65
MAHALLA VA OTA-ONALAR O'RTASIDAGI HAMKORLIKNI KUCHAYTIRISH –
VOYAGA YETMAGANLAR HUQUQBUZARLIKLARINI KAMAYTIRISHNING
ZARURIY SHARTI SIFATIDA
УКРЕПЛЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВА МЕЖДУ СОСЕДЯМИ И РОДИТЕЛЯМИ
КАК НЕОБХОДИМОЕ УСЛОВИЕ СОКРАЩЕНИЯ ПРЕСТУПНОСТИ СРЕДИ
НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ
INCREASED COOPERATION BETWEEN THE NEIGHBORHOOD AND
PARENTS-AS A NECESSARY CONDITION FOR REDUCING JUVENILE
DELINQUENCY
Yulchixonov Qudratxo‘ja Abdumajit o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi universiteti
Magistratura tinglovchisi
qudratxojayulchixonov@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14836749
Annotatsiya:
Ushbu maqolada mahalla va ota-onalar o'rtasidagi hamkorlikni
kuchaytirish orqali voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilidigan huquqbuzarliklarni
kamaytirish masalalari o'rganilgan. Mavjud adabiyotlar tahlili asosida mahalla institutining
roli, ota-onalar mas'uliyati va ijtimoiy hamkorlikning samarali mexanizmlari tahlil qilingan.
Kalit so'zlar:
mahalla, voyaga yetmaganlar huquqbuzarligi, profilaktika, ijtimoiy
hamkorlik, oila instituti
Аннотация:
В этой статье рассматриваются вопросы снижения преступности
среди несовершеннолетних за счет укрепления сотрудничества между соседями и
родителями. На основе анализа доступной литературы была проанализирована роль
института соседства, родительской ответственности и эффективных механизмов
социального взаимодействия.
Ключевые
слова:
соседство,
правонарушения
несовершеннолетних,
профилактика, социальное сотрудничество, институт семьи
Abstract:
This article explores issues of reducing juvenile delinquency by enhancing
neighborhood-parent cooperation. Based on the analysis of the available literature, the role of
the neighborhood Institute, parental responsibility and effective mechanisms of social
cooperation have been analyzed.
Keywords:
neighborhood, Juvenile Delinquency, Prevention, social cooperation, Family
Institute
KIRISH
Bugungi globallashuv sharoitida voyaga yetmaganlar huquqbuzarligi dolzarb ijtimoiy
muammoga aylandi. BMT ma'lumotlariga ko'ra, dunyoda har yili 14-18 yoshli o'smirlar
tomonidan 2 milliondan ortiq huquqbuzarliklar sodir etilmoqda [1]. O'zbekistonda bu
muammoni hal etishda mahalla instituti noyob va samarali mexanizm sifatida e'tirof etilmoqda.
Mahalla va oila hamkorligining zamonaviy modeli yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyat
kasb etadi. So'nggi yillarda O'zbekistonda mahalla institutini rivojlantirish, uning vakolatlarini
kengaytirish va modernizatsiya qilish borasida keng ko'lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
66
2022-2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasida ham
mahallaning rolini oshirish ustuvor vazifa sifatida belgilangan.
Tadqiqotning maqsadi – mahalla va ota-onalar hamkorligini kuchaytirish orqali voyaga
yetmaganlar huquqbuzarliklarini kamaytirish yo'llarini aniqlashdan iborat. Bu maqsadga
erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
mavjud huquqiy-me'yoriy bazani tahlil qilish;
xorijiy tajribani o'rganish;
mahalla va oila hamkorligining samarali mexanizmlarini ishlab chiqish;
amaliy tavsiyalar tayyorlash.
Tadqiqotning dolzarbligi shundaki, voyaga yetmaganlar huquqbuzarligini oldini olishda
mahalla va oila hamkorligining samarali modelini yaratish orqali ijtimoiy barqarorlikni
ta'minlash mumkin.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqot metodologiyasi sifatida tizimli va qiyosiy tahlil usullaridan foydalanildi. O'zbek,
rus va xorijiy manbalardagi mavjud nazariy va amaliy yondashuvlar o'rganildi.
Abdullayev [2] mahallaning tarbiyaviy rolini o'rganib, uning yoshlar axloqiy tarbiyasidagi
ahamiyatini ko'rsatgan. Petrov [3] oila va jamiyat hamkorligining huquqbuzarliklar
profilaktikasidagi rolini tadqiq etgan.
Williams [4] xalqaro tajribada jamoat tashkilotlari va oilalar hamkorligining samarali
modellarini tahlil qilgan.
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Mahalla va oila hamkorligining huquqiy asoslari takomillashtirilishi zarur. Vazirlar
Mahkamasining "O‘zbekiston mahallalari uyushmasi faoliyatini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi qarorini yangilash, unda mahalla va oila
hamkorligining aniq mexanizmlarini belgilash, taraflarning huquq va majburiyatlarini aniq
ko'rsatish lozim [5]. Bu borada xorijiy tajriba ko'rsatishicha, jamoat tashkilotlari va oilalar
o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi alohida qonun hujjatlari samarali natija
bermoqda.
Ota-onalar mas'uliyatini oshirish mexanizmlarini kuchaytirish lozim. Rasulov [4]
tadqiqotlariga ko'ra, ota-onalarning voyaga yetmagan farzandlari tarbiyasi uchun
javobgarligini oshirish jamoatchilik nazorati bilan birgalikda olib borilishi kerak. Xorijiy
tajribada ota-onalar uchun maxsus trening va seminarlar tizimi joriy etilgan [6].
Mahalla faollarining malakasini oshirish tizimini takomillashtirish zarur. Alimov [7]
ta'kidlaganidek, mahalla faollari zamonaviy pedagogik va psixologik bilimlar, mediatsiya
ko'nikmalari, nizolarni hal etish usullari bo'yicha muntazam o'qitilishi kerak. Bu borada maxsus
o'quv dasturlari ishlab chiqilishi va amaliyotga joriy etilishi lozim.
Yoshlar bilan ishlashning zamonaviy usullarini joriy etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Johnson [8] ko'rsatib o'tganidek, raqamli texnologiyalar, ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarda
ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish zarur. Bu yoshlar bilan samarali muloqot o'rnatish
imkonini beradi.
Mavjud muammolar tahlili shuni ko'rsatadiki, mahalla va oila hamkorligini kuchaytirish
uchun quyidagi yo'nalishlarni rivojlantirish zarur:
1.
Mahalla va oila hamkorligining monitoring tizimini yaratish;
2.
Yoshlar bilan ishlashda innovatsion usullarni joriy etish;
67
3.
Ota-onalar mas'uliyatini oshirish bo'yicha huquqiy mexanizmlarni takomillashtirish;
4.
Mahalla faollarining malakasini oshirish tizimini modernizatsiya qilish;
5.
Xorijiy tajribani milliy qadriyatlarimizga moslashtirgan holda joriy etish.
Abdullayev [2] ta'kidlaganidek, mahallaning tarbiyaviy roli zamonaviy sharoitda yanada
dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Petrov [3] esa oila va jamiyat hamkorligining
huquqbuzarliklar profilaktikasidagi rolini ko'rsatib, bu yo'nalishda kompleks yondashuv
zarurligini asoslab bergan.
Tadqiqot natijalariga ko'ra, mahalla va oila hamkorligini kuchaytirish uchun tizimli va
kompleks yondashuv zarur. Bu jarayonda davlat organlari, nodavlat tashkilotlar, ta'lim
muassasalari va keng jamoatchilikning birgalikdagi harakatlari talab etiladi [9].
Mahalla va oila hamkorligini kuchaytirish samaradorligini oshirish uchun zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanish zarur. Bu borada elektron
platformalar yaratish, mobil ilovalarni ishlab chiqish va ijtimoiy tarmoqlarda mahalla
faoliyatini faollashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Voyaga yetmaganlar huquqbuzarligini oldini olishda mahallaning roli quyidagi
yo'nalishlarda yanada kuchaytirilishi lozim:
Birinchidan,
mahalla hududidagi har bir oila bilan individual ishlash tizimini yo'lga
qo'yish kerak. Buning uchun "Mahalla va oila " hamkorlik mexanizmini takomillashtirish zarur.
Bu tizim orqali voyaga yetmaganlarning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etish, ularni turli
to'garaklarga jalb qilish imkoniyati kengayadi.
Ikkinchidan,
mahallalarda yoshlar markazlarini tashkil etish va ularning faoliyatini
modernizatsiya qilish lozim. Bu markazlarda yoshlarning intellektual salohiyatini oshirish,
kasb-hunarga yo'naltirish va tadbirkorlik ko'nikmalarini shakllantirish bo'yicha muntazam
tadbirlar o'tkazilishi kerak.
Uchinchidan,
mahalla faollari va ota-onalar uchun onlayn maslahat platformasini
yaratish maqsadga muvofiq. Bu platforma orqali yoshlar tarbiyasi, huquqbuzarliklar
profilaktikasi va oilaviy munosabatlar bo'yicha malakali mutaxassislarning maslahatlarini olish
imkoniyati yaratiladi.
To'rtinchidan,
mahallalarda voyaga yetmaganlar o'rtasida huquqiy targ'ibot ishlarini
kuchaytirish zarur. Buning uchun huquq-tartibot organlari bilan hamkorlikda doimiy seminar
va uchrashuvlar tashkil etish, huquqiy savodxonlikni oshirish bo'yicha maxsus dasturlar ishlab
chiqish lozim.
"Mahalla huquq-tartibot maskani" faoliyatini yanada takomillashtirish kerak. Bu maskan
a'zolarini zamonaviy texnik vositalar bilan ta'minlash, ularning malakasini oshirish va moddiy
rag'batlantirish tizimini yanada yaxshilash va voyaga yetmagnlar va yoshlar bilan ishlash
masalalari bo‘yicha qo‘shimcha mutaxassislarni jalb etish zarur. Shuningdek, mahallalarda
voyaga yetmaganlar bilan ishlash bo'yicha maxsus komissiya ishini samarali tashkil etish va
ularning faoliyatini tizimli monitoring qilib boorish lozim. Bu komissiya tarkibiga qo‘shimcha
tarzda psixologlar, pedagoglar, huquqshunoslar va boshqa mutaxassislarni jalb etish maqsadga
muvofiq.
Mahalla va oila hamkorligining samaradorligini baholash mezonlarini ishlab chiqish va
muntazam monitoring olib borish zarur. Bu mezonlar voyaga yetmaganlar huquqbuzarligi
dinamikasi, profilaktik tadbirlar samaradorligi va ijtimoiy muhit barqarorligini aks ettirishi
kerak. Mahallalarda "Namunali oila" tizimini joriy etish va ularning ijobiy tajribasini
68
ommalashtirish lozim. Bu tizim orqali oilalarda sog'lom raqobat muhitini yaratish va ijobiy
tajribani targ'ib qilish imkoniyati paydo bo'ladi.
Ushbu yo'nalishlarning samarali amalga oshirilishi voyaga yetmaganlar o'rtasida
huquqbuzarliklarni kamaytirishga, mahalla va oila hamkorligini kuchaytirishga xizmat qiladi.
XULOSA
Mahalla va ota-onalar hamkorligini kuchaytirish voyaga yetmaganlar huquqbuzarliklarini
kamaytirishning muhim sharti hisoblanadi. Tadqiqot natijalariga ko'ra quyidagi xulosalarga
kelindi:
Mavjud qonunchilik bazasini takomillashtirish, xususan Mahalla instituti faoliyatini isloh
qilishga qaratilgan qonun hujjatlarini yangilash va ota-onalar mas'uliyatini oshiruvchi yangi
normalarni kiritish zarur. Mahalla faollarining malakasini oshirish tizimini modernizatsiya
qilish, zamonaviy pedagogik va psixologik bilimlar bilan qurollantirish lozim.
Yoshlar bilan ishlashning innovatsion usullarini joriy etish, raqamli texnologiyalardan
foydalanish samaradorligini oshirish muhim. Xorijiy tajribani o'rganish va milliy
qadriyatlarimizga moslashtirgan holda joriy etish maqsadga muvofiq.
Mahalla va oila hamkorligining monitoring tizimini takomillashtirish, samaradorlik
ko'rsatkichlarini ishlab chiqish talab etiladi. Yuqoridagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi
voyaga yetmaganlar o'rtasidagi huquqbuzarliklarni sezilarli darajada kamaytirish imkonini
beradi. Bu esa o'z navbatida jamiyatda ijtimoiy barqarorlik va osoyishtalikni ta'minlashga
xizmat qiladi.
References:
1.
Karimov, B. (2023). Mahalla institutining yoshlar tarbiyasidagi roli. Huquq va jamiyat,
12(2), 45-52.
2.
Abdullayev, S. (2024). O'zbekistonda mahalla tizimining rivojlanishi. Toshkent: Fan.
3.
Петров, В.А. (2023). Профилактика правонарушений среди несовершеннолетних.
Право и общество, 15(3), 78-85.
4.
Williams, J. (2023). Community Organizations and Youth Crime Prevention. Journal of
Youth Studies, 25(4), 412-425.
5.
Vazirlar Mahkamasining "O‘zbekiston mahallalari uyushmasi faoliyatini qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi qarori,
6.
Rasulov, M. (2024). Maxallya va oila hamkorligining huquqiy asoslari. Qonun va jamiyat,
8(1), 23-30.
7.
Alimov, A. (2024). Mahalla faoliyatini modernizatsiya qilish masalalari. Jamiyat va
boshqaruv, 10(1), 89-96.
8.
Johnson, K. (2023). Modern Approaches to Youth Crime Prevention. Crime Prevention
Studies, 22(3), 245-258.
9.
Smith, R. (2023). Family-Community Partnership Models. Social Work Review, 18(2),
156-168.
