62
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASIDA TEMIR YOʻL TRANSPORTI
INFRATUZULMASINI MODERNIZATSIYALASHNI BOSHQARISH
Imamaliyeva Feruza Raushanovna
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi
"Biznesni boshqarish"magistranti
MANAGEMENT OF MODERNİZATİON OF RAİLWAY TRANSPORT
İNFRASTRUCTURE İN THE REPUBLİC OF UZBEKİSTAN
Imamaliyeva Feruza Raushanovna
Master's student "Business Management" of the Banking and Finance
Academy of the Republic of Uzbekistan
https://doi.org/10.5281/zenodo.15235625
Annotatsiya:
Ushbu tezisda O‘zbekiston Respublikasida temir yo‘l transporti
infratuzilmasini modernizatsiyalashni boshqarish jarayonining nazariy asoslari va amaliy
jihatlari yoritilgan. Temir yo‘l transporti mamlakat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash, yuk va
yo‘lovchi tashish tizimini barqaror rivojlantirishda muhim strategik soha hisoblanadi. So‘nggi
yillarda “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ tomonidan olib borilayotgan modernizatsiya ishlari,
jumladan, yangi logistika markazlarining qurilishi, raqamlashtirish, xalqaro transport
yo‘laklariga integratsiya va zamonaviy texnik vositalarni joriy etish orqali infratuzilmaning
samaradorligi oshirilmoqda. Tadqiqotda temir yo‘l infratuzilmasi boshqaruvini
takomillashtirish bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalar, investitsion salohiyat va innovatsion
yondashuvlar asosida amaliy takliflar ishlab chiqilgan. Mazkur yondashuvlar milliy transport
tizimini yanada samarali, xavfsiz va ekologik barqaror holatga keltirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
temir yo‘l transporti, infratuzilma, modernizatsiya, boshqaruv, logistika,
raqamlashtirish, transport siyosati, investitsiya, O‘zbekiston temir yo‘llari, barqaror
rivojlanish, xalqaro integratsiya.
Abstract:
This thesis covers the theoretical foundations and practical aspects of the
process of managing the modernization of railway transport infrastructure in the Republic of
Uzbekistan. Railway transport is an important strategic sector in ensuring the country's
economic security and sustainable development of the freight and passenger transportation
system. In recent years, the modernization work carried out by Uzbekistan Railways JSC,
including the construction of new logistics centers, digitalization, integration into international
transport corridors, and the introduction of modern technical means, has increased the
efficiency of the infrastructure. The study has developed practical proposals for improving
railway infrastructure management based on advanced foreign experience, investment
potential, and innovative approaches. These approaches will help make the national transport
system more efficient, safe, and environmentally sustainable.
Keywords:
railway transport, infrastructure, modernization, management, logistics,
digitalization, transport policy, investment, Uzbekistan Railways, sustainable development,
international integration.
Tahlil
Temir yo‘l transporti O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy rivojlanishida hal qiluvchi
o‘rin tutadi. Ayniqsa, mamlakatning geografik joylashuvi – xalqaro savdo yo‘llari kesishmasida
joylashgani, temir yo‘l infratuzilmasining strategik ahamiyatini yanada oshiradi. So‘nggi
yillarda O‘zbekiston temir yo‘l infratuzilmasini modernizatsiyalash borasida qator islohotlarni
63
amalga oshirib kelmoqda. Bunga “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ tomonidan yuritilayotgan keng
ko‘lamli rekonstruksiya va modernizatsiya dasturlari yaqqol misol bo‘la oladi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, mavjud temir yo‘l tarmoqlarining katta qismi sovet davridan
meros qolgan bo‘lib, ularning texnik holati va texnologik darajasi bugungi global logistika
talablariga to‘liq javob bera olmaydi. Shu bois, infratuzilmani raqamlashtirish, logistika
markazlarini yaratish, zamonaviy lokomotiv va vagonlar bilan ta’minlash kabi chora-tadbirlar
jadallik bilan olib borilmoqda. Jumladan, Toshkent-Andijon yo‘nalishidagi “Kamchik” dovoni
orqali o‘tuvchi temir yo‘l liniyasi modernizatsiyasi, Farg‘ona vodiysining iqtisodiy
izolyatsiyasini kamaytirishga xizmat qilmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2017–2023 yillar davomida temir yo‘l orqali tashilgan yuk
hajmi 28% ga oshgan bo‘lsa, yo‘lovchi tashish ko‘rsatkichlarida ham barqaror o‘sish
kuzatilmoqda. Bu esa modernizatsiya bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning
samarasini ko‘rsatadi. Ayniqsa, Xitoy–Markaziy Osiyo–Yevropa yo‘nalishida multimodal
transport koridorlarining shakllanishi O‘zbekiston uchun yangi tranzit imkoniyatlarini
ochmoqda.
Shu bilan birga, infratuzilmani boshqarish sohasida hali muammolar mavjud: ayrim
tarmoqlarda yuk tashish quvvatlarining yetishmasligi, eskirgan signalizatsiya va aloqa
tizimlari, mahalliy ishlab chiqaruvchilarning zamonaviy texnika bilan to‘liq ta’minlanmaganligi
modernizatsiya jarayonining barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, temir yo‘l infratuzilmasini modernizatsiyalashda faqat
texnik jihatlarga emas, balki boshqaruv modelining takomillashtirilishiga ham alohida e’tibor
qaratish zarur. Xususan, davlat-xususiy sheriklik (DXSh), xorijiy investitsiyalarni jalb qilish,
raqamli boshqaruv platformalarini joriy qilish kabi yondashuvlar orqali samaradorlikni
oshirish mumkin.
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasida temir yo‘l transporti infratuzilmasini modernizatsiyalash –
mamlakat iqtisodiy xavfsizligi, eksport-import salohiyati va mintaqaviy integratsiyani
ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, temir yo‘l tizimining
zamonaviylashtirilishi nafaqat ichki transport xizmatlarining sifatini oshiradi, balki
O‘zbekistonning global transport va tranzit yo‘laklaridagi o‘rnini mustahkamlashga xizmat
qiladi.
“Temir yo‘l transportini modernizatsiyalash – iqtisodiy taraqqiyot dvigateli” degan
tamoyil asosida so‘nggi yillarda yirik infratuzilma loyihalari amalga oshirildi. Ayniqsa,
raqamlashtirish, logistika markazlari barpo etilishi, signalizatsiya va boshqaruv tizimlarining
yangilanishi modernizatsiya jarayonining samaradorligini oshirmoqda. Biroq, hali yechimini
kutayotgan muammolar ham mavjud: ayrim tarmoqlarning eskirganligi, moliyalashtirishdagi
muvozanatsizlik, mahalliy ishlab chiqarish bazasining yetarli darajada shakllanmaganligi
shular jumlasidandir.
Shu bois, temir yo‘l infratuzilmasini boshqarishda kompleks yondashuv talab etiladi. Bu
borada davlat-xususiy sheriklik asosida investitsiyalarni jalb qilish, xorijiy tajribalarni
o‘rganish, innovatsion texnologiyalarni amaliyotga joriy etish muhim strategik vazifalardandir.
Shu bilan birga, barqaror rivojlanish tamoyillariga mos ravishda ekologik jihatdan toza
transport yechimlariga o‘tish ham ustuvor yo‘nalishlardan biri bo‘lishi lozim.
64
Umuman olganda, O‘zbekiston temir yo‘l transportini modernizatsiyalash orqali nafaqat
milliy iqtisodiyotni, balki butun mintaqaning transport-logistika tizimini yangi bosqichga olib
chiqish imkoniyatiga ega.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-apreldagi “Transport sohasini
2030-yilgacha rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida”gi PQ–221-sonli qarori.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi (2023).
Temir yo‘l infratuzilmasi rivoji va
investitsion loyihalar
. Toshkent: Transport vazirligi nashriyoti.
3.
O‘zbekiston Temir yo‘llari AJ (2023).
Yillik hisobot
. Toshkent: “O‘ztemiryo‘lyo‘lovchi” AJ.
4.
Djalilov, S. (2021). “Temir yo‘l transporti tizimini modernizatsiyalashning dolzarb
masalalari”.
Iqtisodiyot va innovatsiyalar
, 4(1), 55–62.
5.
Karimov, M. (2020). “Transport infratuzilmasini boshqarishda innovatsion
yondashuvlar”.
Transport va logistika
, 3(2), 19–27.
6.
World Bank (2022).
Modernization of Railway Infrastructure in Central Asia
. Washington,
DC: World Bank Publications.
7.
Asian Development Bank (2021).
Transport Sector Assessment: Uzbekistan
. Manila: ADB.
8.
United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) (2020).
Trans-European
Railway Network Development in Central Asia
. Geneva: UNECE.
9.
Gulomov, S.S. (2020). “Transport infratuzilmasini modernizatsiyalash va mintaqaviy
integratsiya masalalari”.
Milliy iqtisodiyot muammolari
, 2(1), 38–44.
10.
OECD (2021).
Enhancing Connectivity in Central Asia: Rail Transport Focus
. Paris: OECD
Publishing.
11.
Qodirov, B. (2019). “Temir yo‘l infratuzilmasining iqtisodiy samaradorligini oshirish
usullari”.
Ilm va taraqqiyot
, 5(3), 22–30.
12.
UNESCAP (2022).
Sustainable and Smart Transport in Asia and the Pacific: Railway
Perspectives
. Bangkok: UNESCAP.
