23
MATEMATIK MODELLASHTIRISH VA SUN’IY INTELLEKT
Musirmanov Shohboz Usmon o‘g‘li
Shahrisabz davlat pedagogika instituti
Matematika va ta’limda axborot texnologiyasi kafedrasi o‘qituvchisi
Ediqulova Mazmuna Vohid qizi
Shahrisabz davlat pedagogika instituti matematika-informatika
yo‘nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14997603
Annotatsiya
. Matematik modellashtirish va sun'iy intellekt (SI) zamonaviy ilm-fan va
texnologiyaning asosiy unsurlaridan biridir. Matematik modellashtirish yordamida tabiiy va
ijtimoiy jarayonlar matematik ifodalarda aks ettiriladi, bu esa ularni tahlil qilish va
prognozlash imkoniyatlarini yaratadi. Sun'iy intellekt esa, mashina o'qitish va chuqur o'qitish
kabi texnologiyalar yordamida tizimlarga inson aqli o'xshash qarorlar qabul qilish
imkoniyatini beradi.
Kalit so'zlar:
Matematik modellashtirish, sun'iy intellekt, mashina o'qitish, chuqur
o'qitish, neyron tarmoqlari, stoxastik modellashtirish, iqtisodiyot modellarini prognozlash,
tibbiy tasvirlarni tahlil qilish, ekologik tizimlar, ilmiy tadqiqotlar.
Abstract.
Mathematical modeling and artificial intelligence (AI) is one of the mainstays
of modern science and technology. With the help of mathematical modeling, natural and social
processes are reflected in mathematical expressions, which is something for their analysis and
forecasting. And artificial intelligence allows technology tools like machine learning and deep
learning to make human-like decisions.
Keywords:
Mathematical modeling, artificial intelligence, machine learning, deep
learning, neural networks, stochastic modeling, forecasting economic models, medical image
analysis, ecological systems, scientific research.
Абстрактный.
Математическое моделирование и искусственный интеллект (ИИ)
являются одной из опор современной науки и технологий. С помощью
математического моделирования природные и социальные процессы отражаются в
математических выражениях, что дает возможность их анализа и прогнозирования. А
искусственный интеллект позволяет таким технологическим инструментам, как
машинное обучение и глубокое обучение, принимать решения, подобные
человеческим.
Ключевые слова:
математическое моделирование, искусственный интеллект,
машинное обучение, глубокое обучение, нейронные сети, стохастическое
моделирование, экономические модели прогнозирования, анализ медицинских
изображений, экологические системы, научные исследования.
So‘nggi yillarda ilm-fan va texnologiyaning jadal rivojlanishi natijasida matematik
modellashtirish va sun’iy intellekt (SI) kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi.
Matematik modellashtirish real dunyodagi murakkab jarayonlarni tushunish, tahlil qilish va
prognozlash uchun qo‘llaniladigan muhim ilmiy yondashuvlardan biri hisoblanadi. Sun’iy
intellekt esa inson tafakkuriga o‘xshash qarorlar qabul qilishga qodir bo‘lgan intellektual
tizimlar yaratish imkonini beradi. Bugungi kunda ushbu ikki yo‘nalishning o‘zaro
integratsiyasi turli sohalarda samaradorlikni oshirish va yangi innovatsion yondashuvlarni
ishlab chiqishga xizmat qilmoqda.Matematik modellashtirish yordamida tabiiy fanlar,
24
iqtisodiyot, muhandislik, ekologiya, biotibbiyot kabi sohalarda mavjud bo‘lgan muammolarni
chuqur o‘rganish va ularning rivojlanish dinamikasini aniqlash mumkin. Masalan,
iqtisodiyotda bozordagi tendensiyalarni oldindan bashorat qilish, ekologiyada iqlim
o‘zgarishlarini kuzatish yoki tibbiyotda kasalliklarning tarqalishini tahlil qilish uchun
matematik modellar keng qo‘llaniladi. Sun’iy intellekt esa o‘z navbatida, katta hajmdagi
ma’lumotlarni qayta ishlash, tasniflash va prognozlash imkoniyatini yaratadi. Mashina
o‘qitish, chuqur o‘qitish va neyron tarmoqlari kabi SI texnologiyalari orqali tibbiy tasvirlarni
avtomatik tahlil qilish, sanoat robototexnikasida avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini
ishlab chiqish va transport sohasida aqlli navigatsiya tizimlarini yaratish imkoni paydo
bo‘lmoqda.
Agar modellashtirish yoki mashina o‘qitish jarayonida noto‘g‘ri yoki yetarlicha sifatli
bo‘lmagan ma’lumotlar ishlatilsa, natijalar ham noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Bu iqtisodiy
prognozlar, tibbiy diagnostika va ekologik tahlillar natijalariga ta’sir qilishi mumkin.
Hisoblash resurslari va algoritmlarning samaradorligi. Sun’iy intellekt va matematik
modellashtirish jarayonlari katta hisoblash quvvatini talab qiladi. Ayniqsa, chuqur o‘rganish
modellarining ishlashi uchun yuqori darajadagi GPU yoki kvant kompyuter texnologiyalariga
ehtiyoj mavjud. Bu esa kichik va o‘rta tadqiqot markazlari hamda korxonalar uchun moliyaviy
va texnologik cheklovlarni keltirib chiqaradi. Axloqiy va huquqiy masalalar Sun’iy intellektdan
foydalanish shaxsiy ma’lumotlarning maxfiyligi, AI tizimlarining noto‘g‘ri qarorlar qabul
qilishi va ish o‘rinlariga ta’siri kabi muammolarni yuzaga keltiradi. Ayniqsa, tibbiyot va
xavfsizlik sohalarida noto‘g‘ri qarorlar inson hayotiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shu
sababli, sun’iy intellektni rivojlantirishda axloqiy va huquqiy me’yorlarni aniq belgilash
muhimdir.
Murakkab jarayonlarni aniq modellashtirish imkoniyati. Matematik modellar tabiiy
fanlar, iqtisodiyot, ekologiya va tibbiyot sohalarida aniq tahlil va prognozlash imkoniyatini
yaratmoqda. Sun’iy intellekt yordamida samaradorlikning oshishi. Neyron tarmoqlar va
mashina o‘qitish algoritmlari tibbiyot, sanoat va transport sohalarida inson omilini
kamaytirish va avtomatlashtirish darajasini oshirishga xizmat qilmoqda. Iqtisodiy va ekologik
prognozlashning takomillashishi. Sun’iy intellekt va matematik modellashtirish asosida ishlab
chiqilgan tizimlar yordamida iqtisodiy bozor tendensiyalarini oldindan ko‘rish, ekologik
muammolarni hal qilish va iqlim o‘zgarishlarini kuzatish imkoniyati ortib bormoqda.
Hisoblash resurslari va texnologik cheklovlar. Katta hajmdagi hisoblash quvvatiga bo‘lgan
talab yuqori bo‘lib, bu texnologiyalarning kichik korxona va tadqiqot muassasalari tomonidan
to‘liq qo‘llanilishini cheklaydi. Axloqiy va huquqiy muammolar Sun’iy intellektning
avtomatlashtirilgan qarorlari inson hayoti va jamiyatga bevosita ta’sir qilishi mumkinligi
sababli, axloqiy va huquqiy me’yorlarni aniq belgilash zarur. Matematik modellashtirish va
sun’iy intellektning rivojlanishi ilm-fan va texnologiyaning keyingi bosqichlariga kuchli turtki
berishi kutilmoqda. Yangi texnologiyalar, jumladan, kvant hisoblash, biologik neyron
tarmoqlar va gibrid sun’iy intellekt tizimlari kelajakda ushbu sohalarning yanada
rivojlanishiga xizmat qiladi.
25
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Musurmanova, Yayra, and Jasmina Toshpo‘lotova. "Iqtisodiyotni raqamlashtirish
sharoitida iqtisodiy jarayonlar va moliyaviy munosabatlarning transformatsiyasi." (2024): 38-
41.
2.
Uktamov, M. "Modeling the professional training development of future teachers
through computer training." Science and innovation 2.B9 (2023): 139-141.
3.
Октамов, Мададжон, Жасмина Тошполотова, and Яйра Мусурманова. "Aniq fanlarni
o ‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo ‘llagan holda dars jarayonlarini tashkil
etish." Новый Узбекистан: наука, образование и инновации 1.1 (2024): 432-434.
4.
Madadjon, O‘Ktamov. "PEDAGOGIKA OLIY TA’LIM MUASSASALARI TALABALARINING
INFORMATIKADAN
AXBOROT-TEXNOLOGIK
KOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH
METODIKASI." Academic research in educational sciences 4.CSPU Conference 1 (2023): 275-
281.
5.
O’G’Li, Madadjon O’Ktam. "Kuzatuv quduqlarida yer osti suvlarini gidrorejim
parametrlarini masofaviy nazorat qilishning avtomatlashgan tizimlari." Science and Education
2.12 (2021): 202-211.
6.
Usmon o‘g‘li, Musirmanov Shohboz. "IJTIMOIY TARMOQLAR ORQALI TURISTIK
JOYLARNI REKLAMA QILISH VA MIJOZLAR BILAN SAMARALI ALOQA O ‘RNATISH." Scientific
Journal of Actuarial Finance and Accounting 4.10 (2024): 369-374.
7.
Xabibullayevich, Abdullayev Safibullo, et al. "TECHNOLOGY OF ORGANIZATION OF
ENVIRONMENT FOR THE DEVELOPMENT OF ERGONOMIC CULTURE." Harvard Educational
and Scientific Review 1.1 (2021).
8.
Beknazarova, Saida, et al. "METHOD OF FILTERING DIGITAL IMAGES BY PULSE
CHARACTERISTIC IN THE SPECTRAL REGION." Актуальные вопросы развития
инновационно-информационных технологий на транспорте 2021 (2021): 66-69.
9.
Musirmanov, Shohboz. "TURIZM SOHASIDA KADRLAR TAYYORLASHDA AMALIYOT VA
NAZARIYANING PEDAGOGIK UYG ‘UNLIGI." Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб
муаммолари/Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук/Actual Problems of
Humanities and Social Sciences. 4.11.
