105
YADRO ENERGETIKASI: FOYDA VA XAVFLARI
Ergashev Jamshid
Jizzax viloyati Gʻallaorol tumani 2-son Politexnikumi
Fizika fani oʻqituvchisi
e-pochta: ergashevjamshid653@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15151755
Annotatsiya.
Ushbu maqolada yadro energetikasining zamonaviy energiya tizimlaridagi
o‘rni, uning afzalliklari va xavflari muhokama qilinadi. Yadro energiyasi, energiya ishlab
chiqarishdagi yuqori samaradorligi va kam uglerod chiqindilari bilan ajralib turadi, shuningdek,
energiya xavfsizligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Biroq, yadro energetikasining xavflari,
jumladan, radiatsion xavf, yadro chiqindilarini saqlash va uran yoki plutoniy ishlab chiqarish
bilan bog‘liq muammolar hamda yadro reaktorlarining nosozliklariga qaratilgan xavf-xatarlar
ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
yadro reaktori, elektr, yangi energiya, atmosfera, zahira, element.
Kirish
Yadro energetikasi
– energetikaning atom energiyasi
(yadro energiyasi)
dan elektr va
issiqlik energiyasi olish maqsadida foydalanish boʻlimi hamda fan va texnikaning yadro
energiyasini elektr va issiklik energiyasiga aylantirish usullari va vositalarini nazariy jihatdan
ishlab chiqish hamda ularni amalda tatbiq qilish masalalari bilan shugʻullanuvchi sohasi. Yadro
energetikasining texnik asosini atom elektr stansiyasi (AES) tashkil qiladi. Energiya manbai esa
atom reaktori (yadro reaktori) hisoblanadi. Parchalanish yadro reaksiyalarida uran va plutoniy
yadrolarining boʻlinishi natijasida issiqlik energiyasi ajraladi, keyin bu energiya xuddi oddiy
issiqlik elektr stansiyalaridagidek elektr energiyasiga aylantiriladi. Organik yoqilgʻi
(koʻmir, gaz,
neft, torf)
zahiralari kamayib qolgan taqdirda insoniyatni energiya bilan taʼminlashda yadro
yoqilgʻisidan foydalanish hozircha eng ishonchli yoʻl hisoblanadi. Shuning uchun koʻpchilik
rivojlangan mamlakatlarda
(AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Kanada, Yaponiya,
Germaniya, Shvetsiya, Rossiya, Hindiston, Pokiston va boshqalar)
da issiqlik va
gidroenergetika manbalaridan boshqa energiya manbalaridan, shu jumladan, birinchi navbatda,
yadro energiyasidan foydalanishning yuqori samarali usullarini oʻzlashtirishga doir ishlar jadal
ravishda olib borilmoqda. Oʻzbekistonda Yadro energetikasiga doir ilmiy tekshirish ishlari
Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutish olib boriladi.
Muhokama va natijalar
Energiyaning yuqori quvvati va yakuniy narxining pastligi atom energetikasini
rivojlantirish va atom elektr stansiyalarini qurish uchun katta istiqbollarni ochib berdi.
Dunyoning aksariyat mamlakatlarida atom energetikasining afzalliklari bugungi kunda ham
e’tiborga olinadi - tobora ko‘proq yangi energiya bloklari qurilmoqda va kelajakda atom elektr
stansiyalarini qurish bo‘yicha shartnomalar tuzilmoqda
1
.
1
Qodirov, A. (2020). Yadro energetikasi va uning atrof-muhitga ta'siri. O‘zbekiston fanlari akademiyasi jurnal.
106
1 million kVt quvvatga ega
IES
va bir xil quvvatdagi
AES
blokini solishtiramiz.
IES
yiliga 2
million tonnadan 5 million tonnagacha yoqilg‘ini talab qiladi, uni tashish qiymati ishlab
chiqarilgan energiya qiymatining 50 foizini tashkil qilishi mumkin,
AES
esa deyarli 30 tonna
uranni yetkazib berishi kerak. energiyaning yakuniy narxiga ta’sir qilmaydi.
Shuningdek, yadro energetikasining afzalliklari orasida yadro yoqilg‘isidan foydalanish
yonish jarayoni va atmosferaga zararli moddalar va issiqxona gazlarini chiqarish bilan birga
kelmasligini ishonch bilan yozish mumkin, bu qimmat ob’ektlarning qurilishini anglatadi.
atmosferaga chiqindilarni tozalash talab qilinmaydi. Atmosferaga chiqayotgan barcha zararli
chiqindilarning chorak qismi issiqlik elektr stansiyalariga toʻgʻri keladi, bu esa ularga yaqin
joylashgan shaharlarning ekologik holatiga, umuman, atmosfera holatiga juda salbiy taʼsir
koʻrsatadi. Atom elektr stantsiyalari yaqinida joylashgan shaharlar normal ishlash, atom
energetikasining afzalliklarini to‘liq his qiladi va dunyoning barcha mamlakatlarida eng ekologik
toza energiyadan biri hisoblanadi. Ular yerning, suvning va havoning radioaktiv holatini doimiy
monitoringini amalga oshiradi, shuningdek, o‘simlik va hayvonot dunyosini tahlil qiladi - bunday
doimiy monitoring atom energiyasining kamchiliklari va afzalliklarini, uning ekologiyaga ta’sirini
real baholash imkonini beradi. Shunisi e’tiborga loyiqki,
AES
joylashgan hududlarda kuzatuvlar
davomida radioaktiv fonning me’yordan og‘ishlari qayd etilmagan, agar gap favqulodda
vaziyatlar haqida bo‘lmasa.
Atom energiyasining afzalliklari shu bilan tugamaydi. Yaqinlashib kelayotgan energiya
ochligi va uglerod yoqilg‘isi zahiralarining tugashi sharoitida, tabiiy ravishda, atom elektr
stantsiyalari uchun yoqilg‘i ta’minoti haqida savol tug‘iladi. Bu savolga javob juda optimistik: yer
qobig‘idagi uran va boshqa radioaktiv elementlarning suyultirilgan zahiralari bir necha million
tonnani tashkil etadi va hozirgi iste’mol darajasida ularni deyarli tugamaydigan deb hisoblash
mumkin
2
.
Yadro energiyasining afzalliklarida biz o‘rgangan hamma narsani xavfsiz yozishimiz
mumkin.
Salbiy tomoni
- resurslarning tugashi, yadroviy chiqindilar bilan bog‘liq muammolar,
aholi sonining ko‘payishi va ekin maydonlarining tanazzulga uchrashi natijasida o‘limning
2
Сидоров, А. (2021). Ядерная энергия в современном мире: безопасность и экологические аспекты. Журнал мировой энергетики
Atom energiyasining asosiy afzalliklaridan
biri uning rentabelligidir.
U juda ko‘p omillardan iborat bo‘lib, ularning
eng muhimi - yoqilg‘i tashishga kam bog‘liqlik
107
ayanchli istiqboli. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, atom energiyasi insonga tabiatni yanada
kuchliroq egallashga imkon berdi.
Har bir inson kamroq ovqatlanishi, kamroq yashashi va atrofdagi tabiatdan kamroq
zavqlanishi kerak. Bu yerda atom energiyasining yana bir ortiqcha yoki minuslari yotadi, bu
atomni o‘zlashtirgan mamlakatlar atomni o‘zlashtirmaganlarning kam resurslarini o‘zlariga
samaraliroq qayta taqsimlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, faqat termoyadroviy
dasturni ishlab chiqish insoniyatga elementar darajada omon qolishga imkon beradi. Yadro
energetikasining xavflaridan yana biri bu radioaktiv chiqindilardir
3
.
Radioaktiv chiqindilar
– bu yadro reaktorining ishlashidan qolgan narsa. Radioaktiv
chiqindilar asosan ishchilar, asboblar va radioaktiv chang bilan aloqa qilgan har qanday boshqa
materiallar kiyadigan himoya kiyimidir. Radioaktiv chiqindilar uzoq umr koʻradi. Kiyim va
asboblar kabi materiallar ming yillar davomida radioaktiv boʻlib qolishi mumkin.
Xulosa
Yadro energetikasi zamonaviy energiya ishlab chiqarish tizimlarida muhim o‘rin egallaydi.
U yuqori samaradorlik, kam uglerod chiqindilari va energiya xavfsizligini ta’minlash kabi
afzalliklari bilan ajralib turadi. Yadro energiyasi, global isish va energiya ta’minoti
muammolarini hal qilishda muhim rol o‘ynashi mumkin.
Umuman olganda, yadro energetikasi, uning foydalari va xavflarini muvozanatlash orqali,
kelajakda barqaror energiya ta’minoti uchun muhim imkoniyatlar yaratishi mumkin. Biroq, bu
jarayonda xavfsizlik va ekologik masalalarga alohida e’tibor berish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Ядерная энергетика.Учебное пособие; Азаренков Н. А., Булавин Л. А., Залюбовский
И.И., Кириченко В. Г., Неклюдов И. М., Шиляев Б. А. -Х.ХНУ имени В. Н. Каразина 2012. 535 с.
2.
Акатов А. А., Коряковский Ю. С. Будущее ядерной энергетики. Реакторы на быстрых
нейтронах. — 2012. — 36 с.
3.
Qodirov, A. (2020). Yadro energetikasi va uning atrof-muhitga ta'siri. O‘zbekiston fanlari
akademiyasi jurnal.
4.
Rahimov, S. (2018). Yadro energiyasi: afzalliklari va xavflari. Energiya va tabiiy resurslar.
5.
Петров, И. (2019). Ядерная энергетика: преимущества и риски. Энергетический
журнал.
6.
Сидоров, А. (2021). Ядерная энергия в современном мире: безопасность и
экологические аспекты. Журнал мировой энергетики.
3
Петров, И. (2019). Ядерная энергетика: преимущества и риски. Энергетический журнал.
