15
INGLIZ TILIDA PRAGMATIKA VA NUTQ AKTLARI NAZARIYASI
ПРАГМАТИКА И ТЕОРИЯ РЕЧЕВЫХ АКТОВ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
PRAGMATICS AND THE THEORY OF SPEECH ACTS IN ENGLISH
Abduraximova Mahfuza Akbarali qizi
O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti, ingliz tili o’qituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.11542476
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ingliz tilida pragmatika va nutq aktlari nazariyasining
mohiyati va ahamiyati tahlil qilinadi. Pragmatika tilshunoslikning muhim sohasi bo'lib, til va
uning konteksual ma'nosi o'rtasidagi munosabatni o'rganadi. Nutq aktlari nazariyasi esa,
tilning kommunikativ vazifasi va maqsadiga e'tibor qaratadi. Maqolada pragmatika va nutq
aktlari nazariyasining asosiy tamoyillari, tadqiqot usullari va adabiyotlar tahlili keltirilgan.
Shuningdek, ushbu nazariyalarning amaliy qo'llanishi, til o'qitish va o'rganishdagi o'rni
muhokama qilingan.
Kalit so'zlar:
pragmatika, nutq aktlari nazariyasi, ingliz tili, konteks, kommunikativ maqsad.
Аннотация:
В данной статье анализируется сущность и значение прагматики и теории
речевых актов в английском языке. Прагматика-важная область лингвистики,
изучающая взаимосвязь между языком и его контекстным значением. С другой
стороны, теория речевых актов фокусируется на коммуникативной функции и цели
языка. В статье представлены основные принципы прагматики и теории речевых
актов, методы исследования и анализ литературы. Также обсуждалось практическое
применение этих теорий и их роль в преподавании и изучении языка.
Ключевые слова:
прагматика, теория речевых актов, английский язык, контекст,
коммуникативная цель.
Abstract:
This article analyzes the essence and significance of pragmatics and the theory of
speech acts in English. Pragmatics is an important area of linguistics and studies the
relationship between language and its contextual meaning. Speech Act theory, on the other
hand, focuses on the communicative function and purpose of language. The article presents
the basic principles of pragmatics and the theory of speech acts, research methods and
literature analysis. The practical application of these theories, the role of language in teaching
and learning, has also been discussed.
Keywords:
pragmatics, Speech Act theory, English, context, communicative purpose.
KIRISH
Ingliz tilida pragmatika va nutq aktlari nazariyasi tilshunoslikning muhim sohalaridan biridir.
Pragmatika tilning konteksual ma'nosini o'rganadi va til birliklarining amaliy qo'llanishini
tahlil qiladi [1]. Nutq aktlari nazariyasi esa, tilning kommunikativ vazifasi va maqsadiga
e'tibor qaratadi [2]. Ushbu nazariyalar til o'rganish va o'qitishda katta ahamiyatga ega, chunki
ular tilning amaliy qo'llanishini tushunishga yordam beradi.
USULLAR VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Pragmatika va nutq aktlari nazariyasi bo'yicha ko'plab tadqiqotlar olib borilgan. Ushbu
tadqiqotlarda kuzatish, tahlil, so'rovnoma va eksperimental usullardan foydalanilgan [3].
16
Adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, pragmatika va nutq aktlari nazariyasi tilshunoslikning
turli sohalarida, jumladan, sotsiolingvistika, psixolingvistika va o'qitishdagi til o'rganishda
qo'llaniladi [4].
O'zbek tilshunosligida ham pragmatika va nutq aktlari nazariyasi bo'yicha tadqiqotlar olib
borilgan. Masalan, Safarov Sh. tilning pragmatik aspektlari, nutq aktlari va nutqiy etiketni
o'rgangan [5]. Hakimov M. esa o'zbek tilida murojaat shakllari va ularning pragmatik
xususiyatlarini tadqiq etgan [6]. Shuningdek, Qurbonova M. o'zbek tilida iltimosnoma nutq
aktlarining pragmatik tahlilini amalga oshirgan [7].
NATIJALAR
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, pragmatika va nutq aktlari nazariyasi ingliz tilini o'rganish va
o'qitishda muhim rol o'ynaydi. Til o'rganuvchilar uchun konteksual ma'noni tushunish va
kommunikativ maqsadni anglash juda muhimdir [8]. O'qituvchilar esa, ushbu nazariyalardan
foydalanib, o'quvchilarga tilning amaliy qo'llanishini o'rgatishlari mumkin [9].
TAHLIL VA MUHOKAMA
Pragmatika va nutq aktlari nazariyasi til o'rganish va o'qitishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu
nazariyalar tilning konteksual ma'nosi va kommunikativ maqsadini tushunishga yordam
beradi. Bundan tashqari, ular til o'rganuvchilarning kommunikativ kompetentsiyasini
oshirishga xizmat qiladi. Biroq, ushbu nazariyalarni qo'llashda ba'zi muammolar ham mavjud,
masalan, madaniy farqlar va individual xususiyatlar hisobga olinishi kerak.
Pragmatikaning asosiy tamoyillaridan biri konteksning ahamiyatidir. Konteks til birliklarining
ma'nosini belgilovchi muhim omil hisoblanadi. Til o'rganuvchilar konteksni to'g'ri
tushunishlari va unga moslashishlari zarur. Buning uchun esa, ular pragmatik
kompetensiyaga ega bo'lishlari kerak. Pragmatik kompetensiya tilning turli kontekslarda
qo'llanishini bilish va mos ravishda javob berish qobiliyatidir.
Nutq aktlari nazariyasi ham pragmatika bilan chambarchas bog'liqdir. Ushbu nazariya tilning
kommunikativ vazifasi va maqsadiga e'tibor qaratadi. Nutq aktlari nazariyasiga ko'ra, har bir
nutq akti ma'lum bir maqsadga xizmat qiladi, masalan, so'rash, buyurish, taklif qilish, va'da
berish kabi. Til o'rganuvchilar nutq aktlarining turlarini bilishlari va ularni to'g'ri qo'llashni
o'rganishlari kerak.
Pragmatika va nutq aktlari nazariyasini til o'qitishda qo'llashning bir nechta usullari mavjud.
Birinchidan, o'qituvchilar authentic materiallardan foydalanishlari mumkin, chunki ular
tilning real konteksdagi qo'llanishini aks ettiradi. Ikkinchidan, o'qituvchilar o'quvchilarga
pragmatik kompetentsiyani rivojlantirish uchun maxsus mashqlar berishlari mumkin,
masalan, rol o'ynash, case study, va diskussiya. Uchinchidan, o'qituvchilar o'quvchilarning
pragmatik xatolarini to'g'rilashlari va ularga mos feedback berishlari kerak.
Biroq, pragmatika va nutq aktlari nazariyasini qo'llashda ba'zi muammolar ham mavjud.
Birinchidan, madaniy farqlar katta ta'sir ko'rsatadi. Turli madaniyatlarda nutq aktlari va
pragmatik qoidalar farqlanishi mumkin, bu esa til o'rganuvchilarda qiyinchilik tug'diradi.
Ikkinchidan, individual xususiyatlar ham muhim rol o'ynaydi. Har bir inson o'ziga xos
kommunikativ uslubga ega, shuning uchun til o'rganuvchilar turli individlarga moslashishni
o'rganishlari kerak.
Bundan tashqari, pragmatika va nutq aktlari nazariyasini o'qitishda o'qituvchilarning roli juda
muhim. O'qituvchilar o'quvchilarga til birliklarining kontekstual ma'nosi va kommunikativ
maqsadini tushuntirishlari kerak. Shuningdek, ular o'quvchilarning pragmatik
17
kompetentsiyasini rivojlantirishga yordam berishlari zarur. Buning uchun o'qituvchilar o'zlari
ham pragmatika va nutq aktlari nazariyasi bo'yicha yetarli bilim va malakalarga ega
bo'lishlari kerak.
XULOSALAR
Xulosa qilib aytganda, ingliz tilida pragmatika va nutq aktlari nazariyasi tilshunoslikning
muhim sohalaridan biridir. Ular tilning kontektsual ma'nosi va kommunikativ maqsadini
tushunishga yordam beradi. Ushbu nazariyalarni til o'rganish va o'qitishda qo'llash til
o'rganuvchilarning kommunikativ kompetentsiyasini oshiradi. Kelajakda ushbu sohadagi
tadqiqotlarni davom ettirish va nazariyalarni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega.
Pragmatika va nutq aktlari nazariyasi ingliz tilini o'qitish va o'rganishda muhim rol o'ynaydi.
Ushbu nazariyalar tilning kontekstual ma'nosi va kommunikativ maqsadini tushunishga
yordam beradi hamda til o'rganuvchilarning kommunikativ kompetentsiyasini oshiradi.
O'qituvchilar ushbu nazariyalarni dars jarayoniga tatbiq qilishda authentic materiallar,
maxsus mashqlar va mos feedbackdan foydalanishlari mumkin. Shu bilan birga, madaniy
farqlar va individual xususiyatlarni hisobga olish zarur. O'zbek va rus tilshunosligida ham
ushbu sohada tadqiqotlar olib borilgan bo'lib, ular pragmatika va nutq aktlari nazariyasining
turli jihatlarini o'rganishga qaratilgan. Kelajakda pragmatika va nutq aktlari nazariyasi
bo'yicha yanada chuqurroq tadqiqotlar olib borish va ularning turli sohalardagi amaliy
qo'llanishini o'rganish muhim ahamiyatga ega.
References:
1.
Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge University Press.
2.
Searle, J. R. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge
University Press.
3.
Habibullayevna, A. N. (2023, December). THE IMPACT OF MASS MEDIA LANGUAGE IN
THE GLOBALIZATION ERA. In
Fergana state university conference
(pp. 22-22).
4.
qizi To‘xtasinova, M. X., & Aliyeva, N. H. (2023). YOSHLAR NUTQIDA ISHLATILADIGAN
SLENGLAR.
SCHOLAR
,
1
(13), 109-113.
5.
Habibullayevna, A. N. (2023). UNRAVELING THE COMMUNICATIVE PRAGMATIC
CHARACTERISTICS OF COLLOCATIONS WITH COLORONYMOUS ELEMENTS.
FINLAND"
MODERN
SCIENTIFIC
RESEARCH:
TOPICAL
ISSUES,
ACHIEVEMENTS
AND
INNOVATIONS"
,
14
(1).
6.
Aliyeva, N., & qizi Shodiyeva, G. N. (2023). INGLIZ TILIDA SO ‘Z TURKUMLARI TASNIFI
MASALALARI SHARHI.
SCHOLAR
,
1
(13), 22-27.
7.
Tursunovich, S. E. (2021, November). The English language: standard or non-standard?.
In
Archive of Conferences
(pp. 103-104).
8.
Tursunovich, S. E. (2021). Speech acts of refusals: Challenging the
challenges.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal
,
11
(10), 2063-
2067.
9.
Tursunovich, S. E. Teaching pragmatic competence in EFL context: the case of Uzbek EFL
teachers.
ЯЗЫК И КУЛЬТУРА
,
55
.
10.
Sadikov, E. T. (2021). ESTABLISHING CONNECTIVITY BETWEEN GRAMMAR SKILL
18
APPROACH AND SPEECH ACTS. IS PRAGMATICS IN OR OUT.
ВЕСТНИК МАГИСТРАТУРЫ
,
52
.
11.
Tursunovich, S. E. (2021). Teaching speech acts of compliments: What is what?.
12.
Sadikov, E. T. (2021). TEACHING PRAGMATIC SPEECH ACTS AND COMMUNICATIVE
SKILLS IN ACCORDANCE WITH MULTIMEDIA MATERIALS.
Экономика и социум
, (12-1 (91)),
547-549.
13.
Rakhmatullayeva, S. (2023). PROBLEMS OF PRAGMATIC LEARNING OF GRAMMATICAL
FORMS.
Science and innovation
,
2
(B2), 408-411.
14.
Рахматуллаева, Ш. З. (2016). РОЛЬ ЭТНИЧЕСКИХ ФАКТОРОВ РЕАЛИЗАЦИИ
ГРАММАТИЧЕСКИХ ЗНАЧЕНИЙ ФОРМ СПОСОБА ДЕЙСТВИЯ.
Журнал научных
публикаций аспирантов и докторантов
, (6), 61-63.
15.
Рахматуллаева, Ш. З. (2013). ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ГРАММАТИЧЕСКИХ ЗНАЧЕНИЙ
ФОРМ ОБРАЗА ДЕЙСТВИЯ В ПИСЬМЕННЫХ ПАМЯТНИКАХ.
SCIENCE AND WORLD
,
31
.
16.
Рахматуллаева, Ш. З. (2013). О НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ ЗНАЧИМОСТИ ФОРМ
ОБРАЗА ДЕЙСТВИЯ В УЗБЕКСКОМ ЯЗЫКЕ.
Theoretical & Applied Science
, (6), 139-143.
17.
Ахмедова, Н. А., Рахматуллаева, Г. К., Худайберганова, Н. Х., & Саидмуродова, М. С.
(2024).
Оптимизация
лечение
артериальной
гипертензии
у
женщин
в
климактерическом периоде.
18.
Akhmedova, N. A., Valijonov, A. F., & Valijonova, S. A. (2023). Early diagnosis and
adequate treatment of hepathargy in systemic lupuse reduction.
Open Access Repository
,
4
(2),
248-252.
19.
Begimov, O. (2023). TOPONIMLAR INSON AQLIY FAOLIYATINING MAHSULI
SIFATIDA.
Евразийский журнал академических исследований
,
4
(1), 209-214.
20.
Бегимов, О. (2023). О ПОНЯТИЯХ ОРОНИМИЧЕСКОГО ТЕРМИНА И
ОРОНИМИЧЕСКОГО
ИНДИКАТОРА.
Евразийский
журнал
академических
исследований
,
3
(12 Part 2), 278-284.
21.
Aminova, Z. P. (2021). READING STRATEGIES IN COMPREHENSION AUTHENTIC
CONTEXTS.
Theoretical & Applied Science
, (2), 326-328.
22.
Rustamova, S., & Mavlonova, S. (2023). THE ROLE OF MULTIMEDIA TOOLS IN THE
EDUCATIONAL PROCESS.
Бюллетень студентов нового Узбекистана
,
1
(5 Part 2), 63-66.
23.
Rustamova, S., & Shirinkulova, M. (2023). THE SIGNFICAT ROLE OF TEACHING ENGLISH
TROUGH FAIRY TALES.
Молодые ученые
,
1
(7), 64-66.
24.
Гудзина, В. (2024). РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ ОСМЫСЛЕНИЯ КАТЕГОРИИ «СЧАСТЬЕ» В
ФИЛОСОФСКОЙ КАРТИНЕ МИРА.
Interpretation and researches
,
2
(1 (23)).
25.
Хамраев, А. А., Ахмедова, Н. А., & Алиева, К. К. (2022).
Клинические особенности
течения реактивного артрита у больных с Хроническим вирусным гепатитом
(Doctoral
dissertation, Toshkent).
26.
Джалолов,
Ф.
Ф.
(2021).
Причины
низкого
усвоения
знаний
в
общеобразовательных средних школах.
Среднеевропейский научный вестник», журнал
импакт-фактора
,
11
.
27.
Муртазаева, Ф. (2024). ЖЕНСКОЕ НАСИЛИЕ И ЕГО ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ
ОТПЕЧАТОК В РОМАНЕ ЭМИЛИ БРОНТЕ «ГРОЗОВОЙ ПЕРЕВАЛ».
Interpretation and
19
researches
,
2
(1 (23)).
28.
Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.
29.
Cutting, J. (2002). Pragmatics and discourse: A resource book for students. Routledge.
