16
FAROVON HAYOT TUSHUNCHASINING INSON HAYOTIDAGI IJTIMOIY
AHAMIYATI VA ME’ZONLARI
XASANOV RAJABBOY TO’XSANOVICH
“Milliy tiklanish” demokratik partiyasi Buxoro viloyati kengashi raisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14915832
Annotatsiya:
Ushbu maqolada farovon hayot tushunchasi mazmun-mohiyati, mezonlari
va ijtimoiy ahamiyati ochib beriladi, Maqola orqali farovon hayot tushunchasining
rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar, shuningdek, bu tushunchaning jamiyatning ijtimoiy
barqarorlik va adolatga bo‘lgan ahamiyati ko‘rib chiqiladi.
Kalit so’zlar:
Farovon hayot, me’zon, ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiy barqarorlik, ijtimoiy
adolat, madaniy rivojlanish, ekalogik barqarorlik, ma’naviy barqarorlik.
Farovon hayot tushunchasi insoniyat tarixining qadimiy davrlaridan boshlab, dolzarb
mavzu bo‘lib kelgan. Bu atama nafaqat individual, balki jamiyatning rivojlanishi bilan
chambarchas bog‘liqdir. Farovonlik -bu shaxsning yoki jamiyatning yashash sifati, undan
bahramand bo‘lish imkoniyatlari, barqaror iqtisodiy, ijtimoiy va ma'naviy rivojlanish darajasi
bilan o‘lchanadi. Bugungi kunda farovon hayot faqat moddiy farovonlikka asoslanib qolmay,
balki insonning ma'naviy va ruhiy ehtiyojlarini qondirishda ham alohida ahamiyat kasb
etmoqda. Shuning uchun, farovon hayot mazmuni keng va murakkab bo‘lib, uning shakllanishi
ko‘plab ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy omillarga bog‘liqdir.
Farovon hayotning asosiy mezonlari xususida to’xtaladigan bo’lsak ularni quyidagicha
bo’lish mumkin;
-iqtisodiy barqarorlik, ta'lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy tenglik, ekologik barqarorlik va
ma'naviy qadriyatlardir.
Yuqoridagi farovon hayot me’zonlari har bir insonning shaxsiy rivojlanishiga va
jamiyatda o‘z o‘rnini topishiga xizmat qiladi. Bularning barchasi farovon hayotning har bir
qatlamda muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta'minlaydi. Farovon hayotga erishish nafaqat
shaxsiy baxtni, balki jamiyatdagi umumiy rivojlanishni ta'minlash uchun zarur bo‘lgan
sharoitlarni yaratadi. Shu sababli, farovonlikni amalga oshirishda barcha sohalarda bilim,
iqtidor, salohiyat uyg‘unligi va barqarorligi muhim ahamiyatga ega.
Farovon hayot tushunchasi, mazmun-mohiyati, inson va uning jamiyatdagi o‘rni haqida
ilmiy adabiyotlarda ko‘plab tadqiqotlar mavjud bo’lib xorij olimlari tomonidan turli qarashlar
va nazariyalar mavjud bo’lib, o’z davriga nisabat tahllarga egadir. Masalan asli hindistonlik
boʻlgan amerikalik olim Amartya Sen "Development as Freedom" asarida farovonlikni faqat
iqtisodiy ko‘rsatkichlar bilan o‘lchashni rad etadi va uning o‘rniga farovonlikni insonlarning
erkinlik darajasi bilan bog‘laydi. Shuningdek u inson uchun farovon hayot –bu imkoniyatlar va
resurslarga teng kirish huquqi, o‘zini ifodalash erkinligi, shuningdek, shaxsiy rivojlanish uchun
zarur bo‘lgan resurslarga erishishdir. U farovonlikni faqat boylik yoki daromad bilan
cheklanmay, balki jamiyatning umumiy rivojlanishini o‘z ichiga olgan tushuncha sifatida
tavsiflaydi. Yana bir amerikalik olim Martha Nussbaum "Women and Human Development"
asarida, Senning imkoniyatlar nazariyasiga asoslanib, farovon hayotni o‘rganishda ma'naviy va
ijtimoiy qadriyatlarni hisobga olish zarurligini ta'kidlaydi. Nussbaum uchun farovon
hayotning mezonlari nafaqat iqtisodiy omillar, balki insonning ma'naviy ehtiyojlari, shaxsiy
rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining ta'minlanishi ham muhim ahamiyatga ega. U,
17
shuningdek, farovon hayotning asosiy omillari sifatida sog‘liqni, ta'limni, xavfsizlikni, ijtimoiy
tenglikni va ma'naviy erkinlikni ko‘rsatadi.
Xulq-atvor iqtisodiyoti sohasiga qoʻshgan hissasi uchun 2017-yilgi iqtisodiyot boʻyicha
Alfred Nobel mukofoti laureate amerikalik olim Richard Layard esa o’zining "Happiness:
Lessons from a New Science" asarida baxt va farovonlikni o‘rganishga alohida e'tibor qaratadi.
Layardning fikricha, farovonlikni faqat moddiy farovonlik bilan o‘lchash noto‘g‘ri, chunki
insonlarning haqiqiy farovonligi ularga berilgan imkoniyatlar, ijtimoiy munosabatlar va
ularning ruhiy salomatligi bilan bog‘liqdir. U, shuningdek, jamiyatdagi baxtni o‘lchashda
ijtimoiy tenglik va adolatning muhimligini ta'kidlaydi.
Albatta, yuqoridagi fikrlardan shuni anglash mumkinki farovonlik va uning mezonlari
xususda fikrlar qarashlar turlixil farovon hayotning jihatlarini, masalan, iqtisodiy barqarorlik,
ijtimoiy tenglik, ta'lim va sog‘liqni saqlashni, shuningdek, farovonlikni ta'minlash uchun zarur
sharoitlarni o‘rganishga qaratilganligini aytib o’tish mumkin. Birgina ijtimoiy falsafada ham
yoinki boshqa sohalarda ham farovonlik o’zi ham asosiy mezon sanaladi desak yanglishmagan
bo’lamiz.
Olib borilgan tadqiqotlar natijalari farovon hayotning mazmuni, mezonlari va
jamiyatdagi ijtimoiy ahamiyatini chuqurroq tushunishga imkon berdi. Tadqiqotlar ikki asosiy
yo‘nalishda olib borildi: birinchisi, farovon hayotning umumiy tushunchasi va mezonlarini
aniqlash, ikkinchisi esa, farovon hayotning jamiyatdagi ijtimoiy ahamiyatini o‘rganish.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki farovon hayotning mazmuni keng tushuncha bo’lib, u
faqat iqtisodiy yoki moddiy ko‘rsatkichlar bilan o‘lchanmasligi, balki ma'naviy, ijtimoiy va
ekologik jihatlar ham muhim ahamiyatga ega ekanligi ta'kidlansh o’rinlidir. Ma'lum bo‘lishicha,
farovonlikning asosiy mezonlari quyidagilardir:
-iqtisodiy barqarorlik;
-ijtimoiy tenglik;
-sog’liqni saqlash va ta’lim sohasi
-ma’naviy va ruhiy salomatlik
-ekalogik barqarorlikdir
Farovon hayot tushunchasi insoniyatning eng muhim qadriyatlaridan biri hisoblanadi. Bu
atama insonning material va ma'naviy farovonligini anglatadi, unga erishish esa, shaxsiy
rivojlanish, jamiyatdagi tenglik va adolatli resurslar taqsimotiga bog‘liq. Farovon hayotni
amalga oshirish, nafaqat iqtisodiy barqarorlik, balki ijtimoiy va madaniy sohalarda ham ilg‘or
yutuqlarga erishishni talab etadi. Farovon hayot atamasi ko‘p hollarda boylik va mol-mulk bilan
bog‘lanadi, ammo bu atama faqat moddiy jihatlarni emas, balki ma'naviy va ruhiy farovonlikni
ham o‘z ichiga oladi. Farovonlik -bu insonning o‘z hayotini yuqori sifatda, sog‘lom va baxtli
tarzda kechirishidir.
Xulosa qilib aytganda, farovon hayot nafaqat iqtisodiy o‘sish yoki baxtni ta'minlash, balki
ijtimoiy tenglik, ekologik barqarorlik, ma'naviy rivojlanish va madaniy qadriyatlarni hurmat
qilish orqali shakllanadi. Bu esa, nafaqat shaxsiy baxtni, balki jamiyatdagi umumiy barqarorlik
va rivojlanishni ta'minlaydi. Farovonlikka erishish uchun jamiyat davlat va shaxsning o’zi ham
birlikda birgalikda samarali faoliyat olib borishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
A.Abdullayev Ijtimoiy farovonlik va iqtisodiy barqarorlik: O'zbekistonning o'ziga xos
18
yo'li. T.2018. -B.39-45
2.
F.Ismoilov. Iqtisodiy rivojlanish va uning farovon hayotga ta'siri: O'zbekiston tajribasi.
T.2017. -B.87-92.
3.
K.Rasulov. Farovon hayot kontseptsiyasi: Mezonlar va zamonaviy yondashuvlar. T.2020.
-B.66-69
4.
R.Yuldashev Ijtimoiy barqarorlik va farovon hayotning o'zbek modelini shakllantirish.
T.2019. -B.111
5.
A.Nazarov Farovon hayotning psixologik aspektlari: Jamiyatda ijtimoiy muvozanatni
saqlash. T.2021. -B.124-1256.Sh.O'zbekov Iqtisodiy o'sish va farovon hayot: O'zbekiston
sharoitida imkoniyatlar va cheklovlar. T.2022. -B.7
6.
A.Abdurahmonov Ijtimoiy adolat va farovonlik: O'zbekistonning ijtimoiy siyosati. T.2021.
-B.104-105
