35
O‘ZBEKISTON TIJORAT BANKLARIDA INNOVATSION STRATEGIYALARNI
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Zagitov Feruz Suleymanovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti,
“Oriyent Finans” XATB Navoiy Bank xizmatlari ofisi boshlig‘i
zagitovferuz@gmail.com
998977950795
https://doi.org/10.5281/zenodo.15140360
Annotatsiya:
Ushbu tezisda O‘zbekiston tijorat banklarida innovatsion strategiyalarni
rivojlantirish istiqbollari tahlil qilinadi. Mamlakat iqtisodiyoti va bank sektorining barqaror
rivojlanishi uchun raqamli texnologiyalarni joriy etish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Zamonaviy bank xizmatlarini takomillashtirish maqsadida fintech ekotizimining kengayishi,
sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar (Big Data) texnologiyalaridan foydalanish, blokcheyn va
ochiq bank (Open Banking) tizimlarini tatbiq etish zarurati dolzarb masala sifatida
ko‘rilmoqda. Tezisda O‘zbekiston bank sektoridagi mavjud holat va innovatsion rivojlanish
tendensiyalari tahlil qilinib, bank xizmatlarining raqamlashtirilishi, mijozlarga xizmat
ko‘rsatish
tizimining
avtomatlashtirilishi
hamda
kreditlash
jarayonlarining
optimallashtirilishi borasida amalga oshirilayotgan ishlar yoritiladi. Shu bilan birga,
innovatsion rivojlanishga to‘sqinlik qiluvchi asosiy muammolar – axborot texnologiyalariga
investitsiyalarning yetishmovchiligi, kibertahdidlarning ortishi va bank tizimining fintech
ekotizimiga yetarlicha integratsiyalanmaganligi kabi masalalar o‘rganiladi.
Tijorat banklarining raqobatbardoshligini oshirish va ularning barqaror rivojlanishini
ta’minlash uchun taklif etilayotgan istiqbolli strategik chora-tadbirlar ham muhokama
qilinadi. Jumladan, fintech kompaniyalar bilan hamkorlikni kengaytirish, innovatsion bank
mahsulotlari va xizmatlarini joriy etish, mijozlar tajribasini yaxshilash va kiberxavfsizlikni
mustahkamlash bo‘yicha tavsiyalar beriladi.
Kalit soʼzlar:
Tijorat banklari, innovatsion strategiyalar, raqamli transformatsiya,
fintech, sun’iy intellekt, blokcheyn texnologiyasi, ochiq bank (Open Banking), katta
ma’lumotlar (Big Data), kiberxavfsizlik, bank xizmatlarini avtomatlashtirish, raqamli bank
xizmatlari, fintech hamkorliklari, kreditlash jarayonlari, bank-moliya sektori, mijozlarga
xizmat ko‘rsatish tizimi.
Kirish.
Bugungi kunda bank sektori jadal rivojlanayotgan texnologik innovatsiyalar
ta’sirida tubdan o‘zgarib bormoqda. Mijozlarga xizmat ko‘rsatish tizimini raqamlashtirish,
bank operatsiyalarini avtomatlashtirish va xavfsizlikni mustahkamlash kabi omillar tijorat
banklarining samaradorligini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. O‘zbekiston tijorat banklari
ham ushbu jarayondan chetda qolmay, innovatsion strategiyalarni joriy etish orqali xizmatlar
sifatini oshirish va raqobatbardoshlikni mustahkamlashga intilmoqda.
Mamlakatimizda bank-moliya sohasining isloh qilinishi va zamonaviy texnologiyalarni
keng joriy etish bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, raqamli to‘lov
tizimlarining rivojlanishi, mobil ilovalar orqali bank xizmatlarini ko‘rsatishning kengayishi,
blokcheyn texnologiyasidan foydalanish va sun’iy intellekt asosida mijozlarga xizmat
ko‘rsatish kabi yo‘nalishlar tobora dolzarb bo‘lib bormoqda.
Shu bilan birga, innovatsion rivojlanishga to‘sqinlik qiluvchi muammolar ham mavjud.
Xususan, axborot texnologiyalariga investitsiyalar yetarli darajada bo‘lmaganligi,
36
kibertahdidlarning ortib borayotgani va fintech ekotizimining yetarlicha shakllanmaganligi
bank sektorining innovatsion taraqqiyotiga ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ushbu
tezisda
O‘zbekiston
tijorat
banklarida
innovatsion
strategiyalarni
rivojlantirishning hozirgi holati, mavjud muammolar va istiqbolli yo‘nalishlar tahlil qilinadi.
Shuningdek, bank xizmatlarini takomillashtirish, mijozlarga qulay va xavfsiz raqamli
yechimlarni taqdim etish hamda fintech hamkorliklarini kengaytirish bo‘yicha tavsiyalar
beriladi. Innovatsion strategiyalarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi bank tizimining
barqaror rivojlanishiga xizmat qilishi va mamlakat iqtisodiyoti uchun yangi imkoniyatlar
yaratishi kutilmoqda.
Jahon moliya tizimi tobora raqamlashtirilayotgan bir sharoitda tijorat banklarining
innovatsion strategiyalarni joriy etishi va rivojlantirishi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Zamonaviy texnologiyalar bank tizimida nafaqat xizmat ko‘rsatish sifati va mijozlar bilan
o‘zaro aloqalarni yaxshilash, balki moliyaviy barqarorlikni oshirish va global
raqobatbardoshlikni ta’minlash imkonini beradi. O‘zbekistonda bank-moliya sektorida
islohotlar jarayoni jadallashib, innovatsion bank xizmatlarini rivojlantirish bo‘yicha yangi
strategiyalar ishlab chiqilmoqda.
O‘zbekiston tijorat banklarida innovatsion yondashuvlarni rivojlantirish bo‘yicha
quyidagi yo‘nalishlarda ish olib borilmoqda.
1-jadval: O‘zbekiston tijorat banklarida innovatsion texnologiyalar: rivojlanish
yo‘nalishlari va istiqbollari
Innovatsion
yo‘nalishlar
Kelajak rivojlanish yo‘nalishlari
Kutilayotgan natijalar
Raqamli bank
xizmatlari
Bank ekotizimini to‘liq
raqamlashtirish, mobil ilovalarda
AI yordamida aqlli maslahat
xizmatlarini joriy etish
Mijozlar tajribasini oshirish,
operatsiyalarni tezlashtirish va
xizmatlarga 24/7 kirish
imkoniyati
Fintech bilan
integratsiya
Fintech kompaniyalar bilan
hamkorlikni kengaytirish, bank
platformalarini startaplarga
ochish
Innovatsion moliyaviy
yechimlar, tezkor
tranzaktsiyalar va
xizmatlarning diversifikatsiyasi
Blokcheyn
texnologiyalaridan
foydalanish
KYC (mijozni tanib olish) va
smart-kontraktlar orqali xavfsiz
va shaffof tranzaktsiyalarni yo‘lga
qo‘yish
Firibgarlik va hujjatlashtirish
jarayonlarini kamaytirish, bank
operatsiyalarini soddalashtirish
Katta ma’lumotlar
(Big Data) va
sun’iy intellekt
AI asosida mijozlar xulq-atvorini
tahlil qilish va shaxsiylashtirilgan
xizmatlar yaratish
Bank xizmatlarining aniq,
moslashtirilgan va mijozlarga
yo‘naltirilgan bo‘lishi
Ochiq bank tizimi
(Open Banking)
Ochiq API-larni keng joriy etish va
bank xizmatlarini fintech
hamkorlar bilan integratsiya
qilish
Yangi moliyaviy mahsulotlar
paydo bo‘lishi, mijozlar uchun
moslashuvchan va qulay
xizmatlar
Manba: Muallif ishlanmasi.
O‘zbekiston tijorat banklarida innovatsion strategiyalarni rivojlantirish bo‘yicha bir
qator olimlar ilmiy tadqiqotlar olib borgan. Ushbu tadqiqotlar bank tizimidagi innovatsion
37
jarayonlarning samaradorligini oshirish, xizmatlar sifatini yaxshilash va banklarning
raqobatbardoshligini ta’minlashga qaratilgan.
Nigora Tadjibayeva o‘z tadqiqotlarida tijorat banklarining innovatsion marketing
strategiyasini tahlil qilib, uning samaradorligini oshirish yo‘llarini o‘rgangan. U innovatsion
marketing strategiyalarining bank mijozlari uchun qulaylik yaratish, xizmatlarning
moslashuvchanligini oshirish va raqobatbardoshlikni mustahkamlashdagi o‘rnini ko‘rsatib
bergan.
Matlab Nurmuxammedov esa tijorat banklarida innovatsion bank xizmatlarini
rivojlantirish yo‘nalishlarini chuqur tahlil qilgan. U innovatsion xizmatlarning bank tizimi
samaradorligiga ta’sirini o‘rganib, kelajakdagi rivojlanish istiqbollarini belgilash bo‘yicha
ilmiy xulosalar bergan.
Sardor Nazarov bank tizimida innovatsion mahsulotlarni joriy etish va ularning
samaradorligini oshirish masalasini tadqiq qilgan. Uning ilmiy ishlari banklarda innovatsion
mahsulotlar bo‘yicha strategik rejalashtirish va ularning tijorat banklari faoliyatidagi
ahamiyatini yoritishga qaratilgan.
Ushbu tadqiqotlar O‘zbekiston bank tizimida innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish
va rivojlantirishda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Ular bank tizimining zamonaviy
texnologiyalar bilan uyg‘unlashishini ta’minlash va moliyaviy xizmatlar sifatini oshirishga
yo‘naltirilgan strategiyalarni shakllantirishga yordam beradi.
O‘zbekiston tijorat banklari innovatsion strategiyalarni rivojlantirish orqali moliyaviy
sektorning raqobatbardoshligini oshirish va xizmatlar samaradorligini yaxshilash
imkoniyatiga ega. Kelajakda quyidagi yo‘nalishlar asosiy strategik ustuvorlik sifatida
belgilanishi lozim:
Birinchidan, blokcheyn texnologiyalarining keng joriy etilishi tranzaktsiyalarning
xavfsizligi va shaffofligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa bank tizimida
firibgarlikning oldini olish va operatsion samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Ikkinchidan, sun’iy intellekt va Big Data texnologiyalaridan foydalanish bank
xizmatlarini shaxsiylashtirish, mijozlarning moliyaviy xatti-harakatlarini tahlil qilish va
kreditlash jarayonlarini avtomatlashtirishga xizmat qiladi. Sun’iy intellekt asosida ishlab
chiqilgan tizimlar mijozlarga tezkor va aniq tavsiyalar berish orqali xizmatlar sifatini oshirishi
mumkin.
Uchinchidan, fintech kompaniyalari bilan hamkorlikni kengaytirish innovatsion bank
mahsulotlarini yaratish va xizmatlarni diversifikatsiya qilish imkonini beradi. Bank va fintech
startaplari o‘rtasidagi integratsiya orqali yangi moliyaviy xizmatlar va innovatsion echimlar
ishlab chiqilishi bank tizimini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi.
To‘rtinchidan, ochiq bank tizimi (Open Banking) tamoyillarini joriy etish bank
ekotizimining moslashuvchanligini oshiradi. Bu mijozlarga bir nechta moliyaviy xizmatlarni
yagona platforma orqali taqdim etish imkonini berib, bank xizmatlarining integratsiyalashuv
jarayonini tezlashtiradi.
Beshinchidan, raqamli to‘lov tizimlarini takomillashtirish mijozlar uchun qulay va tezkor
tranzaktsiyalarni ta’minlashga yo‘naltirilgan. Bu bank xizmatlariga bo‘lgan ishonchni
mustahkamlash va raqamli to‘lov infratuzilmasining rivojlanishini jadallashtirishga xizmat
qiladi.
Xulosa
38
O‘zbekiston tijorat banklari innovatsion strategiyalarni rivojlantirish orqali bank-moliya
sektorining samaradorligini oshirishi va raqobatbardoshligini mustahkamlashi mumkin. Ilmiy
tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, fintech kompaniyalari bilan hamkorlik qilish, sun’iy
intellekt va katta ma’lumotlar texnologiyalaridan foydalanish hamda ochiq bank tizimini
rivojlantirish bank xizmatlarini yangi bosqichga olib chiqish imkoniyatini beradi.
Innovatsion strategiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish bank tizimining
mustahkamlanishiga, moliyaviy xizmatlarning ommaviylashishiga va mijozlarga yanada qulay
imkoniyatlar yaratishga xizmat qiladi. Shu sababli, tijorat banklari zamonaviy texnologiyalarni
joriy etishga va innovatsion yondashuvlarni shakllantirishga e’tibor qaratishi lozim. Bu
nafaqat bank sektorining rivojlanishiga, balki O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o‘sishiga
ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Karimov, S. va Abdullayev, A. (2017) "Oʻzbekiston bank tizimining rivojlanish
tendentsiyalari." Iqtisodiyot va boshqaruv jurnali, №3, pp. 45-52.
2.
Mirzaev, B. T. (2018) "Raqamli iqtisodiyot sharoitida bank xizmatlarini
modernizatsiyalash." Moliya va kredit jurnali, №4, pp. 12-19.
3.
Abdullaeva, M. R. (2019) "FinTech texnologiyalari va ularning bank sektoridagi ta'siri."
Zamonaviy moliya va bank ishi, №2, pp. 30-38.
4.
Xolmirzayev, N. T. (2020) "Sun'iy intellekt va Big Data texnologiyalaridan banklarda
foydalanish perspektivalari." Innovatsion loyihalar va investitsiyalar jurnali, №6, pp. 67-74.
5.
Rahmonov, A. K. (2021) "Oʻzbekiston Respublikasida raqamli pullarning joriy etilishi va
uning bank tizimiga ta'siri." Moliya va bank ishi jurnali, №1, pp. 22-29.
6.
Toʻxtasinova, Z. Sh. (2021) "Kiberxavfsizlik – zamonaviy banklarning ustuvor yoʻnalishi."
Axborot xavfsizligi va raqamli texnologiyalar toʻplami, №3, pp. 48-55.
7.
Shodiyev, F. A. (2022) "Green banking tushunchasi va uning Oʻzbekiston sharoitida joriy
etilishi." Ekologik-iqtisodiy loyihalar jurnali, №4, pp. 15-23.
8.
Eshmurodov, M. Q. (2022) "Blockchain texnologiyalari va ularning bank operatsiyalarini
optimallashtirishdagi roli." Texnologik innovatsiyalar va iqtisodiyot jurnali, №2, pp. 89-96.
9.
Nazarov, S. (2023) "Innovatsion mahsulotlar va ularning bank faoliyatidagi rolida
strategik rejalashtirish." Moliya va iqtisodiyot jurnali, №1, pp. 45-53.
10.
Yusupova, N. M. (2024) "FinTech startaplar va banklar hamkorligi – yangi sinergetik
effektlar." Biznes va innovatsiyalar jurnali, №3, pp. 56-65.
11.
Tadjibayeva, N. (2021) "Tijorat banklarida innovatsion marketing strategiyalari va
ularning samaradorligi." Iqtisodiyot va innovatsiyalar jurnali, №2, pp. 67-75.
12.
Nurmuxammedov, M. (2022) "Innovatsion bank xizmatlarini rivojlantirish yoʻnalishlari."
Bank ishi va moliya jurnali, №4, pp. 34-42.
