43
"10-11-SINFLARDA INGLIZ TILINI O‘QITISHDA GRAMMATIKA XATOLARINI
AUTENTIK MATNLARDAN FOYDALANIB TUZATISH STRATEGIYALARI"
Mirzoyeva Dilshunoz Ashraf qizi
Aniq va ijtimoiy fanlar unversiteti
2-kurs magistratura talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15082262
Annotatsiya:
Ushbu maqolada 10-11-sinflarda ingliz tili ta'limi jarayonida autentik
matnlardan foydalanish orqali grammatik xatolarni bartaraf etish strategiyalari tahlil qilinadi.
Maqolada autentik matnlarning o‘quvchilarning lingvistik qobiliyatlarini rivojlantirishdagi
ahamiyati, ularning motivatsiyani oshirishdagi roli va amaliy qo‘llanilishi yoritiladi.
Grammatik interferentsiya tushunchasi va uning o‘quv jarayoniga ta’siri ko‘rib chiqiladi.
Shuningdek, maqola 10-11-sinf o‘quvchilari uchun autentik matnlarni tanlash mezonlari va
ulardan foydalanish metodlarini o‘z ichiga oladi. Ishning asosiy maqsadi – grammatika
bo‘yicha aniqlangan xatolarni tuzatishda o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini
shakllantirish va lingvistik interferentsiyani kamaytirish uchun samarali strategiyalarni ishlab
chiqishdir.
KIRISH
Zamonaviy ta’lim jarayonida chet tillarini, xususan, ingliz tilini o‘qitish o‘quvchilarning
lingvistik va kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirishni taqozo etadi. 10-11-sinf
o‘quvchilari uchun ingliz tilini o‘rganish jarayonida grammatika xatolari eng ko‘p uchraydigan
muammolardan biridir. Bu xatolar o‘quvchilarning ona tili va o‘rganilayotgan til o‘rtasidagi
grammatik interferentsiya natijasida yuzaga keladi. Bunday xatolarni bartaraf etishda
autentik matnlardan foydalanish samarali usullardan biri hisoblanadi. Autentik matnlar – bu
real hayotda ishlatiladigan, muloqot uchun mo‘ljallangan materiallar bo‘lib, ular o‘quvchilarga
tilni tabiiy shaklda o‘rganishga imkon beradi. Ularning o‘quv jarayoniga joriy etilishi
o‘quvchilarning til o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi, til bo‘yicha o‘zlashtirish
darajasini yaxshilaydi va grammatika xatolarini samarali tuzatishga yordam beradi. Ushbu
maqolada autentik matnlardan foydalanish orqali grammatika xatolarini kamaytirish
strategiyalari o‘rganiladi. Shuningdek, ushbu usulning o‘quvchilarning mustaqil fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni real muloqotga tayyorlashdagi o‘rni tahlil qilinadi.
Maqola ta’lim jarayonini samarali tashkil etish uchun tavsiyalar va metodik yondashuvlarni
taklif etadi.
Asosiy qism
Grammatik interferentsiya tushunchasi.
Grammatik interferentsiya o‘quvchilarning ona tili qoidalarini ingliz tiliga nisbatan
noto‘g‘ri qo‘llashi natijasida yuzaga keladi. Masalan, so‘z tartibi, zamon shakllari va artikllar
bo‘yicha farqlar o‘quvchilarni chalkashtiradi. Bunday interferentsiyaning sabablari orasida
o‘qitish uslublaridagi kamchiliklar, materiallarning mos emasligi va ona tilning ta’siri mavjud.
Autentik matnlarning ta’limdagi o‘rni.
Autentik matnlar o‘quvchilarning tilni kontekstda o‘rganishlariga imkon beradi.
Masalan, gazeta maqolalari, blog postlari yoki hikoyalar orqali o‘quvchilar real vaziyatlarni
tushunadi va ularga moslashadi. Bu matnlar tilning grammatika, leksika va pragmatikasini
tabiiy shaklda o‘rganishga yordam beradi.
Grammatika xatolarini bartaraf etish usullari.
44
Grammatik xatolarni bartaraf etish uchun autentik matnlar bilan ishlashda quyidagi
bosqichlar qo‘llanilishi mumkin:
1. O‘quvchilar uchun matnni to‘g‘ri tanlash. Masalan, qiziqarli hikoyalar yoki o‘z tengdoshlari
hayotiga oid mavzular.
2. Matn asosida grammatik qoidalarni tushuntirish va amaliy mashqlarni tashkil qilish.
3. Xatolarni aniqlash va tahlil qilish orqali ularni bartaraf etish.
Autentik matnlardan foydalanish amaliyoti.
O‘quvchilarning yoshi va darajasiga mos materiallar tanlanadi.
Masalan:
Blog postlari yoki maqolalar (o‘quvchilarning qiziqishlariga mos).
Real suhbatlar yoki intervyular yozilgan podkastlar.
Filmlar va qisqa videolarning subtitrlari.
10-11-sinflarda autentik matnlardan foydalanish orqali grammatika xatolarini bartaraf
etishda quyidagi amaliyotlar qo‘llanishi mumkin:
1. Autentik matnlarni tanlash mezonlari
Moslik: Matn o‘quvchilarning yoshiga va bilim darajasiga mos bo‘lishi kerak. Masalan,
o‘rta darajali o‘quvchilar uchun sodda hikoyalar, maqolalar yoki blog postlari tanlanadi.
Qiziqarli mavzular: O‘quvchilarning qiziqishlariga mos mavzular (sport, texnologiya,
musiqa, kino) tanlanadi.
Maqsadga muvofiqlik: Matnlar o‘rganilayotgan grammatik mavzuni mustahkamlash
uchun tanlanadi. Masalan, zamonlar, passiv gaplar yoki artikllar.
2. Matnlardan foydalanish usullari.
Bosqichlar:
1. Kirish faoliyati:
Matn mavzusi bo‘yicha savol-javob yoki kichik muhokamalar o‘tkazish.
O‘quvchilarga matnni o‘qishdan oldin asosiy kalit so‘zlarni berish va ularning ma’nosini
tushuntirish.
O‘quvchilardan mavzu bo‘yicha taxmin qilishni so‘rash.
2. Matn bilan ishlash:
o
Matnni ovoz chiqarib o‘qitish yoki tinglash (podkast yoki subtitrlangan video
yordamida).
o
Matnni qismlarga bo‘lib, har bir bo‘limni alohida tahlil qilish.
o
O‘quvchilarga matndan grammatik jihatdan murakkab jumlalarni ajratib olishni
topshirish.
3. Grammatika ustida ishlash:
Matndan ajratib olingan grammatik tuzilmalarning tahlili.
Matn asosida grammatik qoidalarni mustahkamlash uchun mashqlar (bo‘sh joylarni
to‘ldirish, qayta yozish, gaplarni to‘g‘ri shaklda tuzish).
O‘quvchilarni grammatik xatolarni tahlil qilishga jalb qilish. Masalan, o‘qituvchi ataylab
noto‘g‘ri yozilgan jumlalarni berib, ularni tuzatishni so‘rashi mumkin.
4. Amaliy mashg‘ulotlar:
Matn asosida o‘quvchilarga kichik insho yoki gap tuzdirish.
O‘quvchilarga matnni o‘z so‘zlari bilan qayta hikoya qilishni topshirish.
45
Matndagi muammoli vaziyatga o‘quvchilardan yechim topishni so‘rash (rolli o‘yinlar
yoki guruhli ishlarda qo‘llash).
3. Matn asosida interaktiv mashqlar
Matnni davom ettirish: O‘quvchilar matn mazmunini davom ettiradi yoki yakunini
yozadi.
Xato topish mashqlari: Matnning o‘zgartirilgan versiyasidan grammatik xatolarni topish
va to‘g‘rilash.
Juftlikda ishlash: Juftlikdagi o‘quvchilarga bir-birining ishlarini tekshirish vazifasini
topshirish.
Testlar: Matn asosida grammatik savollardan iborat test tuzish va uni yechish.
4. Matnlar bilan ishlashda o‘quvchilarning faoliyatini baholash.
O‘quvchilarning ishlanmalari (insho, testlar, xato tahlili) baholanadi.
Matn bilan ishlashda o‘quvchilar tomonidan to‘g‘ri qo‘llanilgan grammatik tuzilmalar
alohida qayd etiladi.
Har bir bosqichda o‘quvchilar o‘z-o‘zini baholashlari uchun savollar beriladi: "Men
qanday xatolar qildim?", "Qanday yangi narsalarni o‘rgandim?"
5. Autentik materiallar manbalari
o
Internet: Mashhur gazeta va jurnallar maqolalari (masalan, BBC Learning English, The
Guardian).
o
Audiovizual materiallar: Filmlarning subtitrlari yoki qisqa videolar.
o
Podkastlar va hikoyalar: Chet tili o‘rgatuvchi saytlardan olish mumkin.
Bu usullar o‘quvchilarning grammatika bo‘yicha xatolarini kamaytirishga yordam beradi va
ularni real til muhitiga yaqinlashtiradi. O‘qituvchi autentik matnlarni o‘quv jarayoniga
moslashtirib, turli interaktiv metodlarni qo‘llashi lozim.
Interaktiv metodlar yordamida o‘quvchilarning faol ishtiroki ta'minlanadi:
o
Guruhli muhokamalar.
o
Dialog va dramatizatsiyalar.
o
Individual yozma ishlar.
Xulosa va tavsiyalar
Autentik matnlar orqali grammatika xatolarini bartaraf etish o‘quvchilarning ingliz tilini
yanada samarali o‘rganishlariga yordam beradi. Ular tilni nafaqat nazariy, balki amaliy
jihatdan ham o‘zlashtirishadi. O‘qituvchilarga autentik materiallarni tanlashda ularning
o‘quvchilarga mos va qiziqarli bo‘lishiga e’tibor qaratish tavsiya etiladi. Shuningdek, matnlar
asosida turli interaktiv mashqlar tashkil etish orqali o‘quv jarayonini yanada samarali qilish
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Harmer, J. The Practice of English Language Teaching. Pearson Education, 2015.
2.
Brown, H. D. Principles of Language Learning and Teaching. Longman, 2007.
3.
Richards, J. C., & Rodgers, T. S. Approaches and Methods in Language Teaching.
Cambridge University Press, 2014.
4.
Thornbury, S. How to Teach Grammar. Pearson Longman, 1999.
