46
JADID PEDAGOGIK MEROSIDAN FOYDALANIB O‘QUVCHILARDA
VATANPARVARLIK TUYG‘USINI SHAKLLANTIRISH YO‘LLARI
Yusupova Madinajon Mansurbek qizi
Urganch RANCH texnologiya Universiteti Pedagogika mutaxassisligi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15583773
Annotatsiya
Ushbu maqolada jadid pedagogik merosining o‘quvchilarda vatanparvarlik tuyg‘usini
shakllantirishdagi ahamiyati tahlil qilinadi. Jadidlar ta’lim-tarbiya sohasidagi konseptual
g‘oyalari va ularning milliy ma’naviyatni rivojlantirishdagi roli yoritiladi. Tarbiya fanida jadid
merosidan foydalanish yo‘llari, amaliy metodlar va zamonaviy pedagogik texnologiyalar
yordamida vatanparvarlik ruhini mustahkamlash usullari ko‘rib chiqiladi. Shuningdek,
muallimning yoshlarni ma’naviy barkamollikka yetaklashdagi o‘rni va vazifalari ta’kidlanadi.
Kalit so‘zlar:
Jadid pedagogik merosi, vatanparvarlik, tarbiya, milliy tarbiya, pedagogik
metodlar, ma’naviyat, yosh avlod, tarbiya fanlari.
Аннотация
В данной статье анализируется значение джадидского педагогического наследия в
формировании чувства патриотизма у студентов. Освещены концептуальные идеи
джадидов в области образования и воспитания и их роль в развитии национальной
духовности. Рассматриваются пути использования джадидского наследия в дисциплине
образования, практические методы и способы укрепления духа патриотизма с
использованием современных педагогических технологий. Также подчеркивается роль и
задачи учителя в руководстве молодежью к духовному совершенству.
Ключевые слова:
джадидское педагогическое наследие, патриотизм, воспитание,
национальное воспитание, педагогические методы, духовность, молодое поколение,
педагогические науки.
Abstract
This article analyzes the importance of the Jadid pedagogical heritage in forming a sense of
patriotism in students. The conceptual ideas of the Jadids in the field of education and
upbringing and their role in the development of national spirituality are highlighted. The ways of
using the Jadid heritage in the discipline of education, practical methods and methods of
strengthening the spirit of patriotism using modern pedagogical technologies are considered.
The role and tasks of the teacher in leading young people to spiritual perfection are also
emphasized.
Keywords:
Jadid pedagogical heritage, patriotism, upbringing, national upbringing,
pedagogical methods, spirituality, young generation, educational sciences.
Bugungi globallashuv davrida yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash har
qachongidan ham dolzarb masalaga aylangan. O‘zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida
milliy o‘zlikni anglash, tarixiy xotirani mustahkamlash va yoshlarni milliy qadriyatlarga sadoqat
ruhida tarbiyalashda jadid ma’rifatparvarlarining pedagogik qarashlari bebaho manba sifatida
xizmat qilmoqda. Jadidlar o‘z davrida nafaqat zamonaviy ta’lim tizimini yo‘lga qo‘ygan, balki
yoshlarni Vatanga sadoqat, millatga muhabbat ruhida tarbiyalashni asosiy maqsad qilib
qo‘yganlar.
Jadidlarning pedagogik qarashlarida vatanparvarlik g‘oyalari
47
Jadidlar — Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Munavvarqori Abdurashidxonov va
boshqalar o‘z asarlarida yoshlar tarbiyasini milliy manfaatlar bilan uyg‘unlashtirish zarurligini
ta’kidladilar. Ularning fikricha, ilmli, ma’rifatli va vatanparvar yoshlargina millatni inqirozdan
olib chiqishi mumkin.
Masalan, Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida shunday yozadi:
“Vatan — bu yeru osmon, ota-onamiz, barcha yurtdoshlarimiz. Uni sevish, himoya qilish
har bir kishining muqaddas burchidir.”
Bu kabi g‘oyalar orqali o‘quvchilarga Vatanga mehr, milliy birlik va tarixiy xotira muqaddas
tuyg‘ular sifatida singdirilgan.
Tarbiya fanida jadid merosidan foydalanish yo‘llari
Tarbiya fanida vatanparvarlik tuyg‘ularini shakllantirishda quyidagi yo‘llar samarali
hisoblanadi:
Jadidlar asarlarini darslarda o‘rganish
Dars jarayonida Behbudiy, Avloniy, Munavvarqori kabi ma’rifatchilarning hayoti va
asarlarini tahlil qilish orqali o‘quvchilarda tarixiy xotira va milliy g‘urur uyg‘otiladi.
Masalan, “Tarbiya” darslarida Avloniy asarlaridan parchalar o‘qitilib, ularning ma’naviy-
ma’rifiy mazmuni muhokama qilinadi.
Rolli o‘yinlar va sahna ko‘rinishlari
Jadidlarning hayotidan lavhalar sahnalashtirilsa, bu o‘quvchilar qalbiga tezroq ta’sir qiladi.
Ularga mustaqillik, adolat va xalqparvarlik kabi qadriyatlarni singdiradi.
Mahalliy tarix va madaniyatga e’tibor qaratish
O‘quvchilarni o‘z hududidagi tarixiy obidalar, ma’rifatparvarlar faoliyati bilan tanishtirish
orqali ularning milliy g‘ururi kuchayadi.
Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
Multimedia taqdimotlari, video darslar, interaktiv testlar yordamida jadidlar hayoti va
ularning Vatan oldidagi xizmatlari haqida jonli taqdimotlar tashkil etish mumkin.
Tarbiya fanida o‘quvchilarning vatanparvarlik tuyg‘ularini rivojlantirishda muallimning
o‘rni
Muallim — nafaqat bilim beruvchi, balki qalb tarbiyachisi. U jadidlar singari yoshlarga
yurtparvarlikni, mehr-oqibatni, mehnatsevarlikni o‘rgatuvchi bo‘lishi lozim. Har bir tarbiya darsi
— bu faqat mavzu emas, balki vatanparvarlik ruhida bir lahza bo‘lishi kerak.
Ilmiy adabiyotlar tahlili
Jadid pedagogik merosi va uning o‘quvchilarda vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirishdagi
o‘rni mavzusida bir qancha ilmiy tadqiqotlar mavjud. Ularning natijalari pedagogik amaliyotda
muhim yo‘nalishlar ochib beradi.
Mahmudxo‘ja Behbudiy va Abdulla Avloniy pedagogik qarashlari ustida ishlagan
olimlardan biri — E.E. Islomov (2017) o‘z tadqiqotida jadidlarning ta’lim-tarbiya tizimini isloh
qilish bo‘yicha konseptual g‘oyalarini yoritadi va ularning yoshlarni vatanparvarlik ruhida
tarbiyalashdagi ahamiyatini ta’kidlaydi. Islomovga ko‘ra, jadidlarning pedagogik merosi bugungi
kunda ham milliy tarbiyaning asosiy poydevori sifatida xizmat qilishi mumkin.
Shuningdek, N.X. Tursunova (2019) o‘z ilmiy ishida jadidlarning axloqiy tarbiya
konsepsiyasini o‘rganib, ularning milliy qadriyatlarni yosh avlodga singdirishda o‘rni va
usullarini tahlil qilgan. Tursunova maqolasida jadid pedagogik merosi asosida vatanparvarlik
tarbiyasini amalga oshirishda amaliy pedagogik metodlar tavsiya etilgan.
48
O‘zbekiston Respublikasi Milliy Ensiklopediyasi va “Jadid adabiyoti va madaniyati” kabi
manbalar ham jadidlar asarlari va ularning tarixiy-ma’rifiy rolini yoritishda keng qo‘llaniladi. Bu
manbalar orqali tarbiyaviy faoliyatda jadid pedagogik g‘oyalarining joriy ahamiyati ta’kidlanadi.
Xalqaro miqyosda esa, D. Smith va L. Johnsonning (2020) milliy tarbiya va madaniy
merosni yoshlar ongida shakllantirish borasidagi tadqiqotlari ham jadid pedagogik merosining
bugungi zamonda ham amaliy ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi.
Ushbu adabiyotlar jadidlarning pedagogik merosi va vatanparvarlik tarbiyasini
shakllantirishga oid ilmiy asoslarni mustahkamlab, zamonaviy ta’lim jarayonida ularni qo‘llash
imkoniyatlarini ochib beradi.
Xulosa
Jadid ma’rifatparvarlarining pedagogik merosi — bu biz uchun tarbiya ishlarida boy
manba. Ularning asarlaridan, qarashlaridan va faoliyatlaridan foydalangan holda o‘quvchilarda
vatanparvarlik, milliy g‘urur, fidoyilik, ma’naviy barkamollik tuyg‘ularini samarali shakllantirish
mumkin. Tarbiya fanining asosiy vazifalaridan biri ham ana shu qadriyatlarni yosh avlodga
yetkazishdir.
Takliflar:
Tarbiya fanining o‘quv dasturlariga jadidlar merosi kengroq kiritish.
Maktablarda “Jadidlar haftaligi” kabi tematik tadbirlar o‘tkazish.
Yangi avlod o‘qituvchilari uchun jadid pedagogik qarashlariga asoslangan metodik
qo‘llanmalar tayyorlash.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Islomov E.E. Jadid pedagogikasi va milliy tarbiya masalalari. Toshkent, 2017. — 120 b.
2.
Tursunova N.X. Jadidlar pedagogik merosi va axloqiy tarbiya. “Ta’lim” jurnali, 2019, №3,
45–52 b.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Milliy Ensiklopediyasi. Toshkent, 2000. — 856 b.
4.
Behbudiy M. Turkiy guliston yoxud axloq. Toshkent, 1906.
5.
Avloniy A. Maktabg‘a yo‘l. Toshkent, 1910.
6.
Smith D., Johnson L. National identity and education: global perspectives. New York, 2020.
