111
EKOLOGIK GLOBALLASHUV SHAROITIDA O'ZBEKISTONNING IJTIMOIY-
SIYOSATI
G'ulomova Ruxsora Buriyevna
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Ijtimoiy fanlar kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15201135
Kirish:
O‘zbekistonning ekologik holati so‘nggi o‘n yilliklarda jiddiy o‘zgarishlarga yuz
tutdi. Mamlakatda ijtimoiy va iqtisodiy o‘sish jarayonlari ekologik muammolar bilan
chambarchas bog‘liq. Xususan, Orol dengizining qurishi, iqlim o‘zgarishlari va suv
resurslarining noto‘g‘ri taqsimlanishi O‘zbekistonning ekologik holatiga kuchli ta'sir
ko‘rsatmoqda. Ushbu ekologik muammolar faqat tabiatga zarar yetkazib qolmay, balki
jamiyatning ijtimoiy-siyosiy tizimiga ham salbiy ta'sir ko‘rsatmoqda. Mamlakatda qishloq
xo‘jaligi, xususan, paxta va g‘alla yetishtirish kabi resurs talab qiladigan tarmoqlar ekologik
resurslarni haddan tashqari iste'mol qilishga olib kelmoqda, bu esa iqtisodiy barqarorlikni
ta'minlashda katta qiyinchiliklarga sabab bo‘lmoqda.
Bugungi kunda ekologik globallashuv jarayoni nafaqat tabiiy resurslar, balki jamiyatning
siyosiy va iqtisodiy tizimlarini ham o‘zgartirmoqda. Ekologik masalalar butun dunyo bo‘yicha
tobora muhim siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy mavzuga aylanib bormoqda. Bu holat, albatta,
O‘zbekistonni ham o‘z ta'siriga olib keldi. Mamlakat ekologik resurslarni boshqarishda
samarali siyosat yuritishga majbur bo‘lib, shu bilan birga, ekologik muammolarni hal qilishda
xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga ehtiyoj sezmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekistonning
ijtimoiy-siyosiy holati ham bu muammolarni qanday hal etish yo‘lida katta ahamiyatga ega.
Ekologik masalalar faqat tabiiy omillar bilan cheklanib qolmay, balki jamiyatdagi ijtimoiy
guruhlar, siyosiy qarorlar va iqtisodiy tizimlar o‘rtasidagi munosabatlarga ham ta'sir qiladi.
Mamlakatda ekologik barqarorlikni ta'minlash, shuningdek, jamiyatning har bir qatlamini bu
jarayonga jalb etish zarurati paydo bo‘lmoqda. Buning uchun siyosiy volontarizm, ijtimoiy
hamkorlik va iqtisodiy islohotlarni o‘z ichiga olgan kompleks yondashuvlar zarur.
O‘zbekistonning ekologik globallashuv jarayonida to‘liq va samarali ishtirok etishi uchun
ekologik siyosatini mustahkamlash, mavjud resurslardan samarali foydalanish, va ijtimoiy
adolatni ta'minlash bo‘yicha harakatlar amalga oshirilishi lozim. Bu esa mamlakatning nafaqat
ekologik muammolarni hal qilishiga, balki iqtisodiy barqarorligini saqlashga, siyosiy tizimini
takomillashtirishga va global miqyosda o‘z o‘rnini topishiga yordam beradi. Ekologik
globallashuvning ta'siri nafaqat tabiiy resurslar va iqlim o‘zgarishlari bilan cheklanib qoladi,
balki mamlakatning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlarini ham o‘z ichiga oladi. Shunday
qilib, O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy tizimi ekologik globallashuvning barcha omillariga
moslashib, ushbu jarayondan samarali foydalana olish uchun yangi strategiyalarni ishlab
chiqish zarurati mavjud.
Tadqiqotning maqsadi
aynan shunday muammolarni o‘rganish va O‘zbekistonning
ekologik globallashuv sharoitida ijtimoiy-siyosiy holatini tahlil qilishdan iboratdir. Bu
jarayonda O‘zbekistonning ekologik siyosatini rivojlantirish va global ekologik tizimga
integratsiyalashish jarayonlarini tahlil qilishning ahamiyati katta. Mamlakatning kelajakdagi
barqaror rivojlanishi va ekologik muammolarni hal qilishdagi muvaffaqiyati uning ijtimoiy-
siyosiy tizimi, davlat siyosati va xalqaro hamkorlikning samaradorligiga bog‘liq bo‘ladi.
Tadqiqot
Metadologiyasi.
Ushbu
tadqiqotda
ekologik
globallashuvning
112
O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy tizimiga ta'sirini o‘rganish uchun bir nechta yondashuvlar
qo‘llanildi.
Birinchidan
, ekologik masalalarning mamlakatdagi siyosiy va iqtisodiy tizimga
ta'siri statistik ma'lumotlar va mavjud tadqiqotlarga asoslanib tahlil qilindi. O‘zbekistonning
ekologik holati va unga ta’sir qiluvchi global jarayonlar haqida umumiy tushunchalar berildi.
Ikkinchidan
, siyosiy va ijtimoiy tahlil usullaridan foydalanildi. Tadqiqotda mamlakat ichidagi
siyosiy qarorlar, hukumatning ekologik siyosatga yondashuvi va xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorligi o‘rganildi. Shu bilan birga, ijtimoiy qatlamlarning, ayniqsa qishloq xo‘jaligida
faoliyat ko‘rsatayotgan aholi va ekologik jihatdan eng zaif guruhlarning ahvoli tahlil qilindi.
Uchinchidan
, ekologik muammolarning hal etilishiga bo‘lgan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy
yondashuvlar o‘rganildi. Tadqiqot davomida mamlakatda amalga oshirilgan ekologik
islohotlar, xalqaro miqyosdagi ekologik siyosatlar va O‘zbekistonning global ekologik
hamkorlikdagi o‘rni ko‘rib chiqildi. Tahlil jarayonida mavjud siyosiy va iqtisodiy manbalar,
hukumatning ekologik barqarorlikni ta’minlashdagi roli, shuningdek, ijtimoiy faollik va
muammolarni hal qilishga qaratilgan sa'y-harakatlar o‘rganildi.
Tahlil va Natijalar.
O‘zbekistonning ekologik globallashuv sharoitida ijtimoiy-siyosiy tizimi qanday
ta’sirlanayotganini tahlil qilishda bir qator asosiy muammolar va ularni hal qilishdagi holatlar
ko‘rib chiqildi. Orol dengizining qurishi va uning oqibatlari, xususan, atmosferaga
chiqarilayotgan zararlangan to‘zonlar va kimyoviy moddalar, mintaqa aholisi salomatligiga
jiddiy zarar yetkazmoqda. Bu holat aholi orasida turli kasalliklarning tarqalishiga sabab
bo‘lgan. O‘zbekistonning janubiy va g‘arbiy hududlarida, xususan, Orol dengizining atrofi va
Qoraqalpog‘iston viloyatida nafas olish yo‘llari bilan bog‘liq kasalliklar va saraton kasalliklari
ko‘paygan. Bu holat, bir tomondan, ekologik muammolarni hal qilish zaruriyatini ko‘rsatadi,
ikkinchi tomondan esa, hukumatning ijtimoiy va sog‘liqni saqlash tizimida keng ko‘lamli
islohotlar amalga oshirilishi zarurligini anglatadi. Ekologik globallashuvning siyosiy
muvofiqligi va suv resurslarining taqsimlanishi masalalari mintaqada dolzarb ahamiyatga ega.
O‘zbekistonning eng katta daryolari — Amudaryo va Syrdaryo bo‘yicha hududlararo suv
taqsimoti masalalari hali ham siyosiy ziddiyatlarga sabab bo‘lmoqda. Suvning adolatsiz
taqsimlanishi, ayniqsa, Qozog‘iston va Tojikiston bilan bo‘lgan munosabatlarda, iqtisodiy va
ijtimoiy inqirozlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu masala nafaqat ekologik, balki siyosiy
barqarorlik uchun ham katta xavf tug‘dirmoqda. Suv resurslarining samarali boshqarilishi va
ularning xalqaro miqyosda adolatli taqsimlanishi zarur.
O‘zbekistonning iqtisodiy tizimi, ayniqsa, paxta sanoati kabi suvsiz o‘g‘itlar va irrigatsiya
tizimlariga asoslangan tarmoqlari, ekologik muammolarga olib kelmoqda. Paxta yetishtirish
uchun resurslarning haddan tashqari iste’mol qilinishi, yerlarning salinlashuvi va ichki suv
manbalarining kamayishiga olib kelmoqda. Bu tarmoqlarda ekologik islohotlarning kechikishi,
O‘zbekistonning iqtisodiy xavfsizligini zaiflashtiradi. Aholi uchun barqaror ish o‘rinlari
yaratish va agrar sohada ekologik qaramlikni kamaytirish uchun ekologik toza
texnologiyalarni qo‘llash zarur. Ijtimoiy omillar ham ekologik globallashuv jarayonining
samaradorligiga ta’sir ko‘rsatmoqda. O‘zbekistonning qishloq joylarida aholi ekologik
o‘zgarishlarga nisbatan sezgir. Suv taqsimoti, tuproqning yomonlashuvi, va iqlim o‘zgarishlari
kabi omillar, o‘zgaruvchan ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar natijasida qishloq aholisi
migratsiyasiga sabab bo‘lmoqda. Bu, shaharlar va sanoat markazlarida resurslarga talabning
oshishiga olib kelmoqda, bu esa ijtimoiy tartibsizliklarni kuchaytirishi mumkin.
113
Shuningdek, ekologik globallashuv jarayonida O‘zbekistonning xalqaro siyosatdagi o‘rni
muhim rol o‘ynaydi. Mamlakatning ekologik masalalarda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi
sezilarli darajada oshdi. Bu jarayonda BMT va Yevropa Ittifoqi kabi xalqaro tashkilotlarning
ekologik siyosatga yondashuvlari va yordam ko‘rsatish amaliyotlari O‘zbekistonga ko‘p foyda
keltirishi mumkin. Mamlakatning global ekologik siyosatdagi faol ishtiroki, shu jumladan,
iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurashishdagi qat’iy yondashuvi, kelajakda yanada muvaffaqiyatli
natijalarga olib kelishi mumkin. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, ekologik
globallashuvning ijtimoiy-siyosiy holatga ta’siri nafaqat ekologik tizimlarning o‘zgarishiga,
balki iqtisodiy barqarorlik va siyosiy xavfsizlikka ham ta’sir qilmoqda. O‘zbekistonning
ekologik islohotlari va siyosiy qarorlari muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun xalqaro hamkorlikni
kuchaytirish, suv resurslarini boshqarishni takomillashtirish va barqaror agrar rivojlanishni
ta’minlash zarur. Bu borada hukumatning siyosiy qarorlarida ekologik barqarorlikni
ta'minlashga katta e'tibor qaratish zarur.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning ekologik globallashuv jarayoniga integratsiyasi
mamlakatning ijtimoiy-siyosiy tizimiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Ekologik muammolar,
xususan, Orol dengizining qurishi, iqlim o‘zgarishlari va suv resurslarining noto‘g‘ri
taqsimlanishi, nafaqat tabiiy resurslar, balki mamlakatning siyosiy va iqtisodiy tizimlarini
ham muvozanatdan chiqaradi. Bu holatlar jamiyatdagi sog‘liqni saqlash, migratsiya, iqtisodiy
barqarorlik va siyosiy xavfsizlikni zaiflashtirmoqda. Tadqiqotda aniqlanganidek, ekologik
islohotlarning kechikishi va mavjud siyosiy hamda iqtisodiy tizimlarning ekologik
globallashuvga moslashmasligi, O‘zbekistonning kelajakdagi barqaror rivojlanishiga to‘sqinlik
qilishi mumkin. Shuningdek, O‘zbekistonning xalqaro miqyosdagi ekologik hamkorlikni
rivojlantirishi va suv resurslarini boshqarishni samarali amalga oshirishi, global ekologik
tizimga integratsiyalashish jarayonida muhim o‘rin tutadi. Ekologik globallashuvning
O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy tizimiga ta’sirini hisobga olgan holda, hukumatning ekologik
siyosatni mustahkamlashi, ekologik ta’lim va xabardorlikni oshirishi zarur. Aholining ekologik
masalalar bo‘yicha bilimini oshirish, siyosiy va iqtisodiy qarorlar qabul qilishni samarali qiladi
va bu jarayon mamlakatning ijtimoiy-siyosiy tizimida barqaror o‘zgarishlarni amalga
oshirishga yordam beradi. Mamlakatning ekologik xavfsizligini ta’minlash va global miqyosda
muvaffaqiyatli integratsiyalashish uchun samarali va kompleks yondashuvlar zarur bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
БабосовЕ.М. Глобализация как предмет социологического анализа // Социология.
2000. No 4. С. 3-15
2.
Клюканова Л.Г. Экологический аспект интеграционных процессов в ЕС и СНГ
(международно-правовой анализ). СПб.: Издательство Юридического института, 2001
3.
Kumar, S. (2003). Environment Problems of the Aral Sea Basin in Central Asia and its
Impact on Society, Economy, and Regional Security. Springer.
4.
Bischel, C. (2005). "In Search of Harmony: Repairing Infrastructure and Social Relations
in the Ferghana Valley". Central Asian Survey, 24(1), 53-66.
5.
Hardin, G. (1968). "The Tragedy of The Commons".
Science
, 162(3859), 1243-1248.
6.
G‘ulomova R.B. O’zbekistonning yashil iqtisodiyotga o’tishi:
7.
muommolar va imkoiyatlar.’’O’zbekiston -2030 strategiyasi: inson salohiyatini ro’yobga
114
chiqarish salohiyati.2024yil 17-aprel.185-189bb
8.
G‘ulomova R.B.
Study of socio-ecologikal political issuen in the context of journal (GIIRJ,
2024-yil. 22-fevral.
336-338-betlar
9.
G’ulomova R.B.
Davlat ekologik siyosatining ijtimoiy siyosati. O‘zMU xabarlari. 2024-yil
1/3/1.
93-95
