83
“TASHABBUSLI BUDJET” ORQALI LOYIHALARNI MOLIYALASHTIRISH
YO‘LLARI
Qaxorov Zokirjon Ulug‘bek O‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasining Tinglovchisi
E-mail: zokirjon25081995@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14865454
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy tezisda "Tashabbusli budjet" orqali loyihalarni
moliyalashtirish usullari, 2025 yilga mo‘ljallangan rejalar va istiqbollar, shuningdek, mavjud
kamchiliklarni bartaraf etish choralariga e’tibor qaratilgan. Tadqiqotda davlat va xususiy
sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish, innovatsion va ijtimoiy loyihalarni
moliyalashtirishda "Tashabbusli budjet" mexanizmining ahamiyati yoritiladi. Loyihalarni
moliyalashtirishda ajratiladigan mablag‘lar, ko‘rsatkichlar va foizlar bilan bog‘liq iqtisodiy
jarayonlar tahlil qilinadi. Shuningdek, moliyalashtirish samaradorligini oshirish, shaffoflikni
ta’minlash va ijtimoiy loyihalarni qo‘llab-quvvatlashning muhimligi ko‘rsatilgan. 2025 yil
uchun tavsiyalar va takliflar berilgan, ularning amalga oshirilishi "Tashabbusli budjet"ni
yanada samarali qilishga yordam beradi.
Kalit so‘zlar:
Tashabbusli budjet, moliyalashtirish, davlat byudjeti, xususiy sektor,
innovatsion loyihalar, ijtimoiy loyihalar, shaffoflik, samaradorlik, investitsiyalar, iqtisodiy
rivojlanish, 2025 yil, moliyaviy qo‘llab-quvvatlash.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti uchun yangi moliyaviy mexanizmlar va samarali
moliyalashtirish tizimlarini yaratish, rivojlanishni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu
borada davlat tomonidan amalga oshirilayotgan tashabbusli budjet tizimi, iqtisodiy
barqarorlikni mustahkamlash, ijtimoiy muammolarni hal etish va innovatsion loyihalarni
qo‘llab-quvvatlashda samarali vosita sifatida e’tirof etilgan. Tashabbusli budjet — bu davlat
byudjetidan ajratilgan mablag‘larni iqtisodiyotning turli sohalariga qo‘llash, shuningdek,
xususiy sektorning resurslarini jalb qilish orqali ijtimoiy va iqtisodiy loyihalarni amalga
oshirishni ta’minlashga yo‘naltirilgan moliyalashtirish modeli hisoblanadi.
O‘zbekistonning 2025 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy rejalarida tashabbusli budjetning roli
kuchaytirilgan bo‘lib, yangi iqtisodiy mexanizmlarning samaradorligini oshirish,
innovatsiyalarni rivojlantirish va aholi turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan aniq chora-
tadbirlar belgilangan. Biroq, mavjud tizimda ayrim kamchiliklar ham mavjud bo‘lib, bu
moliyaviy resurslarning noaniq taqsimlanishi, loyihalarning samaradorligini baholashda
muammolar va shaffoflikning yetishmasligi kabi omillarni o‘z ichiga oladi. Ushbu ilmiy tezisda,
"Tashabbusli budjet" orqali loyihalarni moliyalashtirishning 2025 yilga mo‘ljallangan
istiqbollarini, imkoniyatlarini va mavjud kamchiliklarni bartaraf etish choralari tahlil qilinadi.
Yuqorida qayd etilgan maqsadlarni amalga oshirish uchun iqtisodiy jarayonlar va
moliyaviy ko‘rsatkichlar, shuningdek, davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni
mustahkamlash zarurligi hamda ularni amalga oshirishda yuzaga keladigan muammolarni
bartaraf etish masalalari keng yoritiladi. Tezisning yakuniy qismlarida, tashabbusli budjetning
samaradorligini oshirish va yangi loyihalar uchun moliyaviy qo‘llab-quvvatlash tizimini
takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar keltiriladi. "Tashabbusli budjet" — bu davlatning byudjet
mablag‘larini samarali ravishda sarflash va moliyalashtirish jarayonlarini tizimli ravishda
84
rejalashtirish orqali davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan loyihalarni amalga oshirishni
nazarda tutadi. Ushbu tamoyil:
Ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik va innovatsion loyihalar uchun byudjet mablag‘lari jalb
qilinadi.
Xususiy kompaniyalar, startaplar va tashkilotlar davlat byudjeti orqali moliyalashtirilgan
loyihalarda ishtirok etishlari mumkin.
Davlat resurslarini jalb qilib, xususiy sektorning o‘zini o‘zi moliyalashtirish qobiliyatini
oshirish.
2025 yilda "Tashabbusli budjet" mexanizmini yanada takomillashtirish, innovatsion va
ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish uchun yangi imkoniyatlar yaratish rejalashtirilgan. Bunga
quyidagi asosiy yondashuvlar kiradi:
2025 yilga qadar davlat tomonidan tasdiqlangan loyihalar uchun aniq mezonlar ishlab
chiqilishi, shuningdek, loyihalarni tasdiqlash va moliyalashtirish jarayonini soddalashtirish
rejalashtirilgan. Innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish va ijtimoiy loyihalar uchun
moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni kengaytirish, jumladan davlat jamg‘armalari va xususiy
sektordan mablag‘ jalb qilish.
Tashabbusli budjet asosida yosh tadbirkorlar va innovatorlar uchun alohida imtiyozlar
yaratish, shuningdek, yangi ish o‘rinlari yaratish orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash.
Ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlash, yangi energiya manbalarini rivojlantirish uchun
davlat mablag‘larini ajratish.
Aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish, sog‘liqni saqlash va ta’lim sohalaridagi
loyihalarni moliyalashtirish.
2025 yil uchun belgilangan budjet mablag‘lari va ulardan foydalanish tartibi
quyidagi ko‘rsatkichlarga asoslanadi:
1.
Davlat byudjeti hajmi: 2025 yilda O‘zbekiston davlat byudjeti hajmi 190 trln. so‘mga teng
bo‘lib, bu 2024 yilga nisbatan 7% ga oshgan.
2.
Loyihalarni moliyalashtirish uchun ajratilgan mablag‘lar: Yangi loyihalarni
moliyalashtirish uchun davlat budjetidan 30 trln. so‘m ajratilishi rejalashtirilgan.
3.
Xususiy sektorning investitsiya ulushi: Xususiy sektordan jalb qilinadigan investitsiyalar
hajmi 15% ga oshirilishi kutilmoqda.
4.
Ijtimoiy loyihalarga ajratilgan mablag‘lar: Sog‘liqni saqlash, ta’lim va ijtimoiy himoya
loyihalari uchun ajratilgan mablag‘lar 8 trln. so‘mni tashkil qiladi.
Ba’zi loyihalar uchun moliyaviy resurslarni taqsimlash jarayoni hali ham murakkab va
noaniqliklar mavjud. Buni bartaraf etish uchun davlat tomonidan o‘rnatilgan qoidalarga amal
qilish, jarayonlarni raqamlashtirish va monitoring tizimini kuchaytirish zarur.
Loyiha natijalarining o‘lchanishi va baholanishi bo‘yicha aniq ko‘rsatkichlar yo‘q. Shu
bois, yangi baholash tizimi joriy etilishi lozim.
Moliyalashtirishning samarali taqsimlanishini ta’minlash uchun loyihalarni baholashda
nisbatan yuqori darajada aniq va qat’iy mezonlar joriy etish.
2025 yilga mo‘ljallangan tashabbusli budjet tizimi va loyihalarni moliyalashtirish
jarayonlarini tahlil qilishda bir qator asosiy omillar va ko‘rsatkichlar e’tiborga olinadi. Ushbu
bo‘limda tashabbusli budjetning samaradorligini oshirishga qaratilgan amaliy yondashuvlar va
ularning natijalari, shuningdek, mavjud kamchiliklar va ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar
keltiriladi.
85
Tashabbusli budjet tizimi, ayniqsa, ijtimoiy va innovatsion loyihalarni moliyalashtirishda
yangi imkoniyatlar yaratgan. 2025 yil uchun ajratilgan mablag‘lar va ularning qanday
taqsimlanishi, loyihalarning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyatiga qarab, aniq ravishda
baholanmoqda. Ayni paytda, davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish,
investitsiyaviy iqlimni yaxshilashda muhim omil sifatida qabul qilinmoqda.
Tashabbusli budjet tizimi orqali loyihalarni moliyalashtirishda ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlar
quyidagi natijalarni keltirgan:
2025 yilga qadar ajratilgan 30 trln. so‘m mablag‘larning 70% dan ortig‘i iqtisodiyotning
turli sohalariga, jumladan, sanoat, transport, va qurilish sohalariga yo‘naltirilgan. Bu esa o‘z
navbatida yangi ish o‘rinlari yaratish, investitsiyalarning oshishi va iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashga xizmat qilmoqda.
2025 yil uchun ajratilgan mablag‘larning 10% ta’lim tizimi va yoshlarni qo‘llab-
quvvatlashga sarflanmoqda. Ta’limga yo‘naltirilgan resurslar, shuningdek, ilmiy-tadqiqot
ishlarining rivojlanishi va ilmiy-infratuzilmaning mustahkamlashiga yordam beradi.
Ijtimoiy himoya va sog‘liqni saqlash sohalariga ajratilgan mablag‘lar 8 trln. so‘mni tashkil
etadi, bu esa davlat tomonidan ijtimoiy himoya dasturlarining samaradorligini oshirishga
imkon beradi.
Tashabbusli budjet tizimi orqali loyihalarni moliyalashtirishda mavjud kamchiliklar ham
yuzaga kelmoqda. Ushbu tizimning samaradorligini oshirish uchun bir qator muammolarni hal
qilish lozim:
Ba’zi loyihalarda moliyaviy resurslarning noaniq taqsimlanishi mavjud. Shu sababli,
loyiha tanlovlari va mablag‘larni taqsimlash jarayonlarida yanada shaffoflikni ta’minlash uchun
elektron platformalar va raqamli tizimlar joriy etilishi zarur.
Loyiha tanlovlarida qatnashuvchi tashkilotlar va loyihalar uchun raqamli platformalar
yaratish, shuningdek, mablag‘larning sarflanishini real vaqt rejimida monitoring qilish.
Ba’zi loyihalarda loyiha boshqaruvi va natijalarining baholash mexanizmlari aniq
belgilanmagan. Bu esa loyiha samaradorligiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin
Har bir loyiha uchun aniq o‘lchovli samaradorlik ko‘rsatkichlarini belgilash va loyiha ijrosi
davomida bu ko‘rsatkichlarni muntazam ravishda tahlil qilish.
Mavjud tizimda ba’zi loyihalarga ajratilgan mablag‘lar boshqa sohalarga nisbatan ortiqcha
yoki kam bo‘lishi mumkin. Bu holat ijtimoiy va iqtisodiy loyihalarning samaradorligiga salbiy
ta’sir ko‘rsatadi.
Loyihalarni moliyalashtirishda ajratilgan mablag‘larni tahlil qilish va ularni iqtisodiy
sohalar bo‘yicha mutanosib ravishda taqsimlash, resurslar taqsimoti monitoringini amalga
oshirish.
2025 yilda tashabbusli budjet orqali amalga oshiriladigan loyihalarning ko‘pchiligi
innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishga qaratilgan. Bunda, yangi energiya manbalarini
joriy etish, yashil texnologiyalarni qo‘llash va aqlli shaharlar tizimlarini rivojlantirishga katta
e’tibor qaratilmoqda. Bu loyihalar o‘z navbatida quyidagi natijalarni keltirishi kutilmoqda:
Ekologik muammolarni hal qilish va tabiiy resurslarni tejashga yo‘naltirilgan loyihalar,
davlat tomonidan ajratilgan 5 trln. so‘m mablag‘lar yordamida amalga oshiriladi. Bu, o‘z
navbatida, ekologik holatni yaxshilash va barqaror rivojlanishni ta’minlashga xizmat qiladi.
86
Shahar infratuzilmasini rivojlantirish va aqlli shahar tizimlarini yaratish uchun ajratilgan
mablag‘lar, transport tizimlarining samaradorligini oshirish va yashash sharoitlarini
yaxshilashga olib keladi.
Tashabbusli budjet tizimi orqali amalga oshirilgan loyihalar samarali bo‘lishi uchun,
yuqorida keltirilgan kamchiliklarni bartaraf etish zarur. Tashabbusli budjetning
samaradorligini oshirish va 2025 yil uchun mo‘ljallangan rejalarni amalga oshirishda quyidagi
tavsiyalarni amalga oshirish muhimdir:
Moliyaviy resurslar taqsimoti shaffofligini ta’minlash.
Loyiha boshqaruvi va natijalarini baholash tizimini takomillashtirish.
Innovatsion va ijtimoiy loyihalar uchun mablag‘larni samarali va mutanosib taqsimlash.
Tashabbusli budjet orqali ijtimoiy va ekologik loyihalarga qo‘shimcha mablag‘lar ajratish.
Ushbu ilmiy tezisda, "Tashabbusli budjet" tizimi orqali loyihalarni moliyalashtirishning
2025 yilga mo‘ljallangan istiqbollari, imkoniyatlari va mavjud kamchiliklarini tahlil qilish
asosida muhim xulosalar chiqarildi. Tashabbusli budjet modeli, davlat tomonidan
moliyalashtiriladigan innovatsion va ijtimoiy loyihalar uchun yangi imkoniyatlar yaratib,
iqtisodiy rivojlanishni tezlashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu model, xususiy sektorni jalb
qilish va davlat byudjeti resurslaridan samarali foydalanishni ta’minlash orqali iqtisodiyotning
turli sohalarini rivojlantirishga xizmat qilmoqda.
2025 yil uchun belgilangan moliyaviy ko‘rsatkichlar, ajratilgan mablag‘lar va loyihalar
o‘rtasidagi aloqalar samarali tahlil qilindi. Ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarga asoslanib, loyihalarni
moliyalashtirishda shaffoflikni oshirish, resurslarni samarali taqsimlash va loyihalarning
boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish zarurligi aniqlandi. Ayniqsa, ijtimoiy va ekologik
loyihalar uchun qo‘shimcha mablag‘lar ajratish va innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishga
qaratilgan loyihalarni qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega.Biroq, mavjud tizimda ba’zi
kamchiliklar mavjud bo‘lib, moliyaviy resurslarning noaniq taqsimlanishi, loyihalarning
samaradorligini baholashda yuzaga keladigan muammolar va shaffoflikning yetishmasligi
kabilar tizim samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu kamchiliklarni bartaraf etish
uchun raqamli tizimlarni joriy etish, loyiha boshqaruvi va monitoring tizimlarini kuchaytirish,
hamda shaffoflikni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilishi zarur.
Umuman
olganda,
"Tashabbusli
budjet"
tizimi
O‘zbekiston
iqtisodiyotini
diversifikatsiyalash, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va innovatsion rivojlanishni qo‘llab-
quvvatlashda samarali vosita sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Loyihalarni
moliyalashtirishdagi samaradorlikni oshirish va tizimni takomillashtirish orqali davlat va
xususiy sektor o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish uchun
muhim qadam bo‘ladi.
References:
1.
Sharipov M. (2022). Iqtisodiy rivojlanish va budjet tizimi: nazariya va amaliyot. Toshkent:
O‘zbekiston iqtisodiyoti va moliyasi instituti.
2.
Saidov A., Tursunov R. (2023). Xususiy sektorni moliyalashtirishda yangi yondashuvlar
va strategiyalar. Toshkent: O‘zbekiston moliya va bank ilmiy tadqiqotlar markazi.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va moliyaviy resurslar boshqarmasining yillik
hisobotlari (2024). O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi.
87
4.
Bozorov I. (2021). Innovatsion iqtisodiyot va tashabbusli budjet. Toshkent: O‘zbekiston
ta’lim va ilmiy tadqiqotlar jamiyati.
5.
Karimov F. (2022). Ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirishda samaradorlikni oshirish
usullari. Toshkent: O‘zbekiston davlat iqtisodiyoti va moliyaviy tadqiqotlar instituti.
6.
Tashabbusli budjet va ijtimoiy rivojlanish: O‘zbekiston tajribasi (2021). Iqtisodiy va
ijtimoiy tadqiqotlar jurnali, 12(3), 45–56.
7.
Uzbekistan National Statistics Committee. (2024). Economic Performance and Social
Development in Uzbekistan. Tashkent: Uzbekistan National Statistics Committee.
