24
AYOLLAR TADBIRKORLIGINI QO'LLAB-QUVVATLASH MEXANIZMLARINI
TAKOMILLASHTIRISH
Nazarova Nigora Qayumjonovna
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy biznes maktabi
Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati - O'zbekiston Liberal-demokratik partiyasi
To'raqo'rg'on tuman Kengashi raisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15377644
Annotatsiya
:
Ushbu
maqolada
ayollar
tadbirkorligini
qo'llab-quvvatlash
mexanizmlarini takomillashtirish masalalari ko'rib chiqilgan. Maqolada ayollar
tadbirkorligining rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillar, mavjud qo'llab-quvvatlash
mexanizmlari va ularni takomillashtirish yo'llari tahlil qilingan. O'zbekiston va xorijiy
davlatlardagi tajribalar asosida ayollar tadbirkorligini yanada rivojlantirish uchun tavsiyalar
ishlab chiqilgan. Tadqiqot natijasida moliyaviy qo'llab-quvvatlash, ta'lim va malaka oshirish,
huquqiy va ma'muriy mexanizmlarni takomillashtirish bo'yicha takliflar berilgan.
Kalit so'zlar:
ayollar tadbirkorligi, gender tenglik, moliyaviy qo'llab-quvvatlash,
mikrokreditlash, kichik biznes, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, davlat dasturlari, mentorlik,
raqamli ko'nikmalar.
Kirish.
Bugungi kunda dunyo miqyosida, jumladan O'zbekistonda ham, ayollar
tadbirkorligini rivojlantirish strategik ahamiyatga ega vazifalardan biri hisoblanadi. Jahon
banki ma'lumotlariga ko'ra, ayollar tadbirkorligining rivojlanishi mamlakatlar yalpi ichki
mahsulotining o'rtacha 3-4 foizga oshishiga olib kelishi mumkin [1]. O‘zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi Senatining “2030-yilga qadar O‘zbekiston Respublikasida gender tenglikka
erishish strategiyasini tasdiqlash haqida”gi qarori ayollar tadbirkorligini qo'llab-
quvvatlashning muhim huquqiy asosi bo'lib xizmat qilmoqda [2]. Mavjud statistik
ma'lumotlarga ko'ra, O'zbekistonda tadbirkorlik subyektlarining atigi 20-23 foizini ayollar
boshqaradi, bu ko'rsatkich rivojlangan mamlakatlardagi 30-40 foizlik ko'rsatkichdan ancha
past [3]. Ushbu tadqiqotning maqsadi ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash
mexanizmlarini takomillashtirish yo'llarini aniqlash va tegishli tavsiyalar ishlab chiqishdan
iborat. Tadqiqot usuliyati sifatida adabiyotlarni tahlil qilish va tizimli yondashuvdan
foydalanildi.
Asosiy qism.
Ayollar tadbirkorligining rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi omillar va ularni
bartaraf etish yo'llari turli olimlar tomonidan o'rganilgan. Olimlar tomonidan ko'rsatilgan
asosiy to'siqlar qatoriga moliyaviy resurslarga cheklangan kirish, biznes ko'nikmalarining
etishmasligi, ijtimoiy-madaniy stereotiplar, oilaviy majburiyatlar va tashkiliy-huquqiy
qiyinchiliklar kiradi [4]. Ayollarga nisbatan kreditlash amaliyotidagi gender nomutanosiblik
dunyoning ko'plab mamlakatlarida kuzatiladi. Xususan, Women's World Banking tashkiloti
hisobotida
ta'kidlanishicha,
rivojlanayotgan
mamlakatlarda
ayollar
tomonidan
boshqariladigan kichik va o'rta biznes subyektlari moliyalashtirish bo'yicha 1,7 trillion dollar
miqdorida tafovutga duch kelmoqda [5]. O'zbekistonda ham shu kabi holat kuzatiladi – ayollar
boshqaradigan bizneslar erkaklarga qaraganda 20-25% kamroq kredit mablag'larini olishi
aniqlangan [3].
25
Dunyo tajribasining ko'rsatishicha, ayollar tadbirkorligini samarali qo'llab-quvvatlash
uchun kompleks yondashuv zarur. Moliyaviy qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini
takomillashtirish birinchi o'rinda turadi. Xususan, mikrokreditlash tizimini rivojlantirish
muhim ahamiyatga ega. Bangladesh tajribasi, xususan Grameen banki modeli
mikrokreditlashning ayollar tadbirkorligini rivojlantirishdagi ijobiy ta'sirini ko'rsatmoqda [6].
O'zbekistonda ham mikrokreditlash dasturlari mavjud, biroq ularning samaradorligini
oshirish uchun kredit olish tartibini soddalashtirish, foiz stavkalarini pasaytirish va
kafolatlarni kamaytirish talab etiladi. Tadqiqotlar ko'rsatishicha, ayollar uchun maxsus kredit
liniyalarini yaratish, garovsiz kreditlar ajratish va preferensial shartlar bilan kreditlar berish
ayollar biznesining rivojlanishiga sezilarli ijobiy ta'sir ko'rsatadi [7].
Ta'lim va malaka oshirish ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlashning ikkinchi muhim
yo'nalishidir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, biznes ko'nikmalarni rivojlantirish dasturlari,
mentorlik va konsalting xizmatlari ayollar biznesining barqarorligini 30% gacha oshirishi
mumkin [8]. O'zbekistonda Savdo-sanoat palatasi va Biznes ayollar assotsatsiyasi tomonidan
o'tkaziladigan treninglar mavjud, biroq ularning ko'lami va qamrovi cheklangan. Xalqaro
tajriba ko'rsatishicha, masofaviy ta'lim platformalari va mobil ilovalar orqali ta'lim
dasturlarini tashkil etish ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlashning samarali mexanizmi
hisoblanadi. Masalan, Hindistonda "Internet Saathi" dasturi orqali 30 milliondan ortiq qishloq
ayollari raqamli ko'nikmalarni egallagan va bu ko'pchilik ayollarning biznesni boshlab,
rivojlantirishiga imkon bergan [9]. O'zbekistonda ham raqamli ko'nikmalarni oshirish
dasturlarini kengaytirish zarur.
Huquqiy va ma'muriy mexanizmlarni takomillashtirish alohida e'tibor qaratishni talab
qiladi. Bugungi kunda O'zbekistonda ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash bo'yicha bir
qator me'yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilingan, jumladan "Xotin-qizlarni va oilani qo'llab-
quvvatlash davlat dasturi" va "Har bir oila – tadbirkor" dasturi shular jumlasidandir [2].
Biroq, bu dasturlarning ijrosi va samaradorligini oshirish muhim vazifa bo'lib qolmoqda.
Xalqaro tajribalar ko'rsatishicha, ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash uchun maxsus
davlat idoralarini tashkil etish, soliq imtiyozlarini kengaytirish va ma'muriy to'siqlarni
kamaytirish muhim ahamiyatga ega [10]. Masalan, Kanadada "Women Entrepreneurship
Fund" davlat dasturi ayollar biznesini moliyalashtirish uchun maxsus mablag'lar ajratadi va
bu dastur natijasida ayollar boshqaradigan bizneslarning 70 foizidan ortig'i o'z faoliyatini
kengaytirish va eksport hajmini oshirishga erishgan [10].
Ijtimoiy-madaniy to'siqlarni bartaraf etish uchun jamiyatda ayol tadbirkorlar obrazini
ommalashtirish, muvaffaqiyatli tadbirkor ayollar tajribasini targ'ib qilish va gender
stereotiplarni kamaytirish choralari ko'rilishi lozim. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ommaviy
axborot vositalari orqali muvaffaqiyatli ayol tadbirkorlar haqida keng yoritish jamiyatda
ijobiy ta'sir ko'rsatadi [4]. Singapur tajribasi ko'rsatishicha, "Women Entrepreneur Awards"
kabi tadbirlar va muvaffaqiyatli ayol tadbirkorlarning tajribasini ommalashtirish ayollarning
tadbirkorlikka bo'lgan motivatsiyasini oshiradi [7].
Tadbirkor ayollar uchun infratuzilmani rivojlantirish ham muhim yo'nalishlardan
biridir. Bunga bolalar bog'chalari tarmog'ini kengaytirish, moslashuvchan ish grafigini joriy
etish va kovorking markazlarini tashkil etish kiradi. Tadqiqotlar ko'rsatishicha, ayollar uchun
maxsus biznes inkubatorlar va akseleratorlar tashkil etish biznesning yashab qolish darajasini
15-20 foizga oshiradi [8]. Janubiy Koreya va Yaponiya tajribasi ayollar biznes markazlarini
26
tashkil etishning samaradorligini tasdiqlaydi. Bu markazlar faqat biznes masalalarda emas,
balki huquqiy va psixologik maslahatlar ham beradi [9].
Moliyaviy savodxonlikni oshirish va raqamli ko'nikmalarni rivojlantirish ham ayollar
tadbirkorligini qo'llab-quvvatlashning muhim mexanizmlari hisoblanadi. Tadqiqotlar shuni
ko'rsatadiki, moliyaviy savodxonlik darajasi yuqori bo'lgan ayollar kredit va jamg'arma
imkoniyatlaridan 30% ko'proq foydalanadilar [5]. Finlyandiya va Shvetsiya tajribasi
ko'rsatishicha, maktab va oliy ta'lim dasturlariga moliyaviy savodxonlik va tadbirkorlik
fanlarini kiritish kelajakda ayollar tadbirkorligini rivojlantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi [10].
Xulosa.
Ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash mexanizmlarini takomillashtirish
bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot quyidagi xulosalarga kelishga imkon beradi. Birinchidan, ayollar
tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash uchun kompleks yondashuv zarur bo'lib, bu moliyaviy,
ta'limiy, huquqiy va ijtimoiy-madaniy mexanizmlarni o'z ichiga olishi lozim. Ikkinchidan,
moliyaviy mexanizmlar orasida mikrokreditlash tizimini rivojlantirish, garovsiz kreditlar
ajratish va maxsus kredit liniyalarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Uchinchidan, ta'lim va
malaka oshirish bo'yicha raqamli ko'nikmalarni rivojlantirish, biznes maslahatlari berish va
masofaviy ta'lim platformalarini joriy etish zarur. To'rtinchidan, huquqiy va ma'muriy
mexanizmlarni takomillashtirishda soliq imtiyozlarini kengaytirish, ma'muriy to'siqlarni
kamaytirish va maxsus davlat dasturlarini samarali amalga oshirish muhim. Beshinchidan,
ijtimoiy-madaniy to'siqlarni bartaraf etish uchun muvaffaqiyatli ayol tadbirkorlar tajribasini
ommalashtirish, gender stereotiplarni kamaytirish va jamiyatda ayol tadbirkorlar obrazini
ijobiy yoritish lozim.
Ushbu xulosalardan kelib chiqqan holda, quyidagi amaliy tavsiyalarni taklif etish
mumkin: 1) Ayollar tadbirkorligini qo'llab-quvvatlash bo'yicha milliy strategiyani ishlab
chiqish va uni amalga oshirish uchun aniq indikatorlarni belgilash; 2) Ayollar biznesini
moliyalashtirish uchun maxsus davlat fondini tashkil etish; 3) Mahalliy hokimiyatlar
tomonidan ayollar biznes markazlarini tashkil etish va ularning faoliyatini samarali yo'lga
qo'yish; 4) Maktab va oliy ta'lim dasturlariga moliyaviy savodxonlik va tadbirkorlik fanlarini
kiritish; 5) Raqamli ko'nikmalarni rivojlantirish bo'yicha maxsus dasturlarni amalga oshirish.
Ushbu tavsiyalarning amalga oshirilishi O'zbekistonda ayollar tadbirkorligining jadal
rivojlanishiga, ularning ijtimoiy-iqtisodiy ahvolining yaxshilanishiga va pirovardida mamlakat
iqtisodiyotining barqaror o'sishiga hissa qo'shadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
World Bank Group. (2023). Women, Business and the Law 2023. Washington, DC: World
Bank.
2.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 2-martdagi "2020-2030 yillarda
O'zbekiston Respublikasida gender tenglikka erishish strategiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi
PF-5953-sonli Farmoni.
3.
O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. (2024). O'zbekistonda tadbirkorlik
faoliyati. Toshkent.
4.
Alsos, G.A., Ljunggren, E., & Hytti, U. (2023). Gender and innovation: state of the art and a
27
research agenda. International Journal of Gender and Entrepreneurship, 15(1), 18-33.
5.
Women's World Banking. (2023). Women's Financial Inclusion: Global Trends and
Emerging Opportunities. New York: Women's World Banking.
6.
Rahman, M.M., & Ahmad, F. (2022). The Impact of Microcredit on Women
Entrepreneurship in Bangladesh. Journal of Business and Economic Development, 7(2), 97-
107.
7.
Brush, C.G., & Cooper, S.Y. (2023). Female entrepreneurship and economic development:
A global perspective. Entrepreneurship & Regional Development, 35(1-2), 3-20.
8.
OECD. (2024). The Missing Entrepreneurs 2024: Policies for Inclusive Entrepreneurship.
Paris: OECD Publishing.
9.
Asian Development Bank. (2022). Women's Entrepreneurship in Asia and the Pacific:
Constraints, Challenges and Opportunities. Manila: ADB.
10.
European Commission. (2023). Female Entrepreneurship in Europe: Policy Framework
and Best Practices. Brussels: European Commission.
