13
HUQUQBUZARLIKLAR PROFILAKTIKASIDA PROFILAKTIKA
INSPEKTORINING TERGOVGA QADAR TEKSHIRUV ORGANLARI BILAN
O‘ZARO HAMKORLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY TAXLILI
Axmedova Soraxon Talibjonovna
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi ma’muriy huquq
kafedrasi professori yu.f.d., professor
Aytimbetov Adxam Pulat uli
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi kursanti, safdor
https://doi.org/10.5281/zenodo.14550652
Shiddat bilan rivojlanib borayotgan zamonimizda amalga oshirilayotgan yangi islohotlar
mamlakatimiz aholisining turmush darajasini oshirishga va ularning huquq va manfaatlarini
qonuniy himoya qilishga qaratilgan. Shu sababli, IIOda ham islohotlarning asosiy mezoni
xalqqa xizmat qilish, fuqarolarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilishdir.
Mustaqil O‘zbekistonda 2014-yil 14-mayda qabul qilingan «Huquqbuzarliklar
profilaktikasi to‘g‘risida»gi qonun huquqbuzarliklar profilaktikasi sohasidagi islohotlarning
bosh mezoni bo‘ldi. Buning sababi, qonunda «huquqbuzarlik» tushunchasi doirasida qamrab
olinuvchi jinoyat va ma’muriy huquqbuzarlik sodir etishga moyil shaxslarning g‘ayriijtimoiy
xulq-atvorga egaligi paytidanoq qaysi turdagi profilaktik ta’sir ko‘rsatish chora-tadbirlarining
qo‘llanilishi, huquqbuzarlikning sodir etilishida jabrlanuvchining aybli yoki aybsiz holatlari,
ularning viktimligining oldini olish, huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarni axloqan tuzatish, bu
borada umumiy, maxsus, yakka tartibdagi va viktimologik profilaktik choralarni qo‘llash
faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirish mexanizmi aniq ko‘rsatib berildi. Mazkur
yo‘nalishda hukumatdan to eng quyi bo‘g‘in bo‘lmish mahalla idoralari va hattoki, oddiy
fuqarogacha bo‘lgan subyektlar tizimi shakllantirildi hamda ular o‘rtasida huquqbuzarliklar
profilaktikasi sohasiga oid vazifalar taqsimlandi va o‘zining qat’iy ifodasini topdi.
Ammo, hozirda jinoyatlarning yangi turlari paydo bo‘lishi, ayrim turdagi
huquqbuzarliklarning barvaqt oldi olinmasligi, huquqbuzarlik profilaktikasi sohasidagi
muammolar, bu sohada hamkorlikning samarali yo‘lga qo‘yilmaganligi, huquqbuzarliklarning
sodir etilishi sabablari va ularga imkon berayotgan shart-sharoitlarni o‘z vaqtida aniqlash
hamda bartaraf etish yuzasidan amalga oshirilayotgan faoliyatning yetarli emasligini
ko‘rsatdi.
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017-
yilning 9-fevral kuni o‘tkazilgan ichki ishlar organlari faoliyati yuzasidan videoselektor
yig‘ilishida huquqbuzarliklar profilaktikasi bo‘yicha olib borilgan ishlar yetarli emasligi
ta’kidlandi. Yig‘ilishda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “tergov va ayblash bilan
cheklanmay, jinoyatlarning kelib chiqish sabablari, ularning shart-sharoit va omillarini
o‘rganish, profilaktika maqsadida har bir jinoyat tafsilotlarini ichki ishlar organlari rahbarlari,
profilaktika inspektorlari va mahalla faollari ishtirokida chuqur tahlil qilish zarur”ligini
alohida qayd etdi.
Shu
nuqtayi
nazardan
huquqbuzarliklar
profilaktikasida
profilaktika
inspektorining tergovga qadar tekshiruv organlari bilan o‘zaro hamkorligini oshirishning
nazariy tahlil qilish borasida xorijiy va milliy olimlar fikr-mulohazalarini tahlil qilishni joiz
topdik.
Jumladan, bu borada A.N. Pashayeva, huquqbuzarliklarning profilaktikasini o‘rganish
14
jarayonida, profilaktika inspektorlarining tergovga qadar tekshiruv organlari bilan o‘zaro
hamkorligining samaradorligini oshirish uchun bir qator masalalarga to‘xtalgan. Uning fikriga
ko‘ra, huquqni muhofaza qilish organlarining birgalikdagi ishlashi, ayniqsa ma’lumot
almashinuvi tizimining samarali tashkil etilishi, muhim ahamiyatga ega. Pashayeva,
profilaktika
inspektorlari
va
tergov
organlari
o‘rtasidagi
yaxshi
hamkorlik,
huquqbuzarliklarni oldini olishda dolzarb masala bo‘lib qolmoqda. Uning so‘zlariga ko‘ra, har
ikki organ o‘rtasida o‘zaro aloqa va ma’lumot almashinuvi, huquqbuzarliklarni kamaytirish va
oldini olishda muhim vositadir
[1]
deb ta’kidladi.
Nazarimizda, ushbu olim o‘z fikrini raqamlashtirishga e’tibor qaratmoqchibo‘lgan,n
chunki organlar o‘zaro hamkorligida raqamlashtirilgan texnologiyalar orqali amalga oshirilsa,
korrupsiyaviy holatlar va manfaatlar to‘qnashuviga oid masalalar o‘rtaga chiqmaydi.
M.Sh. Karimov o‘zining tadqiqotlarida, profilaktika inspektorlarining tergov organlari
bilan hamkorligining samaradorligini oshirish uchun quyidagi strategiyalarni taklif qilgan:
birinchidan, profilaktika inspektorlariga tegishli huquqiy va metodik qo‘llanmalar taqdim
etilishi lozim, ikkinchidan, har ikki organ o‘rtasida muntazam malaka oshirish seminarlarini
o‘tkazish kerak. Karimovning ta’kidlashicha, huquqbuzarliklarni oldini olishning samarali
usuli profilaktika inspektorlari va tergovga qadar tekshiruv organlari o‘rtasidagi o‘zaro
hamkorlikni kuchaytirishdir
[2]
.
F.J. Qodirov, huquqni muhofaza qilish tizimidagi profilaktik ishlar bo‘yicha olib borgan
tadqiqotlarida,
profilaktika
inspektorining
tergov
organlari
bilan
hamkorlikni
kuchaytirishning asosiy omillari sifatida zamonaviy texnologiyalarni joriy etishni ta’kidladi.
Uning fikricha, innovatsion texnologiyalar yordamida ma’lumotlar bazasi va elektron tizimlar
yaratish orqali huquqbuzarliklarni monitoring qilish va tezkor xabar olish imkoniyati oshadi.
Bu esa profilaktika inspektorlarining faoliyatini sezilarli darajada samarali qiladi
[3]
.
I.T. Jamilov o‘zining ilmiy ishlanmalarida, profilaktika inspektorlari va tergov organlari
o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirishda, asosiy e’tiborni huquqiy normativ-huquqiy bazani
takomillashtirishga qaratadi. Jamilovning fikricha, huquqni muhofaza qilish organlari
o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikning muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun, tegishli huquqiy baza va
tartibni to‘liq takomillashtirish zarur. U, shuningdek, profilaktika inspektorlariga tegishli
kompetensiyalarni oshirish uchun amaliy treninglar o‘tkazilishini ta’kidladi
[4]
.
A.X. G‘aniyev, o‘zining tadqiqotlarida profilaktika inspektorining tergovga qadar
tekshiruv organlari bilan hamkorligini oshirish uchun ijtimoiy sohada huquqiy madaniyatni
oshirishga e’tibor qaratadi. U, fuqarolar o‘rtasida huquqiy bilimlarni kengaytirish,
huquqbuzarliklarning oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. G‘aniyevning so‘zlariga ko‘ra,
profilaktika inspektorlarining tergov organlari bilan o‘zaro aloqalari huquqiy madaniyatni
shakllantirishda samarali vositadir
[5]
.
Yuqoridagi huquqshunos olimlarining fikrlariga ko‘ra, profilaktika inspektorlarining
tergovga qadar tekshiruv organlari bilan o‘zaro hamkorligini oshirish, huquqbuzarliklarni
oldini olishda juda muhim. Bu jarayonni samarali tashkil etish uchun huquqiy va metodik
qo‘llanmalar, innovatsion texnologiyalarni joriy etish, huquqiy madaniyatni oshirish, hamda
huquqiy bazani takomillashtirish kerak. Bu chora-tadbirlar huquqni muhofaza qilish
tizimining samaradorligini oshiradi va ijtimoiy tartibni mustahkamlaydi.
15
FOYDALANİLGAN ADABİYOTLAR:
1.
Pashayeva, A.N. (2020).
"Profilaktika inspektorlarining huquqni muhofaza qilish
organlari bilan o‘zaro hamkorligi"
(O‘zbekiston Respublikasi huquqshunoslari forumi, 2020).
2.
Karimov, M.Sh. (2018).
"Tergovga qadar tekshiruv organlari bilan profilaktika
inspektorlarining hamkorligi"
(O‘zbekiston Respublikasi huquqiy tadqiqotlari, 2018).
3.
Qodirov, F.J. (2022).
"Huquqni muhofaza qilish tizimida innovatsion texnologiyalarni
qo‘llash va ularning profilaktik ishlarga ta’siri"
(Huquqshunoslik tadqiqotlari, 2022).
4.
Jamilov, I.T. (2019).
"Huquqni muhofaza qilish tizimidagi hamkorlikni rivojlantirish:
huquqiy asoslar va amaliy tavsiyalar"
(Huquqshunoslik va amaliyot, 2019).
5.
G‘aniyev, A.X. (2021).
"Huquqiy madaniyatni oshirishda profilaktika inspektorlarining
roli"
(Huquqshunoslar jamiyati yig‘ilishi, 2021).
