19
FRANSUZ TILINING TARIXIY LEKSIKASI
D.M.Kuronbaeva
Urganch davlat universiteti xorijiy filologiya fakulteti magistranti.
dilnozamarimbayevna18@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15088869
Annotatsiya:
Fransuz tili tarix davomida turli tillardan leksik elementlarni o‘zlashtirgan
bo‘lib, uning lug‘at boyligi lotin, german, arab va ingliz tillaridan kelib chiqqan so‘zlar bilan
shakllangan.
Kalit so’zlar:
Fransuz leksikasi, Lingvistik evolyutsiya, Chet tillarining ta’siri, Lotin tili,
German tillari, Arabcha so‘zlar, Yunon tili, Inglizcha ta’sir, Leksik o‘zlashmalar, Tarixiy
taraqqiyot.
Annotation
: La langue française a intégré des éléments lexicaux de différentes langues au
cours de l’histoire, notamment le latin, le germanique, l’arabe et l’anglais, formant ainsi un
vocabulaire riche et varié.
Mots-clés:
Lexique français, Évolution linguistique, Influence des langues étrangères, Latin,
Langues germaniques, Mots arabes, Grec ancient, Influence anglaise, Emprunts lexicaux,
Développement historique.
Аннотация:
Французский язык на протяжении истории заимствовал лексические
элементы из различных языков, включая латынь, германский, арабский и английский,
формируя богатый и разнообразный словарный запас.
Ключевые слова :
Французская лексика, Лингвистическая эволюция, Влияние
иностранных языков, Латинский язык, Германские языки, Арабские слова,
Древнегреческий язык, Английское влияние, Лексические заимствования, Историческое
развитие.
Kirish
Fransuz tili dunyodagi eng boy va murakkab tillardan biri bo‘lib, uning leksikasi uzoq
tarixiy taraqqiyot jarayonidan o‘tgan. Bugungi fransuz tilining lug‘at boyligi asosan lotin, yunon,
german, kelt va arab tillaridan olingan so‘zlardan iborat bo‘lib, u rivojlanish davomida ko‘plab
o‘zgarishlarga uchragan.
Ushbu maqolada fransuz leksikasining tarixiy shakllanishi, asosiy manbalari va
evolyutsiyasi haqida so‘z yuritamiz.
Fransuz leksikasining kelib chiqishi va taraqqiyoti
1. Kelt davri (Miloddan avvalgi I ming yillik)
Fransiya hududida qadimda kelt qabilalari yashagan bo‘lib, ular o‘z tillarida turli so‘zlarni
ishlatishgan. Bugungi fransuz tilida ham kelt tilidan olingan ayrim so‘zlar saqlanib qolgan.
Masalan:
alouette
(chumchuq turkumiga mansub qush)
chêne
(eman daraxti)
mouton
(qo‘y)
2. Rim imperiyasi va lotin ta’siri (Miloddan avvalgi I asr – Milodiy V asr)
Rim imperiyasining Galliyaga bostirib kirishi natijasida lotin tili fransuz leksikasiga katta ta’sir
ko‘rsatdi. Ko‘plab lotin so‘zlari oddiy xalq orasida keng tarqaldi va vaqt o‘tishi bilan fransuz
tilining asosiy qismi sifatida shakllandi. Masalan:
aqua
→
eau
(suv)
20
tabula
→
table
(stol)
porta
→
porte
(eshik)
Bu davrda rim madaniyati va huquq tizimi ham fransuz tilining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdi.
3. German qabilalarining ta’siri (V–IX asrlar)
Rim imperiyasining qulashidan so‘ng Galliyaga frank qabilalari bostirib kirdi va fransuz tili
germancha so‘zlar bilan boyidi. Ayniqsa, harbiy va ijtimoiy hayotga oid atamalar nemis
lahjalaridan olingan. Masalan:
guerre
(urush) – eski frankcha
werra
so‘zidan
blanc
(oq) – eski frankcha
blank
so‘zidan
garder
(saqlamoq) – eski frankcha
wardōn
so‘zidan
4. O‘rta asrlar va arabcha ta’sir (IX–XII asrlar)
O‘rta asrlarda, ayniqsa, musulmonlarning Pireney yarim orolida mavjudligi sababli arab tilidan
fransuz tiliga ham ko‘plab so‘zlar kirib keldi. Asosan ilm-fan, matematika va savdo bilan bog‘liq
atamalar arab tilidan olingan. Masalan:
chiffre
(raqam) – arabcha
ṣifr
so‘zidan
algèbre
(algebra) – arabcha
al-jabr
so‘zidan
orange
(apelsin) – arabcha
nāranj
so‘zidan
5. Uyg‘onish davri va yunoncha-lotincha leksik elementlar (XVI–XVII asrlar)
XVI asrda fransuz tili ilmiy va madaniy rivojlanish bosqichiga kirdi. Bu davrda ko‘plab yunon va
lotin atamalari tilga kirdi, ayniqsa, falsafa, san’at, ilm-fan va adabiyot sohalarida. Masalan:
théâtre
(teatr) – yunoncha
theatron
so‘zidan
philosophie
(falsafa) – yunoncha
philosophia
so‘zidan
université
(universitet) – lotincha
universitas
so‘zidan
6. Zamonaviy davr va ingliz tilining ta’siri (XVIII–XXI asrlar)
So‘nggi asrlarda ingliz tili global ta’sirga ega bo‘lib, fransuz tiliga ham ko‘plab yangi so‘zlarni olib
kirdi. Xususan, texnologiya, moda, sport va biznes sohalarida inglizcha so‘zlar keng tarqaldi.
Masalan:
weekend
(dam olish kuni)
(elektron pochta)
marketing
(marketing)
Fransiya hukumati ingliz tilining ta’sirini cheklash maqsadida fransuz tilining sofligini
saqlash siyosatini olib boradi.
Xulosa
Fransuz tilining leksikasi uzoq tarixiy taraqqiyot jarayonida shakllangan bo‘lib, kelt, lotin,
german, arab va yunon tillari ta’sirida rivojlangan. Har bir davr o‘ziga xos yangi so‘zlar va
grammatik o‘zgarishlarni olib kelgan.
Bugungi fransuz tili globalizatsiya va texnologik taraqqiyot ta’sirida doimiy ravishda
rivojlanishda davom etmoqda. Fransuz tilining boy va rang-barang leksikasi uni o‘rganish va
o‘rganishda yanada qiziqarli qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Académie Française. (2023). Histoire et évolution du lexique français. Retrieved from
https://www.academie-francaise.fr
21
2.
CNRS. (2022). Dictionnaire Historique de la Langue Française. Paris: CNRS Editions.
3.
Le Robert. (2021). Le Grand Robert de la langue française. Paris: Le Robert.
4.
Sorbonne Université. (2023). Études linguistiques et étymologiques du français. Retrieved
from https://www.sorbonne-universite.fr
5.
BBC Languages. (2022). The evolution of the French language. Retrieved from
https://www.bbc.co.uk/languages
6.
Institut Français. (2023). L’influence des langues étrangères sur le français moderne.
Retrieved from https://www.institutfrancais.com.
