54
INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA TALABALARNI INNOVATSION
KOMPETETLIGINI RIVOJLANTIRISHNING DIDAKTIK IMKONIYATLARI
Soliyev Eliyor Ravshan o‘g‘li
Qo‘qon davlat pedagogika instituti Mustaqil tadqiqotchisi
esoliyev790@gmail.com tel:+998951518002
https://doi.org/10.5281/zenodo.15187297
Annotatsiya:
Integrativ yondashuvlarning mukammalligini tavsiflarkan, Jeyms Uilson (Jorj
Vashinton
Universiteti
professori)
zamonaviy
pedagogikaning
yetakchi
va
modernizatsiyalashgan unsurlaridan biri deya e’tirof etgan. Ushbu maqolada integrativ
yondashuv asosida talabalarni innovatsion kompetetligini rivojlantirishning didaktik
imkoniyatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
didaktik-pedagogik jarayonlar, integrativ asos, pedagogik mujassamlik,
fanlararo integratsiya va amaliy ta'lim, muammoli vaziyatlar va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish,
interaktiv ta'lim yondashuvlari, texnologiya va raqamli vositalardan foydalanish, ideologik
loyihalashning integrativ qobig'i.
Аннотация:
Описывая превосходство интегративных подходов, Джеймс Уилсон
(профессор Университета Джорджа Вашингтона) признал их одним из ведущих и
модернизирующих элементов современной педагогики. В статье представлена
информация о дидактических возможностях развития инновационной компетентности
учащихся на основе интегративного подхода.
Ключевые слова:
дидактико-педагогические процессы, интегративная основа,
педагогическое воплощение, междисциплинарная интеграция и практическое
образование, проблемные ситуации и развитие критического мышления, интерактивные
образовательные подходы, использование технологий и цифровых инструментов,
интегративная основа идеологического проектирования.
Abstract:
Describing the excellence of integrative approaches, James Wilson (Professor at
George Washington University) recognized them as one of the leading and modernized elements
of modern pedagogy. This article presents information on the didactic possibilities of developing
students' innovative competences based on an integrative approach.
Keywords:
didactic-pedagogical processes, integrative framework, pedagogical
embodiment, interdisciplinary integration and practical education, problem situations and the
development of critical thinking, interactive educational approaches, the use of technology and
digital tools, the integrative framework of ideological design.
KIRISH.
Ta'lim tizimining rivojlanishi, jamiyatning intellektual salohiyatini oshirishga, madaniyat va
bilimlarning integratsiyasiga hissa qo'shish maqsadida doimiy ravishda yangi pedagogik
yondashuvlarni joriy qilishni talab etadi. Bugungi ta'lim sohasida integrativ yondashuvlar, ya'ni
turli sohalar, bilimlar va metodikalar o'rtasidagi uzviy bog'lanish va o'zaro aloqalarni
rivojlantirish g'oyasi, o'quv jarayonining sifatini oshirish, talabalar uchun ko'proq interaktiv va
amaliy bilimlarni taqdim etish imkonini beradi. Integrativ yondashuvlar didaktik-pedagogik
jarayonning turli jihatlarini o'z ichiga oladi, bunda o'qituvchilar faqatgina bilimlarni o'rgatish
bilan cheklanmay, balki talabalarni mustaqil fikrlashga, yangi bilimlarni yaratishga, jamiyatga
foydali bo'lishga tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Integrativ yondashuvlar – bu o'quv
55
jarayonida turli fanlar va sohalar o'rtasidagi uzviy aloqalar orqali bilish jarayonini yanada
samarali va to'liq qilishni ko'zda tutuvchi pedagogik yondashuvlar to'plamidir. Bu
yondashuvlarning asosiy maqsadi – o'quvchilarda turli yo'nalishlar va sohalar bo'yicha umumiy
tasavvur shakllantirish, bilimlarning aloqadorligini ko'rsatish va yangi bilimlarni faol
o'zlashtirishni ta'minlashdir. Integrativ yondashuvlarning didaktik jihatlari, birinchi navbatda,
o'quvchilarning bilim olish jarayonini faollashtirish, o'z fikrini ifoda etish va qarorlar qabul qilish
ko'nikmalarini rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
MAVZUGA DOIR ADABIYOTLAR.
Xitoyning eng yirik ta'lim tadqiqotchilaridan biri, Li Ming (Li Ming) innovatsion ta'lim
metodlarining rivojlanishi bo'yicha qator ilmiy ishlar olib bordi. Uning tadqiqotlari,
o'quvchilarning mustaqil o'rganish va innovatsion fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish uchun
integrativ metodlarni tatbiq etishning samaradorligini ko'rsatadi. Zhang Wei esa, Xitoyda
integrativ ta'limning amaliyotga tatbiq etilishiga qaratilgan ilmiy ishlari bilan mashhur. Tetsuya
Kobayashi va Kenji Nakamura kabi yapon olimlari, integrativ ta'limning innovatsion
yondashuvlar bilan bog'liqligini ko'rsatgan bir qator ilmiy ishlar yaratdilar. Ularning ilmiy
ishlari, o'quvchilarning zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash, global muammolarni hal qilish va
jamoaviy ishlarni amalga oshirishga tayyorlanishini ta'minlashga qaratilgan. Koreyada integrativ
ta'limning metodologik asoslari, o'quvchilarning zamonaviy va innovatsion kompetentliklarini
shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Koreyaning ilg'or pedagogik tadqiqotlari, talabalarni
fanlararo bog'lanishlar orqali o'qitish, hamkorlik va kommunikativ ko'nikmalarni
rivojlantirishga qaratilgan. Jin-Ho Lee va Min-Soo Kim kabi olimlar, Koreyada o'quvchilarning
innovatsion kompetentliklarini rivojlantirish uchun integrativ yondashuvlarni joriy etish
bo'yicha qator ilmiy ishlanmalarga ega. Koreyada pedagogik tizimda integrativ yondashuv,
ayniqsa, talabalarni raqamli texnologiyalar va global muammolarni hal qilishga tayyorlashda
katta ahamiyatga ega.
TADQIQOT METADOLOGIYASI.
Integrativ ta'limda innovatsion kompetentlikni rivojlantirish, ta'lim jarayonining barcha
bosqichlarida o'qituvchilarning metodologik va didaktik usullarni yangilab borishi va
o'quvchilarning faolligini oshirishga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqishi orqali amalga
oshiriladi. Innovatsion kompetentlikni shakllantirish uchun didaktik imkoniyatlar quyidagi
asosiy omillardan iboratdir:
Integrativ ta'limda fanlararo integratsiya asosiy o'rinni egallaydi. Bu usul orqali talabalar
turli fanlar o'rtasidagi bog'lanishlarni tushunib, o'zlarining umumiy bilimlarini yaratadilar.
Masalan, biologiya, kimyo va ekologiya fanlarini birgalikda o'qitish orqali talabalar atrof-muhit
va uning muammolarini tizimli ravishda anglab, o'z bilimlarini amaliyotda qo'llashga
o'rganadilar. Bu esa ularning innovatsion kompetentliklarini rivojlantirishga yordam beradi.
O'qituvchi o'quvchilarga faqatgina alohida bilimlarni taqdim etib qolmasdan, balki turli
fanlarning o'zaro bog'lanishini ko'rsatish orqali, ular tomonidan o'ziga xos kreativ
yondashuvlarning shakllanishini ta'minlaydi.
Integrativ yondashuvda muammoli o'rgatish usuli katta ahamiyatga ega. O'quvchilarga real
hayotdagi yoki ilmiy sohalardagi muammolarni tahlil qilish va ularni hal qilish vazifasi berilishi,
ularning tanqidiy fikrlash va muammolarni yechish qobiliyatini oshiradi. Muammoli vaziyatlar
orqali, o'quvchilar o'z bilimlarini faqatgina o'zlashtiribgina qolmay, balki yangi bilishlar
yaratishga, yangi g'oyalarni ilgari surishga va aniq muammolarni hal qilishga intiladi.
56
Innovatsion kompetentlikni rivojlantirishda interaktiv ta'lim metodlarining ahamiyati
beqiyosdir. Interaktiv metodlar, o'quvchilarning o'zaro muloqotini, jamoaviy ishlarni va
hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan. Bu metodlar yordamida, talabalar bir-biridan o'rganadi,
turli fikrlarni tahlil qiladi va o'zlari uchun eng samarali yondashuvlarni tanlaydilar.
1-rasm.
maqolada integrativ yondashuv asosida talabalarni innovatsion
kompetetligini rivojlantirishning didaktik tuzilishi.
Zamonaviy texnologiyalar va raqamli vositalardan foydalanish, o’quvchilarda innovatsion
kompetentlikni rivojlantirishda asosiy vosita sifatida ishlatiladi. Raqamli texnologiyalar
yordamida talabalar o’zlarini mustaqil ravishda rivojlantiradilar, o’qituvchi bilan bevosita
muloqot qilish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Elektron ta’lim platformalari, onlayn darslar, virtual
laboratoriyalar va simulyatsiyalar orqali o’quvchilar real dunyo muammolarini tahlil qilish va
yechim topishda yangi imkoniyatlarga ega bo’ladilar.
Loyiha asosidagi ta’lim (project-based learning) metodikasi o’quvchilarda innovatsion
kompetentlikni rivojlantirishda samarali yondashuvlardan biridir. Ushbu yondashuvda, talabalar
aniq bir loyiha ustida ishlashadi va ushbu loyiha orqali o’z bilimlarini amaliyotga tadbiq etadilar.
TAHLIL VA NATIJALAR.
2018-yilda amalga oshirilgan
Eurydice
tahlili, Yevropa mamlakatlarida integrativ
yondashuv asosida amalga oshirilgan ta'lim reformalarini o'rganib chiqqan. Tahlil natijalari
shuni ko'rsatdiki, integrativ yondashuvlarning ta'lim tizimida joriy etilishi, o'quvchilarning
ijtimoiy va akademik jihatdan rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Bundan tashqari, Buyuk
Britaniyada o'quvchilarga interaktiv va loyiha asosida ta'lim berish metodologiyasi orqali,
ularning innovatsion kompetentliklari sezilarli darajada oshdi. K. Cummings
va T. Thomas kabi
ilmiy tadqiqotchilar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar, integrativ ta'lim metodlarining
ta'lim samaradorligini oshirishga qanday hissa qo'shishini ta'kidlashadi. The Carnegie
Foundation
tomonidan 2016-yilda o'tkazilgan tahlil, Amerika universitetlarida integrativ ta'lim
yondashuvlarining o'quvchilarni innovatsion fikrlash va amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishdagi
samaradorligini ko'rsatdi.
XULOSA.
Butunjahon tahlillari integrativ ta'lim yondashuvining talabalarni innovatsion
kompetentligini rivojlantirishdagi ahamiyatini tasdiqladi. Yevropa, Osiyo, Amerika va boshqa
Fanlararo
integratsiya va
amaliy ta'lim
Muammoli
vaziyatlar va
tanqidiy fikrlashni
rivojlantirish
Interaktiv ta'lim
yondashuvlari
Texnologiya va
raqamli vositalardan
foydalanish
Ideologik
loyihalashning
integrativ qobig'i
57
mintaqalardagi tajribalar, integrativ yondashuvlarning o'quvchilarni nafaqat bilim olishda, balki
ijodiy fikrlash, problemalarni hal qilish va yangi innovatsiyalarni ishlab chiqishda ham muhim
ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatmoqda. Bu tahlillar asosida, integrativ yondashuvlarni ta'lim
tizimlariga joriy etish, o'quvchilarning zamonaviy ishchi kuchiga tayyorlanishini ta'minlash va
ularni global miqyosdagi o'zgarishlarga moslashtirishda eng samarali vosita sifatida xizmat
qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
Kamalova G. Talabalarning kasbiy kompetentliligini integrativ yondashuv asosida
rivojlantirish texnologiyasi //MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI JURNALI. – 2023. – Т. 1. – №.
1.
2.
Ravshano D. M. INNOVATSION YONDASHUV ASOSIDA TALABALARDA KREATIV
KOMPETENTLIKNI RIVOJLANTIRISHNING USLUBIY ASOSLARI //Inter education & global study.
– 2024. – №. 5. – С. 89-99.
3.
Tursunova S. Innovatsion yondashuv asosida boshlang ‘ich sinf o ‘quvchilarining og ‘zaki
nutqini rivojlantirishning asosiy mаzmuni //Multidisciplinary Journal of Science and
Technology. – 2024. – Т. 4. – №. 10. – С. 176-185.
4.
Mynbayeva A., Sadvakassova Z., Akshalova B. Pedagogy of the twenty-first century:
Innovative teaching methods //New pedagogical challenges in the 21st century. Contributions of
research in education. – 2018. – Т. 7. – С. 564-578.
5.
Pliushch V., Sorokun S. Innovative pedagogical technologies in education system //Revista
Tempos e Espaços em Educação. – 2022. – Т. 15. – №. 34. – С. e16960-e16960.
6.
Herodotou C. et al. Innovative pedagogies of the future: An evidence-based selection
//Frontiers in Education. – Frontiers Media SA, 2019. – Т. 4. – С. 113.
