78
IMPOSTER SINDROMI: MOHIYATI, SABABLARI VA YECHIM YO‘LLARI
NilufarYuldasheva
Xalqaro Nordik univeristeti
psixologiya va maktabgacha ta’lim kafedrasi
katta o‘qituvchisi., PhD
https://doi.org/10.5281/zenodo.15408307
Annotatsiya:
Ushbu tezisda imposter sindromining mohiyati, shakllanish omillari,
tarqalishi va inson psixologiyasiga ko‘rsatadigan salbiy ta’siri batafsil yoritilgan. Oilaviy tarbiya,
ijtimoiy bosim, perfeksionizm va shaxsiy xususiyatlar sindromning rivojlanishiga olib keluvchi
asosiy omillar sifatida ko‘rsatiladi. Tadqiqotlar asosida imposter sindromining professional va
shaxsiy rivojlanishga salbiy ta’siri, jumladan, o‘z-o‘zini past baholash, stress va depressiya
holatlarini kuchaytirishi ta’kidlangan.
Kalit so‘zlar: i
mpostor sindromi, o‘zini past baholash, perfeksionizm, psixologik xavotir,
o‘z-o‘ziga shubha, professional rivojlanish, ijtimoiy taqqoslash, stress.
Imposter sindromi – bu inson o‘z yutuqlari va muvaffaqiyatlarini o‘zining salohiyati va
mehnati natijasi sifatida qabul qilmasligi, ichki ravishda o‘zini “soxta” deb his qilishi bilan
tavsiflanadigan psixologik holatdir. Bu sindrom birinchi bor 1978-yilda psixologlar Polin Klans
va Syuzan Imes tomonidan aniqlangan bo‘lib, dastlab ilmiy sohada va akademik muhitda faoliyat
yuritayotgan ayollar orasida keng tarqalgan hodisa sifatida o‘rganilgan. Tadqiqotlar davomida
ma’lum bo‘ldiki, imposter sindromi faqat ayollar bilan cheklanmaydi; erkaklar ham shunga
o‘xshash ichki shubhalar va o‘z qobiliyatlariga nisbatan ishonchsizlik hissini boshdan
kechirishlari mumkin. Imposter sindromi mavjud inson o‘z yutuqlari va muvaffaqiyatlarini o‘z
mehnati yoki salohiyati natijasi sifatida emas, balki tashqi omillar yoki tasodifga bog‘liq deb
hisoblayd. Xulosa sifatida, imposter sindromi zamonaviy jamiyatda keng tarqalgan muammo
ekani va uni yengish uchun ongli yondashuv hamda o‘zini qadrlash muhim ekani ta’kidlangan.
Imposter sindromiga chalingan shaxslar, odatda, o‘z muvaffaqiyatlarini tasodif, omad yoki
boshqa tashqi omillar bilan izohlashadi. Ular ichki dunyosida “bir kuni hamma mening aslida
qanchalik nohaqmanligimni bilib qoladi” degan yashirin xavotirni saqlab yurishadi. Bu
hissiyotlar ularning o‘z-o‘ziga bo‘lgan ishonchini susaytiradi va professional yoki shaxsiy
rivojlanishlarini to‘xtatib qo‘yishi mumkin.
Imposter sindromining shakllanishiga bir nechta omillar sabab bo‘ladi. Avvalo, oilaviy
tarbiya va bolalikdagi tajribalar muhim rol o‘ynaydi. Masalan, bolaligida faqat yuqori natijalar
uchun maqtov olgan yoki doimiy tarzda boshqalar bilan taqqoslangan bolalar katta bo‘lganida
o‘z yutuqlarini shartli qabul qilishga moyil bo‘ladilar. Bundan tashqari, jamiyatdagi
mukammallik me’yorlari va doimiy raqobat muhiti ham bu holatni kuchaytiradi. Ijtimoiy
tarmoqlardagi “ideal hayot” tasvirlari odamlarni o‘zlarini boshqalar bilan taqqoslashga va o‘z
yutuqlarini arzimas ko‘rishga undaydi.
Shuningdek, shaxsiy psixologik xususiyatlar ham imposter sindromining rivojlanishida
muhim ahamiyatga ega. Perfeksionizm, o‘zini doimiy tanqid qilish, muvaffaqiyatga nisbatan
haddan tashqari talabchanlik – bularning barchasi insonda imposterlik hissini kuchaytiradi.
Ayrim tadqiqotlar ko‘rsatishicha, gender va etnik omillar ham ta’sir qiladi: ayollar va etnik
79
ozchilik vakillari ko‘pincha o‘zlarini isbotlash uchun ko‘proq harakat qilishga majbur bo‘ladilar,
bu esa o‘z-o‘zidan imposter sindromining rivojlanish xavfini oshiradi.
Imposter sindromining oqibatlari jiddiy bo‘lishi mumkin. U o‘z-o‘zini past baholash, yuqori
darajada xavotir, surunkali stress va depressiyaga olib kelishi mumkin. Shuningdek, inson
professional hayotda o‘zini orqaga tortib, yangi imkoniyatlardan voz kechadi, chunki ichki
shubhalar unga “buni uddalay olmaysan” degan xabar beradi. Vaqt o‘tishi bilan bu jarayon o‘z-
o‘zini sabotaj qilish – ya’ni qasddan yoki ongsiz ravishda muvaffaqiyatsizlikka olib keluvchi
harakatlar bilan namoyon bo‘lishi mumkin.
Imposter sindromini yengish uchun bir nechta strategiyalar mavjud. Eng avvalo, inson
o‘zida bu holat mavjudligini anglab olishi kerak. Ongli ravishda bu sindrom haqida bilimga ega
bo‘lish va uni tan olish – birinchi muhim qadam. Keyinchalik, o‘z yutuqlarini ob’ektiv ravishda
baholash va ularning tasodif emas, balki mehnat va salohiyat natijasi ekanligini tushunish kerak.
Muvaffaqiyatlarni kichik qadamlar orqali qadrlash, har bir yutuqni bayram qilish imposter
hissini kamaytirishga yordam beradi.
Perfeksionizmga qarshi kurashish ham muhim. Har bir ish mukammal bo‘lishi shart
emasligini anglash va o‘z mehnatini qadriga yetish o‘z-o‘ziga nisbatan mehribonlikni
kuchaytiradi. Shuningdek, salbiy o‘z-o‘ziga gapirishdan voz kechib, o‘zini ijobiy tarzda
ruhlantirish kerak. Masalan, “Men buni uddalay olmayman” o‘rniga “Men o‘z qo‘limdan kelganini
qilaman va bu tajriba orqali o‘saman” degan fikrni shakllantirish kerak.
Qo‘llab-quvvatlovchi guruhlar, mentorlar va psixologik maslahatlar ham imposter
sindromini yengishda samarali bo‘lishi mumkin. Tajriba almashish orqali inson boshqalarning
ham shunga o‘xshash his-tuyg‘ularni boshdan kechirayotganini biladi va o‘zini yolg‘iz his
qilmaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash darajasi yuqori bo‘lgan
shaxslarda imposter sindromining salbiy ta’siri kamroq bo‘ladi.
Shuningdek, imposter sindromining har bir insonda o‘ziga xos shaklda namoyon bo‘lishi
mumkinligini tushunish muhim. Ba’zilar uni o‘z sohasida rivojlanayotganda his qilsa, boshqalar
hayotdagi katta o‘zgarishlar vaqtida – masalan, yangi ishga kirganda, yuqori lavozimga
tayinlanganda yoki muhim akademik bosqichlarga erishganda his qilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, imposter sindromi zamonaviy jamiyatda keng tarqalgan va ko‘plab
insonlarning ichki imkoniyatlarini to‘liq namoyon qilishiga to‘sqinlik qilayotgan psixologik
muammo hisoblanadi. Biroq, ushbu sindromni anglash, unga qarshi ongli ravishda kurashish va
tegishli strategiyalarni qo‘llash orqali har bir inson o‘z qadr-qimmatini, salohiyatini va
imkoniyatlarini to‘liq anglab yetishi va rivojlantirishi mumkin. Har bir inson o‘z yutuqlariga
haqlidir va har bir mehnat qadrlanishga loyiqdir.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Clance, P. R., & Imes, S. A. (1978). The Impostor Phenomenon in High Achieving Women:
Dynamics and Therapeutic Intervention. Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 15(3),
241–247.
2.
Sakulku, J., & Alexander, J. (2011). The Impostor Phenomenon. International Journal of
Behavioral Science, 6(1), 73–92.
80
3.
(Impostor sindromining mexanizmlari va psixologik oqibatlari haqida keng tahlil.)
4.
Harvey, J. C., & Katz, C. (1985). If I’m So Successful, Why Do I Feel Like a Fake?: The
Impostor Phenomenon. St. Martin’s Press.
5.
Langford, J., & Clance, P. R. (1993). The Impostor Phenomenon: Recent Research Findings
Regarding Dynamics, Personality and Family Patterns and Their Implications for Treatment.
Psychotherapy, 30(3), 495–501.
6.
Hutchins, H. M. (2015). Outcomes of Impostor Phenomenon for Mid-Level Managers.
Journal of Managerial Psychology, 30(4), 467–486.
