83
MAHMUDXO‘JA BEHBUDIYNING MEROSI VA BUGUNGI KUNDA UNING O‘RNI
Rasulova Zebiniso Xakim qizi
Lingvistika yo'nalishi 1-kurs magistranti,
O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15029980
Annotatsiya
Ushbu maqola Mahmudxo‘ja Behbudiyning merosini va uning bugungi kunda o‘rni
haqida so‘z yuritadi. Behbudiyning ta'lim, madaniyat va siyosat sohasidagi islohotlari, uning
Turkistonning jadidchilik harakati va umumiy rivojlanishidagi ahamiyati yoritiladi. Maqola,
Behbudiyning o‘z zamonida amalga oshirgan islohotlari va bugungi kunda uning g‘oyalari va
ishlari qanday qadrlanayotganini tahlil qiladi. Shuningdek, maqolada Behbudiyning o‘zbek
ta'lim tizimi, madaniyat va ilm-fan rivojiga qo‘shgan hissasi hamda uning merosi asosida
hozirgi kunda olib borilayotgan islohotlar haqida fikrlar bildirilib, Behbudiyning tarixi va
zamonasi bilan bog‘liq qimmatli saboqlar taqdim etiladi.
Kalit so‘zlar:
Mahmudxo‘ja Behbudiyning merosi, jadidchilik harakati, ta'lim islohotlari,
madaniyat islohotlari, ilm-fan rivoji, milliy qadriyatlar, siyosiy islohotlar.
Kirish qismi:
Mahmudxo‘ja Behbudiyning nomi Turkiston jadidchilik harakatining
asoschilaridan biri sifatida tarixda muhrlangan. U, faqat o‘zining o‘rni va ta'lim sohasidagi
islohotlari bilan emas, balki xalqni zamonaviy dunyoqarashga yo‘naltirgan va ma'rifatni ilgari
surgan g‘oyalari bilan ham tarixda o‘z izini qoldirgan shaxsdir. Behbudiyning asarlarida ilm-
fan, ta'lim, madaniyat va siyosatning o‘zaro bog‘lanishiga katta e'tibor berilgan. U
Turkistonning rivojlanishiga xizmat qilgan islohotlarni amalga oshirishda faollik ko‘rsatgan va
o‘z zamonasining muhim ijtimoiy va siyosiy masalalariga e'tibor qaratgan.
Behbudiyning asarlarida zamonaviy ta'lim tizimi, madaniyatni yangilash, milliy
qadriyatlarni tiklash va ilm-fanni rivojlantirish kabi muhim masalalar o‘z aksini topgan.
Maqolada Behbudiyning merosi va uning bugungi kunda, ayniqsa ta'lim va madaniyat
sohasidagi o‘rni yoritiladi. Shuningdek, Behbudiyning islohotlari o‘z vaqtida qanday amalga
oshirilgani va uning g‘oyalari bugungi kunda qanday davom ettirilayotgani haqida so‘z
yuritiladi. U bugungi kunda ham o‘zbek ta'limi va madaniyati rivojining poydevorini tashkil
etuvchi muhim shaxs sifatida qadrlanadi.
Asosiy qism:
Mahmudxo‘ja Behbudiyning faoliyati Turkistonning ijtimoiy, siyosiy va
madaniy rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatdi. U jadidchilik harakatining boshlanishida yetakchi
ro‘l o‘ynagan shaxs sifatida tanilgan. Behbudiyning asosiy maqsadi, Turkistonning ilmiy va
madaniy jihatdan yangilanishi va xalqni ilm-fan bilan ta'minlash edi. U, ta'limni
zamonaviylashtirishga intilib, eski an'anaviy usullarni yangilash va xalqni yangi bilimlarga
erishish imkoniyatlari bilan ta'minlashga harakat qildi.
Behbudiyning ta'lim va madaniyat sohasidagi islohotlari, uning davrida faqat ilmiy
rivojlanishga emas, balki jamiyatning barcha sohalarida yangilik va taraqqiyotga olib keldi.
Behbudiyning o‘zi yangi maktablarni tashkil qilish, o‘qituvchilarni malakasini oshirish va ilm-
fan asosida ijtimoiy hayotni modernizatsiya qilishda katta ahamiyat kasb etgan. Uning fikriga
ko‘ra, ilm-fan va ta'limni yangilash xalqni ijtimoiy hayotga faollashtirishi kerak edi.
Behbudiyning ta'lim tizimiga kiritgan islohotlari nafaqat o‘z zamonida, balki keyingi
avlodlar uchun ham muhim poydevor yaratdi. U o‘quv dasturlarini modernizatsiya qilib,
84
fanlar orasida ilmiy yondashuvni o‘rganishga alohida e'tibor berdi. Behbudiyning ta'lim
tizimida diniy fanlar bilan birga dunyoqarashni kengaytiradigan umumiy fanlar ham muhim
o‘rin tutgan. Shuningdek, o‘quvchilarni jamiyatdagi ijtimoiy va siyosiy o‘zgarishlarga
tayyorlashga yo‘naltirilgan darsliklar va materiallar ishlab chiqilgan.
Behbudiyning
tashabbuslari bilan tashkil etilgan yangi maktablar nafaqat ilmiy yutuqlarga erishishga, balki
milliy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirishga ham xizmat qilgan. U, o‘zining pedagogik
faoliyatida, o‘quvchilarga nafaqat bilim berishga, balki ularni ma'rifatli va jamiyatda faol
bo‘lishga tayyorlashga katta ahamiyat berib, ta'limda ma'naviy-axloqiy qadriyatlarni ham
ilgari surgan.
Behbudiyning faqat ta'lim sohasidagi islohotlari bilan cheklanib qolmay, balki u
madaniyat va siyosat sohasida ham katta o‘zgarishlarni amalga oshirgan. Uning siyosiy
qarashlari, Turkistonning o‘zlikni anglashga, o‘zining milliy qadriyatlarini tiklashga
asoslangan edi. Behbudiyning siyosatdagi faoliyati, xalqni mustaqil fikrga ega bo‘lishga,
madaniyatni yangilashga va mustamlakachilikka qarshi kurashishga chaqirgan.
Madaniyat sohasida esa, Behbudiyning islohotlari, Turkistonning o‘ziga xos an'analarini
saqlagan holda, ilmiy va madaniy yangilanishlarni amalga oshirishga qaratilgan edi. U,
zamonaviy ilm-fan va san'atni rivojlantirish, shuningdek, milliy adabiyot va san'ating o‘sishini
ta'minlashga katta e'tibor qaratgan.
Behbudiyning merosi, o‘z zamonida amalga oshirgan islohotlari va g‘oyalari bugungi
kunda ham qadrlanmoqda. U, Turkistonning ijtimoiy va madaniy rivojlanishida katta rol
o‘ynagan shaxs sifatida tarixda o‘rin egallaydi. Bugungi kunda uning islohotlari va g‘oyalari,
o‘zbek ta'limi va madaniyati rivojining asosiy yo‘nalishlarini shakllantirishda davom etmoqda.
Behbudiyning ishlari, bugungi ta'lim tizimida, milliy madaniyatni rivojlantirishda va
xalqni ijtimoiy hayotga yanada faolroq jalb qilishda asosiy ilhom manbai bo‘lib xizmat
qilmoqda. U bugungi kunda ham o‘zbek xalqining ma'rifatli va zamonaviy fikrlovchi avlodini
tarbiyalashga katta hissa qo‘shadi.
Mahmudxo‘ja Behbudiyning merosi, uning ta'lim,
madaniyat va siyosat sohasidagi islohotlari bugungi kunda o‘z ahamiyatini saqlab qolgan va
yangilanmoqda. Uning ishlari va g‘oyalari, xalqning ma'rifatini oshirish, ta'lim tizimini zamon
talablariga moslashtirish, milliy qadriyatlarni tiklash va ilm-fan rivojini ta'minlashda davom
etmoqda. Behbudiyning o‘rni, bugungi o‘zbek ta'limining rivojlanishida katta ahamiyatga ega
va uning merosi, jamiyatning taraqqiyotiga xizmat qilishda davom etmoqda.
Xulosa qismi:
Mahmudxo‘ja Behbudiyning merosi o‘zining zamonida va bugungi kunda
Turkiston va o‘zbek xalqining ijtimoiy, madaniy va ilmiy rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatdi. U,
nafaqat ta'lim tizimini yangilash va ilm-fan sohasini rivojlantirish, balki milliy madaniyatni
tiklash va o‘zlikni anglashni ham muhim vazifa sifatida belgilagan. Behbudiyning g‘oyalari va
islohotlari o‘z zamonida jamiyatni zamonaviy fikrlashga yo‘naltirgan bo‘lsa, bugungi kunda
uning merosi yangi avlodlar uchun muhim ilhom manbai bo‘lib xizmat qilmoqda.
Behbudiyning ta'lim sohasidagi islohotlari zamonaviy maktablar va o‘quv dasturlarini
yaratish, o‘quvchilarga nafaqat ilm berish, balki ularni ma'rifatli, jamiyatda faol bo‘lishga
tayyorlashni o‘z ichiga olgan. Shuningdek, uning madaniyatga bo‘lgan yondashuvi va siyosiy
faoliyati, Turkistonning milliy qadriyatlari va o‘ziga xosligini saqlab qolish, ularni
rivojlantirishga xizmat qilgan. Behbudiyning o‘rni, faqat ta'lim tizimida emas, balki
jamiyatning barcha sohalarida yangi tafakkur va yangilanishni ta'minlashda ham katta
ahamiyatga ega bo‘lgan.
85
Bugungi kunda, Behbudiyning islohotlari va g‘oyalari o‘zbek ta'limi, madaniyati va
ijtimoiy hayotining zamonaviylashuviga xizmat qilishda davom etmoqda. O‘zbekistonning
ta'lim tizimining yangi bosqichlari, milliy qadriyatlarni rivojlantirish va ilm-fan sohasidagi
yangiliklar, ko‘plab jihatdan Behbudiyning dastlabki ishlari va g‘oyalari asosida amalga
oshirilmoqda. Uning merosi, bugungi kunda har bir sohada, xususan, ta'lim va madaniyat
sohalarida, ilg‘or o‘zgarishlarga olib keladigan poydevor sifatida davom etmoqda.
Shu bilan birga, Behbudiyning merosi, jahon miqyosida ilmiy va madaniy rivojlanishga
qo‘shgan hissasi sifatida qadrlanadi. Bugungi o‘zbek jamiyatining taraqqiyotida uning
g‘oyalari, nafaqat o‘zbek xalqining, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasining ilmiy va
madaniy o‘sishida muhim ahamiyatga ega. Mahmudxo‘ja Behbudiyning merosi va uning
bugungi kunda o‘rni, ta'lim va madaniyat sohasidagi islohotlar davom etishi va yangi avlodlar
uchun yanada samarali ta'lim tizimlarini yaratishga turtki beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Аҳророва, З. Б. (2023). МАҲМУДХЎЖА БЕҲБУДИЙНИНГ МАЪНАВИЙ АХЛОҚИЙ
ТАРБИЯГА ОИД ҚАРАШЛАРИ. Academic research in educational sciences, 5(NUU
Conference 2), 201-206.
2.
Ahrorova Z. Mahmudxo‘ja Behbudiyning pedegogik qarashlari va ma’rifiy-amaliy
faoliyati. Pedagog. Fan.nomzodi. diss. Toshkent: 1997. 157 b.
3.
Axrarova Z. MAHMUDXO‘JA BEHBUDIYNING PEDAGOGIK MEROSI // Academic research
in
educational
sciences.
2024.
№NUU
Conference
1.
URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/mahmudxo-ja-behbudiyning-pedagogik-merosi
(дата
обращения: 14.03.2025).
4.
Abdullayeva, Marxabo, and Sarvinos Kasimova. "INGLIZ VA ARAB TILLARINING
O‘RGANILISHIDAGI MURAKKABLIKLAR VA IMKONIYATLAR."
SHOKH LIBRARY
(2025).
5.
Botirova, Dilafruz Bozorovna, Markhabo Raxmonkulovna Abdullayeva, Ilkhom
Yusupovich Khaydarov, Ra’no Anvarovna Khaydarova, and Shaxnoza Sharofovna Sharofova.
"Social Psychological Features of the Process of Professional Stress in Pedagogical
Activity."
Journal Power System Technology ISSN
: 1000-3673.
6.
Xayrulla Khudoyorovich Khamidov, Ikrom Yusupovich Bultakov, Karima Saydanovna
Raxmanberdiyeva, Sarvinoz Sayfullayevna Kasimova, Shirin Baxtiyarovna Sodiqova.
Linguistic Expertise of Educational Literature: Analysis and Results //
Journal Power System
Technology.
Vol.
48
No.
4/2024
p.
4017-4027.
https://powertechjournal.com/index.php/journal/article/view/1253
7.
Munojatxon A. Classification and Epidemiology of Affective-Respiratory Paroxysm
//Spanish Journal of Innovation and Integrity. – 2024. – Т. 37. – С. 188-191.
8.
Bakhtiyorovna S. S. The Method of syntactic-stylistic expression of respectful speech in
the Uzbek Language //Журнал IJESC. – 2021. – Т. 6. – С. 28094-28095.
9.
Sadikova S. B. Concepts of Respect Category and Respect Speech in Uzbek Language
//INTERNATIONAL JORNAL OF TREND IN SCIENTIFIC RESEARCH AND DEVELOPMENT e-
ISSN. – С. 2456-6470.
