75
PROFILAKTIKA INSPEKTORINING ODAM SOVDOSI HUQUQBUZARLIGINI
OLDINI OLISH FAOLIYATI
Xojibekov Ziyomiddin Nasriddinovich
Malaka oshirish instituti kasbiy tayyorgarlik fakulteti
Maxsus fanlar sikli katta o‘qituvchisi
Shaxobiddinov Xurshidbek Jaxongir o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi kursanti, safdor
https://doi.org/10.5281/zenodo.14550753
Profilaktika inspektori — bu jinoyatlar va huquqbuzarliklarning oldini olish,
shuningdek, ularga qarshi kurashish uchun mas’ul bo‘lgan shaxs. Odam savdosi
huquqbuzarligini oldini olish faoliyatida profilaktika inspektorining roli katta. Ushbu
faoliyatni amalga oshirishdagi asosiy yo‘nalishlar quyidagilardan iborat.
Huquqshunos olimlar odam savdosi huquqbuzarligini oldini olishda qonunchilikning
samaraliligi va profilaktika mexanizmlarini takomillashtirish muhim ekanligini ta’kidlashadi.
Masalan,
Sharofiddinov H.
o‘zining tadqiqotlarida profilaktika inspektorlarining ishini
samarali tashkil etish uchun huquqiy axborot va xabardorlikni oshirish, qonunlarning
qat’iyligi va amalga oshirilishini ishlab chiqish kerakligini aytgan. Ushbu tadqiqotda odam
savdosi bilan bog‘liq jinoyatlarning oldini olish uchun qonunlarning mukammal bo‘lishi talab
etiladi. Uning fikricha, «…jamiyatdagi har qanday huquqbuzarlikni oldini olish uchun
qonunlar qat’iy va aniq bo‘lishi, shu bilan birga, profilaktika inspektorining hokimiyat
vakolatlari mukammal bo‘lishi kerak».
Abdullaev R.
tadqiqotlarida profilaktika ishi odam savdosi qurbonlarining huquqlarini
himoya qilish va jamiyatda ushbu huquqlar haqida xabardorlikni oshirishga qaratilgani
aytiladi. Uning ta’kidlashicha, profilaktika inspektori faqat huquqiy holatlarni tekshirib
qo‘ymasdan, balki jamiyatdagi ijtimoiy ko‘rsatkichlarni, ya’ni ijtimoiy va iqtisodiy sabablarni
tahlil qilishi kerak. Buning natijasida ijtimoiy himoya tizimlari kuchaytirilishi lozim.
**Abdullaev R.**ning ta’kidlashicha: «Odam savdosining oldini olishda ijtimoiy siyosatning
ahamiyati katta. Huquqlar himoyasi va jamiyatdagi ijtimoiy muammolarni aniqlash
profilaktika inspektorining asosiy vazifalaridan biridir».
Ibrohimova Z.
(2020) odam savdosi huquqbuzarligini oldini olishda psixologik va
ijtimoiy yordamning ahamiyatiga alohida e’tibor qaratgan. Ushbu tadqiqotda profilaktika
inspektorining jamoatchilik bilan yaqin aloqada bo‘lish, psixologik yordam ko‘rsatish va
ijtimoiy darajada yordam berish muhimligini ta’kidlaydi. Ibrohimova Z.ning fikricha,
«profilaktika inspektorining ishi faqat huquqiy xizmatdan iborat bo‘lmasdan, balki ijtimoiy va
psixologik yordam berishni ham o‘z ichiga olishi lozim».
Xalqaro huquqiy muammolar va odam savdosi huquqbuzarligiga qarshi kurashishning
samaradorligi bo‘yicha
Mirzaev A.
o‘zining tadqiqotida xalqaro hamkorlikning ahamiyatiga
to‘xtalib, profilaktika ishining xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lishi kerakligini ta’kidlagan.
Uning fikricha, «…xalqaro tajribalar va standartlar milliy huquq tizimiga moslashtirilishi
kerak, bu esa profilaktika inspektorlarining faoliyatini samarali va muvofiq qilmaydi»
(Mirzaev A., 2021).
Xidoyatov X.
ta’kidlaganidek, odam savdosi huquqbuzarligini oldini olishda
jamoatchilikning huquqiy savodxonligini oshirish muhim omildir. Ushbu tadqiqotda,
profilaktika inspektorlari va jamoatchilik o‘rtasida to‘g‘ri axborot almashinuvi va ularning
76
huquqiy savodxonligi oshirilishi lozimligi ta’kidlanadi. «…xuquqiy savodxonlik jamoatchilikni
odam savdosiga qarshi kurashishda faol ishtirok etishga ilhomlantiradi va profilaktika
inspektorlariga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishda muhim rol o‘ynaydi»
Inspektor odam savdosi to‘g‘risida jamoatchilikni, ayniqsa, xavf ostida bo‘lgan yoshlar va
ayollar o‘rtasida keng ma’lumot berish ishlarini amalga oshiradi. Buning uchun:
Maxalliy aholi orasida treninglar va seminarlar tashkil etish.
Odam savdosining salbiy oqibatlari, unga aniq qonuniy jazo va himoya mexanizmlari
haqida ma’lumot beruvchi materiallar tarqatish.
Mass-mediani va internet platformalarini foydalanish, odam savdosining oldini olishga
qaratilgan tashviqotlarni amalga oshirish.
Profilaktika inspektori odam savdosi qurbonlarini aniqlash va ularni muhofaza qilish
uchun, xavf ostida bo‘lgan guruhlarning aniq belgilarini ko‘rib chiqish kerak:
Yoshlar, ayniqsa, harbiy xizmatga yo‘llanish yoki ishlash uchun chet elga ketishni
xohlovchilar.
Kishilarni o‘zgarishga yoki ish izlash maqsadida mamlakatlar o‘rtasida harakatlanishi
mumkin bo‘lgan shaxslar.
Ayollar va bolalarni ishlatish va xizmat ko‘rsatish sohasidagi o‘zaro munosabatlarda
qurbon bo‘lish xavfi yuqori bo‘lganlar.
Profilaktika inspektori odam savdosi bilan bog‘liq jinoyatlarning oldini olish maqsadida
turli manbalardan ma’lumot yig‘ib, monitoring olib boradi:
Joylardagi mehnat shartlari, xavfli ish o‘rinlari va noma’lum ishchilarning tekshiruvini
o‘tkazish.
Xavfli tashkilotlarning faoliyatiga kuzatuvni kuchaytirish.
Profilaktika inspektori odam savdosiga qarshi kurashishda boshqa huquqni muhofaza
qilish organlari bilan hamkorlikda ish olib boradi:
Milliy va xalqaro hamkorlik orqali odam savdosini aniqlash va bartaraf etish.
Sud, prokuratura va ichki ishlar organlari bilan mavjud jinoyatlarni tekshirish va ularga
qonuniy javobgarlik uchun choralar ko‘rish.
Profilaktika inspektori odam savdosidan zarar ko‘rgan shaxslarga ijtimoiy va huquqiy
yordam ko‘rsatish, shuningdek, huquqiy tartibni saqlash va jinoyatlarning oldini olishni
mustahkamlash ishlariga yordam beradi:
Odam savdosi qurbonlariga muhofaza qilish va yordam berish masalalarida davolash,
maslihat va himoya mexanizmlarini yaratish.
Davlat va jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda ijtimoiy himoya dasturlarini ishlab
chiqish.
Profilaktika inspektori odam savdosi huquqbuzarligini oldini olishga qaratilgan milliy va
xalqaro qonun hujjatlarini monitoring qilish va ularga o‘zgartishlar kiritish bo‘yicha ish olib
boradi.
Xulosa
Profilaktika inspektori odam savdosi huquqbuzarligini oldini olish faoliyatida
jamoatchilikni ma’lumot bilan ta’minlash, xavf ostida bo‘lgan shaxslarni aniqlash, kuzatish,
hamkorlik qilish va ijtimoiy himoyani kuchaytirishga qaratilgan ko‘p sohali ishlarni amalga
oshiradi. Bu ishlarda davomli va tizimli faoliyat natijasida odam savdosi bilan bog‘liq
jinoyatlarning oldini olish imkoniyati yaratilgan bo‘ladi.
77
FOYDALANİLGAN ADABİYOTLAR:
1.
Sharofiddinov H. (2017).
Odam savdosi huquqbuzarligini oldini olishdagi qonunchilik va
profilaktika mexanizmlari
. O‘zbekiston huquqshunosligi jurnali, 12(3), 45-50.
2.
Abdullayev R. (2019).
Odam savdosi va ijtimoiy profilaktika: huquqiy va psixologik
yondashuvlar
. Toshkent davlat yuridik universiteti nashri, 220-223.
3.
Ibrohimova Z. (2020).
Profilaktika inspektorining ijtimoiy va psixologik yordami: huquqiy
asoslar va amaliy tadqiqotlar
. Jamoatchilik va huquq, 5(1), 76-79.
4.
Mirzayev A. (2021).
Xalqaro standartlar va milliy kontekstda odam savdosi
huquqbuzarligini oldini olish
// Huquqiy tadqiqotlar, 3(2), 59-62.
5.
Xidoyatov X. (2018).
Jamoatchilikning huquqiy savodxonligini oshirish va profilaktika
inspektorining roli
. Yuridik tahlil, 6(4), 34-37.
