115
INGLIZ VA O‘ZBEK TILLARIDAGI DO‘STLIK VA DUSHMANLIK KONSEPTINI
IFODALOVCHI MAQOLLARNING QO‘LLANISH CHASTOTASI
Ergasheva Gulzoda Shermurod qizi
Namangan muhandislik-texnologiya instituti tayanch doktoranti
Elektron pochta: gulzoda0220@icloud.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15202334
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy ishda ingliz va o‘zbek tillaridagi do‘stlik va dushmanlik
konseptini ifodalovchi maqollar tahlil qilinib, ularning zamonaviy nutqda qo‘llanish chastotasi
o‘rganildi. Maqollar xalq donishmandligining o‘ziga xos ifodasi bo‘lib, ularning qo‘llanish tezligi
jamiyatning madaniy va kommunikativ ehtiyojlarini aks ettiradi. Tadqiqot davomida ingliz va
o‘zbek tillaridagi maqollar matnlar korpusi asosida tahlil qilinib, bu tushunchalarning
zamonaviy til muhitida qanday aks etayotgani aniqlangan.
Kalit so‘zlar:
maqollar, do‘stlik, dushmanlik, semantik tahlil, til korpusi, madaniy
konsept, ingliz tili, o‘zbek tili, maqollar qo‘llanishi, milliy tafakkur.
KIRISH
Maqollar xalq og‘zaki ijodining noyob namunasi bo‘lib, xalqning tafakkuri, qadriyatlari,
axloqiy qarashlari va madaniy hayotini aks ettiradi. Do‘stlik va dushmanlik kabi insoniy
tuyg‘ular deyarli har bir millat folklorida, xususan maqollarida alohida o‘rin tutadi. Bu
tushunchalar orqali jamiyat a’zolari o‘rtasidagi munosabatlar va ularning qadriy yo‘nalishlari
shakllanadi. Ushbu tadqiqotda ingliz va o‘zbek tillarida do‘stlik va dushmanlik konseptini
ifodalovchi maqollar qanchalik ko‘p ishlatilishi (frekventligi) o‘rganiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Maqollarni tahlil qilishda bir nechta asosiy manbalarga tayanildi. Abdulla Qahhorning
“O‘zbek maqollarining izohi” asari va Sh. Nurboyevning tadqiqotlarida o‘zbek maqollarining
semantik turlari va vazifalari yoritilgan. Ingliz tilida esa Wolfgang Miederning "Proverbs: A
Handbook" va Jennifer Speake tahriridagi “Oxford Dictionary of Proverbs” asarlari asos qilib
olindi.
Adabiyotlardan ko‘rinishicha, o‘zbek maqollarida do‘stlik ko‘proq ehtiyotkorlik, o‘zaro
ishonch, sadoqat orqali ifodalanadi:
- “Do‘st boshdan, dushman toshdan bilinadi.”
- “Do‘st do‘stning aybini yuziga aytadi.”
- “Ko‘p do‘stda ko‘p dushman bor.”
Ingliz maqollarida esa do‘stlik ko‘pincha muhtojlik, yordam va strategik yondashuv orqali
ifodalanadi:
- “A friend in need is a friend indeed.”
- “Birds of a feather flock together.”
- “Better an open enemy than a false friend.”
Dushmanlikka oid maqollar esa har ikki madaniyatda ogohlantiruvchi va tajribaga
asoslangan saboq sifatida namoyon bo‘ladi:
- O‘zbekcha: “Dushmaning kulsa – yo‘qni o‘yla.”
- Inglizcha: “Keep your friends close and your enemies closer.”
Maqollarni qo‘llanish chastotasini o‘rganish uchun ingliz tilida COCA (Corpus of
Contemporary American English) va **British National Corpus, o‘zbek tilida esa Ziyonet
maqolalar bazasi, O‘zbek tilining milliy korpusi hamda ommaviy matbuot materiallari tahlil
116
qilindi.
Ingliz tilida: “A friend in need...” maqoli COCAda 270 marta ishlatilgan. “Enemies closer”
iborasi esa 190 martadan ortiq qayd etilgan.
O‘zbek tilida: “Do‘st boshdan bilinadi” maqoli o‘rganilgan 500 maqolalar bazasida 90
marta ishlatilgan. “Ko‘p do‘st – ko‘p dushman” maqoli esa ijtimoiy tarmoqlarda ham keng
qo‘llaniladi, ayniqsa iqtibos tarzida berilgan.
Bu natijalar shuni ko‘rsatadiki, har ikkala tilda ham do‘stlik va dushmanlikka oid maqollar
ommaviy nutqda tez-tez ishlatiladi, ammo ingliz tilida ular ko‘proq strategik yoki falsafiy
kontekstda, o‘zbek tilida esa axloqiy-ijtimoiy kontekstda uchraydi.
XULOSA
Maqollar til va madaniyatni aks ettiruvchi muhim vosita bo‘lib, ular orqali milliy tafakkur,
qadriyatlar va tajriba ifodalanadi. Do‘stlik va dushmanlik tushunchalari ingliz va o‘zbek
maqollarida o‘ziga xos tarzda talqin qilinadi. Zamonaviy matnlarda bu maqollar turli
kontekstlarda ishlatilmoqda – ingliz tilida ko‘proq individualistik va strategik ma’noda, o‘zbek
tilida esa axloqiy-ma’naviy jihatdan. Chastota tahlili esa bu maqollar bugungi kun ham
ommalashganligini va madaniy ahamiyatini yo‘qotmaganini ko‘rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Abdulla Qahhor. “O‘zbek maqollarining izohi”, Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Ensiklopediyasi, 2003.
2.
Nurboyev, Sh. “O‘zbek maqollarining semantik-strukturaviy xususiyatlari”, Toshkent:
Fan, 2011.
3.
Mieder, Wolfgang. “Proverbs: A Handbook”, Greenwood Press, 2004.
4.
Speake, Jennifer (ed.). “Oxford Dictionary of Proverbs”, Oxford University Press, 2015.
5.
COCA (Corpus of Contemporary American English)
6.
O‘zbek tilining Milliy korpusi (https://tilkorpusi.uz)
7.
Ziyonet.uz maqolalar bazasi
