78
OG‘ISHGAN XULQNING DIAGNOSTIK USULLARI
Aliboyeva Zarnigor
Shahrisabz Davlat Pedagogika Instituti
Pedagogika fakulteti pedagogika va psixologiya yo’nalishi
4-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15602605
Annotatsiya.
Mazkur maqolada turli yosh va kategoriyadagi ta'lim oluvchi o'quvchilar va
ular bilan amaliy psixologning olib boradigan faoliyati, amaliy psixologning vazifa va burchlari,
axloqiy qoidalari va unga qo‘yiladigan talablar haqida bayon qilingan.
Kalit sо‘zlar:
psixologik ta’lim, psixologik profilaktika, psixologik maslahat psixologik
diagnostika, psixologik tuzatish, maktabgacha yosh, boshlang‘ich maktab, о‘smir davri, terapevtik
о‘yinlar, psixologik mashqlar, guruhli о‘yinlar, trening
Аннотация:
В данной статье изложены вопросы, связанные с обучающимися
различных возрастов и категорий, деятельность практического психолога с ними,
обязанности и задачи практического психолога, его этические нормы, а также требования,
предъявляемые к нему.
Ключевые слова:
психологическое образование, психологическая профилактика,
психологическое консультирование, психологическая диагностика, психологическая
коррекция,
дошкольный
возраст,
начальная
школа,
подростковый
период,
терапевтические игры, психологические упражнения, групповые игры, тренинг.
Annotation:
This article discusses students of various ages and categories, the activities
carried out by a practical psychologist with them, the duties and responsibilities of the practical
psychologist, ethical norms, and the requirements set for them.
Keywords:
psychological education, psychological prevention, psychological counseling,
psychological diagnostics, psychological correction, preschool age, primary school, adolescence,
therapeutic games, psychological exercises, group games, training.
Kirish.
Amaliy pedagogik psixologning faoliyati. Pedagogik psixologik xizmat yoki maktab
psixologiyasi ko‘plab mamlakatlarda mavjud bo‘lib, bolani maktabgacha yoshdan to bitiruvgacha
bo‘lgan butun ta’lim va tarbiya tizimini qamrab oladi va qariyb bir asrlik tarixga ega. Ushbu xizmat
1800-yillarning boshlarida rivojlana boshlagan va hozirgi vaqtda zamonaviy psixologiyaning eng
muhim va samarali sohalaridan biri bo‘lgan Qo‘shma Shtatlarda eng ko‘p taqdim etilgan. Birinchi
amaliyotchi psixologlar o‘z-o‘zini tarbiyalash muammolarini o‘rganadigan eksperimental
psixologlar edi. Ammo tez orada maktab psixologik xizmatining asosiy vazifalari o‘lchov va
sinovga aylandi va asosiy vazifa bolalarni ta’limga tanlash edi. Psixolog ta’lim muassasasiga
o‘qituvchi uchun "tez yordam" yoki bolalar uchun "enaga" sifatida emas, balki mutaxassis sifatida
keladi. U o‘qituvchilar jamoasining teng huquqli a’zosi bo‘lib, pedagogik jarayonning o‘zidan
boshqa hech kim kasbiy ta’minlay olmaydigan jihati, ya’ni bolalarning aqliy (intellektual, hissiy,
kommunikativ va boshqalar) rivojlanishi va psixologik salomatligi uchun javobgardir.
Asosiy qism.
Amaliy psixologning asosiy faoliyati:
psixologik ta'lim
psixologik profilaktika
psixologik maslahat
psixologik diagnostika
79
psixologik tuzatish.
Yuqoridagi barcha ish turlari amalda faqat birlikda, о‘zaro ta’sirda mavjud. Har qanday aniq
vaziyatda, psixolog hal qiladigan muammoga va u ishlayotgan muassasaning о‘ziga xos
xususiyatlariga qarab, har bir ish turi asosiy bо‘lishi mumkin.
Turli yosh va kategoriyadagi ta’lim oluvchilar bilan amaliy psixologning faoliyati ularning
ehtiyojlari, yosh xususiyatlari, ijtimoiy va psixologik muammolarini inobatga olib tashkil etiladi.
Turli yosh va kategoriyadagi ta’lim oluvchilar bilan amaliy psixologning faoliyati.
Amaliy psixologning ta’lim jarayonidagi faoliyati har xil yoshdagi va kategoriyadagi
о‘quvchilarning psixologik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Har bir yosh davri о‘ziga xos
psixologik rivojlanish xususiyatlariga ega bо‘lib, bu о‘quv jarayonida individual yondashuvni talab
qiladi.
1. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ish
Maktabgacha yosh davri bola psixologiyasida о‘ta muhim hisoblanadi. Bu davrda bola
emotsional, intellektual va ijtimoiy jihatdan rivojlanishni boshlaydi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
Moslashuv jarayoni: Bolalarning bog‘cha muhitiga kо‘nikishi uchun qо‘llab-quvvatlash.
О‘yin terapiyasi: Bola dunyoqarashini kengaytirish, ijodkorlikni rivojlantirish va stressni
kamaytirish uchun о‘yinlardan foydalanish.
Rivojlanish diagnostikasi: Bola rivojlanishida muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish
uchun dasturlar ishlab chiqish.
Ish usullari:
Kuzatish, rasm chizish, о‘yin va ijodiy mashg‘ulotlar orqali bolaning emotsional va ijtimoiy
holatini baholash.
2. Boshlang‘ich maktab yoshidagi о‘quvchilar bilan ish
Boshlang‘ich maktab davri bolalarning о‘quv jarayoniga moslashish bosqichidir. Bu yoshda
о‘quvchilarning motivatsiyasi va ijtimoiy kо‘nikmalari rivojlanadi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
О‘quv motivatsiyasini shakllantirish: Bolalarning о‘qishga qiziqishini oshirish.
Ijtimoiy moslashuv: Jamoada ishlash va muloqot kо‘nikmalarini rivojlantirish.
Xulq-atvorni boshqarish: Agresiv yoki uyatchan bolalar bilan individual ish olib borish.
Ish usullari:
Psixologik mashqlar, guruh о‘yinlari va motivatsion suhbatlar orqali о‘quv jarayonini
qо‘llab-quvvatlash.
3. О‘smirlik davridagi ta’lim oluvchilar bilan ish
О‘smirlik davri murakkab emotsional va psixologik о‘zgarishlar bilan kechadi. Bu yoshda о‘z-
о‘zini anglash va shaxsiy rivojlanish jarayonlari kuchayadi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
О‘zini anglashni rivojlantirish: О‘smirlarning shaxsiy identifikatsiyasini shakllantirish.
Nizolarni boshqarish: Oila va tengdoshlar bilan munosabatdagi muammolarni hal qilish.
Stressni boshqarish: О‘quv jarayonidagi emotsional yuklamalarni kamaytirish.
Kasbiy yо‘nalish berish: О‘smirlarni kelajakdagi kasb tanlashga yо‘naltirish.
Ish usullari:
Treninglar, individual suhbatlar va guruh mashg‘ulotlari yordamida о‘smirlarning
psixologik barqarorligini ta’minlash.
80
4. Katta yoshdagilar va yoshlar bilan ishi
Yoshlar va katta yoshdagilar о‘qish va hayotiy muhim qarorlar qabul qilish bosqichida
bо‘ladi. Bu bosqichda psixologik yordam о‘quvchilarni shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga
kо‘maklashadi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
Shaxsiy rivojlanish: О‘z maqsadlarini belgilash va ularga erishish bо‘yicha maslahatlar
berish.
Stressni boshqarish: Hayotdagi qiyinchiliklarni yengish va emotsional barqarorlikni
ta’minlash.
Kasbiy motivatsiya: Kasbiy maqsadlarni aniqlash va ularga erishishda yordam berish.
Ish usullari:
Coaching, individual va guruh maslahatlari, muammoli vaziyatlarni hal qilish bо‘yicha
mashg‘ulotlar.
5. Maxsus ehtiyojli ta’lim oluvchilar bilan ish
Inkluziv ta’lim tizimida maxsus ehtiyojli bolalar bilan ishlash muhim hisoblanadi. Amaliy
psixolog ularning ehtiyojlarini aniqlash va shaxsiy rivojlanish dasturlarini ishlab chiqadi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
Individual yondashuv: Bolaning rivojlanish xususiyatlariga mos dasturlar tuzish.
Moslashuvni qо‘llab-quvvatlash: Maxsus ehtiyojli о‘quvchilarning jamoaga integratsiyasini
ta’minlash.
Ota-onalar va pedagoglar bilan hamkorlik: Ularni maxsus ehtiyojli bolalar bilan ishlashga
tayyorlash.
Ish usullari:
Terapevtik о‘yinlar, maxsus metodikalar va integratsion mashg‘ulotlar.
6. Ota-onalar bilan ishlash
Ota-onalar bilan ishlash har bir yosh kategoriyasidagi ta’lim oluvchilarga samarali yordam
kо‘rsatish uchun muhim hisoblanadi.
Faoliyat yо‘nalishlari:
Farzandlarning rivojlanish jarayonini tushuntirish.
Tarbiyaviy muammolarni hal qilish bо‘yicha maslahat berish.
Ota-onalarga farzandlarining ehtiyojlarini tushunishga yordam berish.
Ish usullari:
Seminarlar, suhbatlar va treninglar tashkil qilish.
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki amaliy psixologning faoliyati ta’lim oluvchilarning
yoshiga va shaxsiy xususiyatlariga moslashgan holda tashkil etiladi va ularning rivojlanish
ehtiyojlarini tо‘liq qondirishga qaratiladi. Psixologning faoliyati har bir yosh guruhining
ehtiyojlariga moslashgan holda amalga oshiriladi va ta’lim jarayonida ta’sirchanlikni oshirishga
qaratilgan. Amaliy psixologning faoliyati har bir yosh va kategoriyadagi ta’lim oluvchilarning
ehtiyojlarini inobatga olib tashkil etiladi. Bu jarayonda individual yondashuv, psixologik
diagnostika va moslashuv jarayonlarini qо‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega. Psixologning
maqsadi ta’lim oluvchilarning psixologik barqarorligini ta’minlash, ularning qobiliyatlarini
rivojlantirish va shaxsiy muvaffaqiyatlariga erishishda yordam berishdir.
81
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Бернс, Р. "Развитие Я-концепции и воспитание". — Москва: Прогресс, 1986.
2.
Выготский, Л.С. "Мышление и речь". — Москва: Лабиринт, 1999.
3.
Erickson, E.H. "Childhood and Society". — New York: W.W. Norton & Company, 1993.
4.
Захаров, А.И. "Как предотвратить отклонения в поведении ребенка". — Санкт-
Петербург: Речь, 2000.
5.
Абулханова-Славская, К.А. "Деятельность и психология личности". — Москва: Наука,
1980.
6.
Кон, И.С. "Психология старшего школьника". — Москва: Просвещение, 1987.
7.
Мудрик, А.В. "Социализация и воспитание". — Москва: Академия, 2001.
8.
Миллер, П. "Теории развития психики". — Санкт-Петербург: Питер, 2002.
9.
Андреева, Г.М. "Социальная психология". — Москва: Аспект Пресс, 2000.
10.
Maslow, A.H. "Motivation and Personality". — New York: Harper & Row, 1987.
11.
Левитов, Н.Д. "Возрастная и педагогическая психология". — Москва: Просвещение,
1968.
12.
Рубинштейн, С.Л. "Основы общей психологии". — Москва: Педагогика, 1989.
13.
Piaget, J. "The Psychology of the Child". — New York: Basic Books, 1972.
14.
Rogers, C. "On Becoming a Person". — Boston: Houghton Mifflin, 1961.
15.
Давыдов, В.В. "Проблемы развивающего обучения". — Москва: Педагогика, 1986.
16.
Oymatova Dilorom ,,O'smirlarning xotira xususiyatlarini o'rganish va uni rivojlantirish
usullari".
17.
Oymatova Dilorom Ro'zimurotovna Amerika ijtimoiy fanlar va ta'lim innovatsiyalari jurnali
3 (08), 15-17, 2021
18.
Oymatova Dilorom ,,18-20 yoshli kattalar orasida hayotning ma'nosi hayotdan qoniqish va
chidamlilik o'rtasidagi bog'liqlikni o'rganish"2025
19.
Ойматова, Д. Р. (2021). Хотира муаммосининг психология фанида тадқиқ этилиши.
Science and Education, 2(5), 973-979.
20.
Ойматова, Д. Р. СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА
УРОВЕНЬ УДОВЛЕТВОРЕННОСТИ БРАКОМ.
21.
Oymatova Dilorom Ruzimurotovna, (2021). The Study Of Memory Characteristics Of
Adolescents And Methods Of Its Development. The American Journal of Social Science and
Education Innovations, 3(08), 15–17. https://doi.org/10.37547/tajssei/Volume03Issue08-04
22.
Alimovna E. Y., Jomurodovich E. A. DIFFICULT ASPECTS OF TOURISM DEVELOPMENT IN
UZBEKISTAN //Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development. – 2022. – Т. 3. – С.
192-197.
23.
Alimovna, E. Y., & Jomurodovich, E. A. (2022). The Importance of Kashkadarya Region in the
Development of Pilgrimage Tourism.
