84
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TABIIY FANLARNI OQITISHDA AMALIY
METODNING AHAMIYATI
Baltamuratova Aksungul Perdebaevna
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti,
Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi kafedrasi dotsent v.b.
Isabekova Diyana
Boshlang’ich ta’lim уo‘nalishi 4-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14964468
Annotatsiya:
Maqolada tabiiy fan darslarida amaliy ishlarni tashkil etish va ulardan
foydalanish, ularni tashkil etishni amalga oshirish
masalalari yoritilgan.
Kalit so'zlar:
tabiatshunoslik, atrof muhit, kasbiy sifatlar, tabiat qonunlari, amaliyot, tabiiy
amaliyot, ilmiy tajriba, ko’rgazmalilik va amaliy ish, voqea, hodisalar, yozma mashqlar,
laboratoriya ishlari, maktab yer maydoni, tirik tabiat burchagi.
Аннотация:
В статье рассматриваются вопросы организации и использования
практических работ на уроках естествознания, реализации их организации.
Ключевые слова:
Естествознание, Природа, профессиональные качества, законы
природы, практика, природопрактика, научный опыт, демонстрационная и практическая
работа, мероприятия, мероприятия, письменные упражнения, лабораторные работы,
школьный земельный участок, уголок живой природы.
Abstract:
The article covers the issues of organization and use of practical work in natural
science lessons, implementation of their organization.
Key words:
Natural science, Environment, professional qualities, laws of nature, practice,
natural practice, scientific experience, demonstration and practical work, events, events, written
exercises, laboratory work, school land area, corner of living nature.
O’quvchilarning bo’lajak kasbiy sifatlarini shakllantirishda nazariy bilimlar bilan bir
qatorda amaliyot ham muhim o’rin egallaydi. Tabiiy ilmiy bilimlar uzoq yillar davomida amaliy
faoliyat tufayli qo’lga kiritilgan. Atrof muhitni bilishda, anglashda ilmiy tajriba, amaliy bilimlar
muhim rol o’ynab kelgan va kelmoqda.
Ma’lumki, tabiatshunoslik keng qamrovli moddiy dunyoni rang-barang xususiyatlari,
tabiatning har xil voqea hodisalarini o‘rganuvchi fan bolib, ilmiy tajriba asosida shakllanadi,
amaliyot esa mazkur fanning poydevori hisoblanadi. Insoniyatni tabiat qonunlari haqidagi
bilimga asoslangan amaliy faoliyati bilish jarayonini, ilm-fan taraqqiyotini belgilaydi [1, 2].
Amaliyot - haqiqat mezonidir. Bilimlarga ehtiyoj amaliyotda tug’iladi va ularning to’g’riligi
amaliyot orqali tekshiriladi hamda tasdiqlanadi.
Bilim odamlar miyasida o’z-o’zidan paydo bo’lmasdan, balki muayyan ish faoliyatida
shakllanadi. Amaliyot insonni tabiat bilan munosabatida asosiy omil bo’lib, bu o’z navbatida,
odamlarning o’zaro munosabatlari tizimida, ijtimoiy ishlab chiqarishda muhim rol o’ynaydi.
Amaliyotning asosiy turlari moddiy ishlab chiqarish va ilmiy tajriba hisoblanadi. Ilmiy - tabiiy
amaliyot quyidagi vazifalarni bajaradi [3, 4].
1. Amaliyot bilish jarayonining rivojlantiruvchi omili. U nazariy bilimlarni umumlashtirib,
ularni hayotiy jarayonlardan ajralishga yo’l qoymaydi.
2. Amaliyot bilishning buyurtmasi, ilovasi va maqsadi hamdir.
3. Amaliyot bilish jarayoninig haqiqiy ekanligini ko’rsatuvchi mezondir.
85
Tabiatshunoslikdagi amaliyot ilmiy ishlab chiqarishning asosiy omili bo’lib kelmoqda.
Amaliyot nazariyani paydo bo’lishiga, ilmiy shakllanishiga va rivojlanishiga olib keladi [5, 6].
Bilishning aniqligi muayyan obyekt haqidagi ma’lumotning haqiqat ekanligi bilan
tasdiqlanadi. Ayni paytda, sharoit boshqacha bo’lsa, haqiqat ham boshqacha bo’lishi mumkin.
Masalan, oddiy sharoit va bosimda suv 100
o
C da qaynaydi. Lekin bosim o’zgarsa yoki og’ir suv
bolsa, u aniq -konkret hisoblanadi [7, 8]
Ma’lum tizimdagi haqiqat boshqa sharoitda butunlay o’zgarishi mumkin. G’oyaning
amaliyotda tasdiqlanishi haqiqatning asosiy omili hisoblanadi. Amaliy ishlarga o’rgatish
boshlang’ich sinflardan boshlanishi maqsadga muvofiqdir [9, 10].
Amaliy uslublar o’qituvchi tomonidan tashkil qilinadigan va yo’naltiriladigan, o’quvchilar
fikrini rivojlantirishga mo’ljallagan so’z, ko’rgazmalilik va amaliy ishning o’zaro murakkab
bog’lanishida bo’lishini ko’rsatadi [11, 12].
Amaliy uslublar qo’llanilishi o’quvchilar retseptorlari va effektorlarining jadal faoliyati
bilan bog’liq. Amaliy uslublar o’rganilgan materialni chuqur tushunib yetishga, ko’nikma va
malakalar hosil qilishga imkoniyat yaratadi. Amaliy uslublarni qo’llashga o’quvchilar
faoliyatining o’zi, bilim manbai hisoblanadi. Bunday usullar sirasiga og’zaki, yozma mashqlar,
laboratoriya ishlari, maktab yer maydoni, tirik tabiat burchagida, sinfdan tashqari bajariladigan
mashg’ulotlar kiradi[13, 14].
Amaliy uslublarning turlariga :
1. O’quvchilarning tarqatma didaktik material bilan turli narsalar yasashi.
2. Rasm chizishi.
3. Tabiat obyektlarini tanib olish va aniqlash bo’yicha ishlari.
4. Hodisalarni kuzatish va qayd qilishlari.
5. Tajriba o’tkazishlari (tajriba vositasida masalalarni hal qilish) kiradi.
Amaliy ish boshlanishi oldidan qo’yilgan savol, muammo, masalaga o’quvchilar uning
natijalari bilan javob berishlari kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Baltamuratova A.P., U. Ch.B. Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchisining ijodiy faoliyatini
tashkil etish //
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
(E) ISSN:
2181-1784 SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(2), Feb., 2023. - Pp. 318-323.
2.
Балтамуратова А.П. Развитие творческой деятельности будущих педагогов
начального оброзования в контексте развивающего обучения //
Нукус ДПИ
“Fan va
jamiyat”
ilmiy-uslubiy jurnali
. 2022. 4-son. Б.45-47.
3.
Baltamuratova A.P. Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchisining kasbiy tayyorlash jarayonida
ijodiy faoliyatini takomillashtirish samaradorligi //
TDPU “Ilmiy axborotlari” jurnali
11-son 2022.
4.
Baltamuratova A.P. Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchisi ijodiy faoliyatining mazmuni va
tuzilishi // UzMU xabarlari ilmiy jurnali, 1/1 2023 ISSN 2181-7324
5.
Baltamuratova A.P. Efficiency of improving the creative activity of the future primary
educational teacher in the process of professional training //
Spectrum Journal of Innovation,
Reforms and Development
, JIF:7.2 56–60. Berlin 10785, Germany 16 January 2023.
https://www.sjird.journalspark.org/index.php/sjird/article/view/512
6.
Baltamuratova A.P. Bo‘lajak boshlang’ich sinf o‘qituvchi faoliyatida pedagogik va ijodiy
86
qobiliyat.
Miasto
Przyszłości
Kielce
Impact
Factor:
9.2.
2022
https://miastoprzyszlosci.com.pl/index.php/mp/article/view/822/76
7.
Baltamuratova A.P. Bo‘lajak boshlang’ich sinf o‘qituvchilarining ijodiy faoliyatini
takomillashtirish //
Youth, science, education: topical issues, achievements and innovations
, (2022,
https://doi.org/10.5281/zenodo.7370316
8.
Baltamuratova A.P. Bo‘lajak boshlang’ich sinf o‘qituvchilarining ijodiy faoliyatini
rivojlantirishda pedagogik muloqotning o'ziga xos xususiyatlari va funksiyalari / «Zamonaviy
dunyoda innovatsion tadqiqotlar, nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, Respublika onlayn
konferensiya,
Attribution
4.0
International
(2022).
1(27),
138–148.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7376276
9.
Baltamuratova A.P. Bo‘lajak boshlang’ich sinf o‘qituvchilarining ijodiy faoliyatini
rivojlantirish / «XXI asr ko‘nikmalarini ommalashtirishda talabalarning roli» Xalqaro ilmiy-
amaliy konferensiya I-qism. Jizzax shahri 18 noyabr 2022 yil
10.
Балтамуратова А.П., Абдіқалиева В.Т. Бастауыш мектептегі оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту //
International scientific journal.
Volume 1 ISSUE 7 UIF-
2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7295379
11.
Салаева М.С. Педагогнинг самарали инновацион фаолиятини таъминлашда шахсий-
касбий ривожланишини психологик қўллаб-қувватлаш / Инновацион таълим: халқаро
тажриба, муаммо ва ечимлар” мавзусидаги Халқаро илмий-амалий анжуман. Тошкент
шаҳридаги ЁДЖУ техника университети. Электрон тўплам. 3-қисм. 2021 йил 21 апрель. -
Б.405-407.
12.
Салаева М.С. Педагогнинг ўз-ўзини касбий такомиллаштириши ва ўз
имкониятларини рўёбга чиқаришнинг психологик механизмлари // «Муғаллим ҳәм
үзликсиз билимлендириў» журналы № 6/3 - 2022 жыл. – Б. 83-88.
13.
Салаева М.С., Джумабаева М. Таълимни модернизациялаш шароитида педагог
шахсининг ижтимоийлашуви ва профессионаллашуви // UzACADEMIA Ilmiy-uslubiy jurnali
ISSN (E) – 2181 - 1334 Barcha sohalar bo’yicha electron jurnal. VOL 2, ISSUE 9 (19), July 2021
Part - 1. - C.54-60.
14.
Salaуeva M.S. Pedagog professionalizmini rivojlantirishning akmeologik determinantlari //
Qo‘qon universiteti xabarnomasi
https://doi.org/10.54613/ku.v10i10.930
15.
Salaeva M.S. Professional darajaga erishish maqsadida pedagogning virtual mobilligini
rivojlantirish / “Xorijiy tillarni o‘qitishning dolzarb masalalari: muammolar va yechimlar xalqaro
ilmiy-amaliy onlayn anjuman materiallari. Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va
adabiyoti universiteti. Elektron to‘plam. 2021-yil 5-may. - B.230-234.
