlili
.
12.
Jalilov, J. (2022).
Moliyaviy risklarni baholash va boshqarish metodologiyasi
. Toshkent:
Ilm Ziyo.
13.
European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). (2021).
Managing Non-
Performing Loans in Emerging Markets
.
14.
Asian Development Bank (ADB). (2021).
Bank Asset Quality and Financial Stability in
Central Asia
.
15.
Tursunov, B. (2021).
O‘zbekiston bank tizimida kredit siyosatining rivojlanish
yo‘nalishlari
. Toshkent: Iqtisod-Moliya.
