142
SUNʼIY INTELLEKTNING RAQAMLI IQTISODIYOTGA TAʼSIRI
Norboboyeva Sevinchoy
Shahrisabz davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti
Matematika Informatika 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14498899
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Sunʼiy intellektning raqamli iqtisodiyotga taʼsiri
mavzusida soʻz yuritiladi.
Kalit soʻzlar:
Amazon, Google, sogʻliqni saqlash , tarmoqlar, transport, logistika,
raqamli iqtisodiyot, qishloq xoʻjaligi, sunʼiy yoʻldosh, Netflix va Fintech, bandlik , mehnat
bozori.
Аннотация
: В данной статье рассматривается влияние искусственного
интеллекта на цифровую экономику.
Ключевые слова: Amazon, Google, здравоохранение, сети, транспорт, логистика,
цифровая экономика, сельское хозяйство, спутник, Netflix и Fintech, занятость, рынок
труда.
Abstract:
This article discusses the impact of Artificial Intelligence on the digital
economy.
Keywords:
Amazon, Google, healthcare, networks, transport, logistics, digital economy,
agriculture, satellite, Netflix and Fintech, employment, labor market.
Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot dunyo iqtisodiy tizimining yangi shakliga
aylanmoqda va sun’iy intellekt (SI) ushbu jarayonning asosiy harakatlantiruvchi kuchi
hisoblanadi. SI texnologiyalari raqamli iqtisodiyotning turli jabhalarida inqilobiy
o‘zgarishlarni keltirib chiqarmoqda: ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, iste’molchilar
tajribasini yaxshilash va yangi iqtisodiy yo‘nalishlar yaratish.Sun’iy intellekt (SI) raqamli
iqtisodiyotning rivojlanishida asosiy drayverlardan biri bo‘lib, samaradorlikni oshirish,
innovatsiyalarni tezlashtirish va biznes jarayonlarini avtomatlashtirish orqali yangi
imkoniyatlar yaratmoqda. Quyida SI ning raqamli iqtisodiyotga ta’siri statistik ma’lumotlar,
real misollar va istiqbollarga asoslangan holda tahlil qilinadi.
Sun’iy intellektning raqamli iqtisodiyotdagi roli
Raqamli iqtisodiyotning barcha sohalari sun’iy intellekt tomonidan qamrab olinmoqda.
Big Data (Katta ma’lumotlar) tahlili: SI katta hajmdagi ma’lumotlarni real vaqt rejimida tahlil
qilib, strategik qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Avtomatlashtirish: Rutin jarayonlarni
avtomatlashtirish orqali vaqt va resurslar tejab qolinyapti. Innovatsiyalarni tezlashtirish:
Yangi mahsulot va xizmatlarning yaratilishida SI texnologiyalari muhim rol o‘ynamoqda.
Statistik ko‘rsatkichlar. McKinsey ma’lumotlariga ko‘ra, 2030 yilga kelib sun’iy intellekt
global iqtisodiyotga qo‘shadigan qiymati 13 trillion AQSh dollarini tashkil etadi. Harvard
Business Review hisob-kitoblariga ko‘ra, kompaniyalarning 85% i SI koʻptexnologiyalarini
biznes jarayonlarini takomillashtirish uchun joriy qilmoqda. Soha bo‘yicha ta’sirlari. Ishlab
chiqarish va avtomatlashtirish: Sun’iy intellekt ishlab chiqarishda avtomatlashtirilgan tizimlar
yaratmoqda. Misol: Germaniyaning Bosch kompaniyasi IoT va SI yordamida aqlli zavodlarni
boshqarib, ishlab chiqarish samaradorligini 30% ga oshirdi. Robototexnika: Tesla zavodlarida
ishlatiladigan SI boshqaruvidagi robotlar bir kun ichida 1000 dan ortiq avtomobil qismlarini
yig‘ish imkoniyatiga ega. Savdo va iste’molchilar xizmati. Savdo sohasida SI iste’molchilarga
143
yaxshiroq xizmat ko‘rsatishni ta’minlamoqda. Shaxsiylashtirilgan xizmatlar: Amazon sun’iy
intellekt algoritmlari yordamida mijozlarning xarid odatlarini tahlil qilib, ularga mos
mahsulotlarni tavsiya qiladi. Bu texnologiya savdo hajmini yiliga 35% ga oshirgan. Chatbotlar:
O‘zbekistonda ham bir qator banklar SI asosidagi virtual yordamchilar orqali mijozlarga 24/7
xizmat ko‘rsatmoqda. Moliyaviy texnologiyalar (FinTech): Sun’iy intellekt moliyaviy
xizmatlarni avtomatlashtirish va xavfsizlikni oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. Misol:
JPMorgan Chase bankining COIN tizimi sun’iy intellekt orqali hujjatlarni avtomatik tahlil qilib,
yillik ish vaqtini 360 ming soatga qisqartirgan. Firibgarlikka qarshi kurash: PayPal SI
texnologiyalari yordamida har bir tranzaktsiyani tekshirib, firibgarlik darajasini 93% ga
kamaytirdi. Tibbiyot va sog‘liqni saqlash: Sun’iy intellekt diagnostikasi: IBM Watson Health SI
tizimi saraton va boshqa kasalliklarni aniqlashda inson diagnostikasiga qaraganda ancha
aniqroq natijalar beradi (90% aniqlik). Masofaviy xizmatlar: Babylon Health SI yordamida
foydalanuvchilarning simptomlarini tahlil qilib, dastlabki tashxis qo‘yadi. Transport va
logistika: SI transport tizimlarini avtomatlashtirish orqali xarajatlarni kamaytirib,
samaradorlikni oshiradi. Avtonom transport: Tesla va Waymo kompaniyalari avtonom
avtomobillarni SI yordamida boshqarib, inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni sezilarli
darajada kamaytirgan. Logistika: Amazon SI yordamida omborlardagi jarayonlarni boshqarib,
yetkazib berish tezligini 40% ga oshirgan.
Sunʼiy intellektning iqtisodiy afzalliklari. Ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish:
Deloitte ma’lumotlariga ko‘ra, kompaniyalar SI texnologiyalari yordamida operatsion
xarajatlarni o‘rtacha 25–30% ga qisqartirgan. Xavfsizlikni oshirish: SI kiberxavfsizlik
tizimlarida tahdidlarni real vaqt rejimida aniqlab, kiberhujumlarning oldini olishda muhim rol
o‘ynaydi. Yangi iqtisodiy imkoniyatlar: SI tufayli yangi bozorlar, masalan, AI muhandisligi va
Data Science kabi sohalar rivojlanmoqda. Global iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash: Sun’iy
intellektning globallashuvga ta’siri sezilarli. Xalqaro elektron tijorat, raqamli xizmatlar va
onlayn platformalar SI yordamida samaradorlikni oshirib, jahon bozorlarini yanada
bog‘langan holga keltirmoqda. Muammolar va xavf-xatarlar Ish o‘rinlarining qisqarishi:
Avtomatlashtirish sababli oddiy ishchilar talab kamaymoqda. Statistika: Jahon iqtisodiy
forumining ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilga kelib 85 million ish o‘rni yo‘qolishi mumkin,
ammo SI tufayli 97 million yangi ish o‘rni yaratilishi kutilmoqda. Texnologik notenglik:
Rivojlangan davlatlar SI texnologiyalaridan samarali foydalanmoqda, ammo rivojlanayotgan
davlatlarda bunday imkoniyatlar cheklangan. Misol: Afrikadagi davlatlar texnologik
infrastrukturasi sustligi tufayli SI imkoniyatlaridan foydalana olmayapti.
Ma’lumot xavfsizligi: SI tizimlari tomonidan to‘plangan katta hajmdagi ma’lumotlar
noto‘g‘ri qo‘llanilishi yoki buzilishi ehtimoli mavjud.
Cambridge Analytica mojarosi Facebook foydalanuvchi ma’lumotlarining noto‘g‘ri
ishlatilishi global xavfni ko‘rsatib berdi.
Kelajak istiqbollari SI bilan boshqariladigan davlat tizimlari. Singapurda sun’iy intellekt
transport tirbandliklarini boshqarib, yo‘llardagi harakat samaradorligini 30% ga oshirdi.
Estoniya hukumati SI yordamida raqamli xizmatlarni rivojlantirib, davlat xarajatlarini 25% ga
qisqartirgan.
Sunʼiy intellektning ijtimoiy-iqtisodiy taʼsiri
Ijobiy taʼsirlar. Innovatsiyalarni tezlashtirish: Sunʼiy intellekt yangi texnologiyalarni
joriy qilish jarayonini soddalashtiradi.
144
Barqaror iqtisodiyot: Resurslarni samarali boshqarish orqali SI iqtisodiyotni ekologik
barqarorlikka olib keladi. Salbiy taʼsirlar Tengsizlikning kuchayishi: SI texnologiyalari
rivojlangan mamlakatlarda ko‘proq foyda keltiradi, bu esa iqtisodiy tengsizlikni oshirishi
mumkin. Bandlikka tahdid: Baʼzi kasblarning avtomatlashtirilishi tufayli ishsizlik darajasi
oshishi xavfi mavjud. Axborot xavfsizligi va maxfiylik muammolari: Foydalanuvchilar
maʼlumotlarining noto‘g‘ri ishlatilishi xavfi.
Qishloq xo‘jaligidagi roli. SI yordamida ekinlarni parvarish qilish, hosildorlikni oshirish
va zararkunandalarga qarshi kurashish avtomatlashtirilmoqda.
Dron va sunʼiy yo‘ldoshlar orqali yer maydonlarini kuzatish va resurslarni to‘g‘ri
taqsimlash mumkin. SI va barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG) Sunʼiy intellekt BMTning
Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishda muhim rol o‘ynaydi:
Qashshoqlikni kamaytirish: Katta maʼlumotlar va sunʼiy intellekt yordamida iqtisodiy
imkoniyatlarni kengaytirish.
Sog‘liqni yaxshilash: Epidemiya va kasalliklarni prognoz qilish.
Atrof-muhitni muhofaza qilish: Ekologik monitoring va resurslardan samarali
foydalanish. Yangi iqtisodiy modellar SI texnologiyalari blockchain, IoT va 5G bilan
integratsiyalashib, yangi iqtisodiy yo‘nalishlarni yaratmoqda.
Xulosa.
Sun’iy intellekt raqamli iqtisodiyotning har bir sohasida muhim ahamiyat kasb
etmoqda. U samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va yangi iqtisodiy imkoniyatlar
yaratishda yetakchi texnologiyaga aylangan. Ammo, texnologiyaning salbiy ta’sirlarini hisobga
olish, jumladan, ish o‘rinlarining qisqarishi va ma’lumot xavfsizligini ta’minlash dolzarb
vazifalar bo‘lib qolmoqda. Kelajakda sun’iy intellektning yanada rivojlanishi raqamli
iqtisodiyotning global miqyosda o‘sishiga kuchli turtki beradi.
Sun’iy intellekt raqamli iqtisodiyotning barcha sohalarini tubdan o‘zgartirmoqda. U
nafaqat samaradorlikni oshirish, balki innovatsion yechimlar va yangi imkoniyatlar yaratish
orqali iqtisodiy rivojlanishning yangi bosqichini boshlab bermoqda. Shu bilan birga, SI bilan
bog‘liq muammolar – ma’lumotlar xavfsizligi, axloqiy masalalar va texnologik ishsizlik –ni hal
qilish muhim vazifa sifatida qolmoqda. Raqamli iqtisodiyotda sun’iy intellekt
imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanish kelajakdagi iqtisodiy muvaffaqiyatning kalitidir.
References:
1.
Sh, Mavlonov Sh, and F. B. Jurayeva. "ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
MINTAQALAR IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH." Экономика и социум 10 (125) (2024):
234-238.
2.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024).
3.
ShukurulloFayzullo o‘g‘li, Aliqulov. "TA ‘LIMDA MULTIMEDIYA TEXNOLOGIYALARINI
QO ‘LLASH."
PEDAGOGS
50.2 (2024): 51-55.
4.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Barchin Ro‘ziqulova, and Laziza Inatillayeva. "BOSHLANG ‘ICH
TA’LIMDA
AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH
USULLARI
VA
AFZALLIKLARI."
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и
практические исследования
3.10 (2024): 39-41.
5.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Umida Nurmaxmatova. "YASHIL
145
IQTISODIYOT VA YO ‘NALISHLARI BO ‘YICHA TA’LIM DASTURLARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Models and methods in modern science
3.5 (2024): 44-49.
6.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Temurbek Zarifov. "GLOBAL TARMOQ QURISHDA
TARMOQ QURILMALARIDAN FOYDALANISH VA TARMOQ TOPOLOGIYALARINING
O’RNI."
Science and innovation in the education system
3.5 (2024): 50-60.
7.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. “Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi” Pedagogis Internatsianal researcg ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
2023/5/15
8.
F Qodirov. Aholiga tibbiy xizmatlar ko'rsatishning rivojlanishini iqtisodiy-matematik
modellashtirish. Scienceweb academic papers collection . 2023/1/1.
9.
F Qodirov. Zamonaviy to'lov tizimlari tahlili va elektron pul birliklari. Scienceweb
academic papers collection. 2023/1/1.
10.
Ergash o'g'li, Qodirov Farrux. "Аҳолига тиббий хизмат кўрсатиш соҳасининг келгуси
ҳолатини башоратлаш."
Сервис” илмий-амалий журнал
(2022): 56-59.
11.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "ECONOMETRIC MODELING OF THE DEVELOPMENT OF
MEDICAL SERVICES TO THE POPULATION OF THE REGION."
Berlin Studies Transnational
Journal of Science and Humanities
2.1.1 Economical sciences (2022).
12.
Ergash o’g’li, Qodirov Farrux. "CREATION OF ELECTRONIC MEDICAL BASE WITH THE
HELP
OF
SOFTWARE
PACKAGES
FOR
MEDICAL
SERVICES
IN
THE
REGIONS."
Conferencea
(2022): 128-130.
13.
Қодиров, Фаррух. "ПРОЦЕСС РАЗРАБОТКИ ИГРОВОГО ДВИЖКА UNITY." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА
ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР
ТУПЛАМИ (2019).
14.
Qodirov, Farrux. "" AQLLI UY" TIZIMINING IMKONIYATLARI." Scienceweb academic
papers collection (2019).
15.
Qodirov, Farrux. "DESCRIPTION AND PERFORMANCE OF THE PROGRAM 3D MAX
STUDIO." АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
ШАРОИТИДА ИННОВАЦИЯЛАР мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман
МАЪРУЗАЛАР ТУПЛАМИ (2019).
16.
Qodirov, Farrux. "GPON TEXNOLOGIYASI-OPTIK KIRISH TARMOG'I." АХБОРОТ-
КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
мавзусидаги Республика илмий-амалий анжуман МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ (2018).
17.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, and Gulandom Raxmatova. "O ‘ZBEKISTONDA AXBOROT
HAVFSIZLIGINI MA’NAVIY VA HUQUQIY ASOSLARI." Solution of social problems in
management and economy 3.4 (2024): 45-57.
