50
LOTIN TILI VA TIBBIY TERMINOLOGIYA FANINING TIBBIYOTDAGI ROLI VA
AHAMIYATI TO’G’RISIDA MULOHAZALAR
Namozov Muhammadamir
Samarqand Zarmed Universiteti Davolash ishi yo’nalishi 1-kurs talabasi
Sharipov Bobur Salimovich
Ilmiy rahbar:
Samarqand Zarmed Universiteti Tillar kafedrasi o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14858371
Annotatsiya.
Ushbu tezisda lotin tili va tibbiy terminologiya fanining tibbiyotdagi roli va
ahamiyati to’g’risida fikr yuritilgan. Unda lotin tilining kelib chiqish tarixi, tibbiyotda lotincha
terminlarning ishlatilishi, o’rni va o’ziga xos xususiyatlari borasida tahlillar asosida
ma’lumotlar berilgan.
Kirish so’zlar:
tibbiy termin, anatomiya, farmokologiya, patologiya, atama-elementlar.
Abstract.
This thesis discusses the role and significance of the Latin language and the
science of medical terminology in medicine. It provides information based on the analysis of
the history of the origin of the Latin language, the use of Latin terms in medicine, their role
and specific features.
Key words:
medical term, anatomy, pharmacology, pathology, term-elements.
Kirish.
Lotin tilini bilish dunyoning turli mamlakatlaridagi shifokorlarga bir-birlarini
osongina tushunish imkonini beradi. Tibbiyotda lotin tilini qo'llashning uzoq an'analari butun
dunyo shifokorlari va tibbiy ta'limni standartlashtirish uchun birlashtiruvchi omil bo'lib
xizmat qiladi. Tibbiyot sohasida aniq va tushunarli muloqotning ahamiyati katta. Qadimdan
Invia est in medicina via sine lingua latina
– lotin tilisiz tibbiyotga yo’l yo’q jumlasi bugunda
ham o’z tasdig’ini topmoqda deb aytishimiz mumkin. Bu borada tibbiy terminologiya va lotin
tili alohida o'rin tutadi.
Lotin tili qadimdan ilm-fan, xususan, tibbiyotda keng qo'llanilgan va hali ham bu sohada
asosiy til sifatida xizmat qilib kelmoqda. Ushbu tezisda lotin tilining tibbiyotdagi roli, uning
tibbiy terminologiya bilan bog'liqligi va ahamiyati haqida so'z yuritamiz. Yunonistonning Rim
tomonidan zabt etilishi bilan (miloddan avvalgi 2-asr) lotin va yunon tillari va
madaniyatlarining oʻzaro boyishi sodir boʻldi. Lotin tili juda ko'p yunoncha so'zlarni,
shuningdek, asoschisi shifokor Gippokrat bo'lgan yunon tibbiy terminologiyasini o'zlashtirdi.
Asosiy qism.
Lotin tili – bu qadimgi Rim imperiyasining rasmiy tili bo'lib, keyinchalik
Yevropaning ko'plab mamlakatlarida ilmiy va huquqiy faoliyatda asosiy tilga aylangan.
Tibbiyotda lotin tilining ishlatilishi Rim davriga borib taqaladi. Xususan, qadimgi
tibbiyotshunoslar, shifokorlar va olimlar o'z asarlarini lotin tilida yozganlar. O'rta asrlarda
esa, Lotin tili butun Yevropada ilmiy hamda diniy matnlarning asosiy tili sifatida qo'llanildi.
Shu sababli, zamonaviy tibbiy terminologiyaning ko'pchiligi aynan lotin tilidan kelib chiqqan.
Tibbiy terminologiya – bu tibbiyotda ishlatiladigan maxsus atamalar va iboralar
tizimidir. Tibbiy terminlarning asosiy vazifasi aniq va tushunarli muloqot o'rnatishdan iborat
bo'lib, bu orqali shifokorlar, ilmiy tadqiqotchilar va mutaxassislar bir-biri bilan muammolarni,
kasalliklarni va davolash usullarini muhokama qiladilar. Tibbiy terminologiya har doim
yangilanib boradi, ammo ko'plab tibbiy atamalar lotin tilidan kelib chiqqan va ularning asosiy
qismlari bugungi kunda ham o'zgarmagan holda saqlanib qolgan.
51
Lotin tili tibbiyotda aniq, qisqa va tushunarli ifodalash imkonini beradi. Bu tilning
grammatika va sintaksisi oddiy va murakkab atamalarni aniqlik bilan ifodalashga imkon
beradi. Shifokorlar va mutaxassislar bir-birlari bilan bevosita muloqot qilishda bir xil tilni
ishlatishadi, bu esa muloqotning noaniqlik va tushunmovchiliklardan holi bo'lishini
ta'minlaydi. Lotin tilida ishlatiladigan so'zlar ko'plab kasalliklarni, simptomlarni, dori
vositalarini, anatomik tuzilmalarni, jarrohlik operatsiyalarini va boshqa ko'plab tibbiy
holatlarni aniq tavsiflashga yordam beradi.
Tibbiy ta'limda lotin tili asosiy fanlardan biri sifatida o'qitiladi. Shifokorlar,
farmatsevtlar, stomatologlar, biomeditsina mutaxassislari va boshqa tibbiyot sohasidagi
mutaxassislar uchun lotin tilini bilish zarur. Tibbiy atamalarni tushunish, ularning tarjimasi va
o'zaro bog'lanishini bilish mutaxassislarning o'z sohalarida muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi
uchun muhimdir. Shuningdek, lotin tilining o'rgatilishi tibbiy sohada tarixiy va madaniy
merosni saqlashga yordam beradi.
Bugungi kunda, tibbiyotda lotin tilining ahamiyati kamaygan deb hisoblash mumkin,
chunki ko'plab tibbiy atamalar xalqaro so'zlashuvda ingliz tilida qo'llanilmoqda, ammo o’sha
inglizcha tibbiy atamalar ham dastlab lotincha yoki yunoncha terminlar sifatida shakllangan.
Biroq, lotin tilining o'rni hali ham katta. Zamonaviy tibbiyotda ham ko'plab tibbiy atamalar
lotin tiliga asoslanadi. Shuningdek, lotin tili tibbiyotning boshqa yo'nalishlarida, masalan,
farmakologiya, anatomiyada va patologiyada asosiy terminologiya sifatida qolmoqda. Boshqa
tillarda ham ko'plab ilmiy so'zlar lotin tilidan olingan va bu til ilmiy til sifatida saqlanib qoladi.
Lotin tilidagi tibbiy terminlardan hozirda butun dunyo shifokorlari kundalik va kasbiy
hayotlarida faol qo’llashadi. Turli tillarda gapiradigan shifokorlar doimo bir-birini
tushunishlari uchun lotin tili zarurdir. Shunday qilib, lotincha tibbiy terminologiya zamonaviy
tibbiyot fanining atamalarini o'z ichiga oladi va tibbiy lug'at nafaqat tibbiy sohada, balki
tilning boshqa sohalarida, xususan, ijtimoiy va ilmiy faoliyatda ishlaydigan nomlarni
birlashtiradigan kengroq tushunchadir.
Xulosa.
Lotin tili va tibbiy terminologiya tibbiyot sohasining ajralmas qismi bo'lib,
ularning tibbiyotdagi o'rni va ahamiyati juda katta. Ular aniq va tushunarli muloqotni
ta'minlaydi, tibbiy ta'limning sifatini oshiradi va tibbiy ilm-fanning rivojlanishida muhim rol
o'ynaydi. Shifokorlar va boshqa mutaxassislar uchun lotin tilini bilish zaruriyatga aylangan,
chunki u tibbiy atamalarni o'rganish va ulardan foydalanishni osonlashtiradi. Shu sababli,
lotin tilining tibbiyotda roli va ahamiyati doimo yuqori bo'lib qoladi.
References:
1.
Mukhamadiyeva, M., & Sharipov, B. (2022). LATIN AS THE MAIN LANGUAGE OF
MEDICINE.
Theoretical aspects in the formation of pedagogical sciences
,
1
(7), 337-339.
2.
Salimovich, S. B. (2023). TRANSLATION OF CLINICAL TERMS IN LATIN AND BASIC
MEDICAL TERMINOLOGY CLASSES.
Multidisciplinary Journal of Science and Technology
,
3
(3),
100-103.
3.
Sharipov, B. (2023). SOME CONSIDERATIONS ON THE FORMATION OF CLINICAL
TERMS IN LATIN.
International Bulletin of Applied Science and Technology
,
3
(6), 477-479.
4.
Sharipov, B. (2022). RETSIPROKLIK XUSUSIDA MULOHAZALAR.
Общественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования
,
1
(19), 63-66.
52
5.
Salimovich, S. B. (2022). RECIPROCAL SYMMETRY AND ITS GRAMMATICAL
INDICATIONS.
EPRA International Journal of Research and Development (IJRD)
,
7
(12), 129-
131.
6.
Salimovich, S. B. (2022). Studies of Reciprocality in Linguistics.
Eurasian Scientific
Herald
,
8
, 221-224.
7.
Isroilova, M., & Sharipov, B. (2023). SOME OBSERVATIONS ON LATIN PRONUNCIATION
AND SPELLING.
Science and innovation in the education system
,
2
(7), 127-129.
8.
Шарипов, Б. С. (2022). TIL BIRLIKLARINING NUTQDA FAOLLASHUVI
HAQIDA.
МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА
,
5
(1).
9.
Nasimjanovna, K. F., & Salimovich, S. B. (2023). NAMES OF DISEASES AND THEIR USE IN
CLINICAL TERMINOLOGY.
Journal of Universal Science Research
,
1
(6), 469-474.
10.
Salimovich, S. B. (2022, January). FUNCTIONS OF LANGUAGE UNITS. In
Conference
Zone
(pp. 62-63).
11.
Mardanovich, M. Z., Aliaskarovna, S. U., Kenjaevna, B. M., Genjebaevna, A. P., &
Salimovich, S. B. (2021). Some Considerations about Legal Solutions and Practices of Certain
Problems Writing Recipes.
Annals of the Romanian Society for Cell Biology
, 5341-5352.
12.
Mwakalinga, S. E., & Leandry, L. (2021). Application of assessment and evaluation in
learning: Theories and realities.
International Journal of Education and Research
,
9
(10), 65-72.
13.
Махмудова, С. А. (2022). Репрезентация концептуальной оппозиции" свой/чужой"
в романе Дж. Олдриджа" Горы и оружие".
Вестник Челябинского государственного
университета
, (9 (467)), 153-160.
14.
Makhmudova, S. A. (2023). REPRESENTATION OF THE CHARACTER CONCEPT"
ENGLISHMAN" IN THE NOVEL BY J. ALDRIDGE" DIPLOMAT".
Spectrum Journal of Innovation,
Reforms and Development
,
16
, 99-105.
15.
Махмудова, С. A. (2022). ТРАНСФОРМАЦИЯ КОНЦЕПТУАЛЬНОЙ ОППОЗИЦИИ
«СВОЙ/ЧУЖОЙ» В ТРИАДУ «ДРУГОЙ-СВОЙ–ДРУГ» В РОМАНЕ ДЖ. ОЛДРИДЖА «I DON’T
WANT HIM TO DIE»(«НЕ ХОЧУ, ЧТОБЫ ОН УМИРАЛ»).
МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ
ИСКУССТВО СЛОВА
,
5
(5).
16.
Baitakova, M. K., & Kanlybaeva, A. U. (2016). Medical terms as means of medical
professionals communication.
Россия и Европа: связь культуры и экономики
, 196.
17.
Makhmudova, S., & Sharifova, Z. (2024, May). THE INTRODUCTION OF AN
INTERMEDIATE CHARACTER INTO THE BINARY OPPOSITION" FRIEND OR FOE" AS A
NECESSARY ELEMENT OF A LITERARY TEXT. In
Conference Proceedings: Fostering Your
Research Spirit
(pp. 708-710).
18.
Махмудова, С. А. (2023). Репрезентация персонажного концепта «англичанин» в
романе Дж. Олдриджа «Дипломат».
Journal of Academic Research and Trends in Educational
Sciences
, 420-427.
19.
Makhmudova, S. A. (2023). PECULIARITIES OF REPRESENTATION OF BINARY
OPPOSITION" FRIEND/FOE" IN DIFFERENT SPACES OF J. ALDRIDGE'S NOVEL"
DIPLOMAT".
Open Access Repository
,
9
(7), 138-144.
20.
Махмудова, С. А. (2023). ОСОБЕННОСТИ РЕПРЕЗЕНТАЦИИ БИНАРНОЙ
ОППОЗИЦИИ «СВОЙ/ЧУЖОЙ» В РАЗНЫХ ПРОСТРАНСТВАХ РОМАНА Дж. ОЛДРИДЖА
53
«ДИПЛОМАТ».
European Journal of Interdisciplinary Research and Development
,
17
, 125-132.
21.
Махмудова, С. А. (2023, June). РОЛЬ БИНАРНОЙ ОППОЗИЦИИ «СВОЙ-ЧУЖОЙ» В
РОМАНЕ ДЖ. ОЛДРИДЖА «ГОРЫ И ОРУЖИЕ». In
E Conference Zone
(pp. 74-77).
22.
Махмудова, С. А. (2023, June). ТРИАДА «ДРУГОЙ-СВОЙ-ДРУГ» В «ВОСТОЧНЫХ»
РОМАНАХ ДЖ. ОЛДРИДЖА. In
E Conference Zone
(pp. 69-73).
23.
Maxmudova, S. A. (2022). The Crisis Of Heroes’ Self-Identification In “Oriental” Novels
By J. Aldridge.
Journal of Positive School Psychology
,
6
(7), 2781-2786.
24.
Махмудова, С. А. (2022). БЛИЖНИЙ И СРЕДНИЙ ВОСТОК В РОМАНАХ И
ПУБЛИЦИСТИЧЕСКИХ ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ДЖЕЙМСА ОЛДРИДЖА. In
Конференция
состоялась
(Vol. 5, p. 412).
25.
Махмудова, С. А. (2024). КРАТКИЙ ОБЗОР АНГЛИЙСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ XX
ВЕКА.
Central Asian Journal of Multidisciplinary Research and Management Studies
,
1
(8), 171-
175.
26.
Makhmudova, S. A. (2023). TRIAD" OTHER-OWN-FRIEND" IN" ORIENTAL" NOVELS OF
J. OLDRIDGE.
Conferencea
, 87-89.
