60
O’SPIRIN SHAXSI SHAKLLANISHIDA ONLAYN O’YINLARNING IJOBIY VA
SALBIY TOMONLARI
Еgаmbеrdiyеv Jаmоl Bеrdimurоdоviсh
Qаrshi Dаvlаt Univеrsitеti mustаqil tаdqiqоtсhisi
Е-mаil: jаmоlеgаmbеrdiyеv.соm@gmаil.соm
Tеl.: (90) 6098500
https://doi.org/10.5281/zenodo.16158409
Annotatsiya
Maqolada o’spirinlarda onlayn o’yinlar o'ynashning ijobiy va salbiy tomonlari ko'rib
chiqiladi. Onlayn o’yinlarning an'anaviy sog'liq uchun zararli ekanligidan farqli o'laroq, hozirgi
davrda bayon qilinayotgan, o’yinlarning ijobiy ta’siri kabi yangi qarashlar batafsil tavsiflanadi.
Bugungi kunda olimlar va psixologlar onlayn o'yinlar mutloq zararli degan dalilga qarshi
chiqishlari aslida, ular o'yinlarning ijobiy ta'sirini isbotlash uchun bir qator g’oyalarni olg’a
surishlariga alohida e'tibor qaratiladi.
Kalit so'zlar:
o’spirin shaxsi, onlayn o’yinlar, onlayn o’yinlarning ijobiy tomoni, onlayn
o’yinlarning salbiy tomoni, kayfiyat, fikrlash qobiliyati, agressiya.
Аннотация
В статье рассматриваются плюсы и минусы онлайн-игр у подростков. В отличие от
традиционных представлений о вреде онлайн-игр для здоровья, новые взгляды,
изложенные в настоящее время, такие как положительное влияние игр, подробно
описаны. рассматриваются плюсы и минусы онлайн-игр у подростков. В отличие от
традиционных представлений о вреде онлайн-игр для здоровья, новые взгляды,
изложенные в настоящее, такие как положительное влияние иге влияние игр.
Ключевые слова:
личность подростка, онлайн-игры, положительная сторона
онлайн-игр, отрицательная сторона онлайн-игр, настроение, мыслительные способности,
агрессия.
Annotation
The article discusses the pros and cons of online gaming among teenagers. Unlike traditional
ideas about the health risks of online gaming, the new views currently outlined, such as the
positive effects of gaming, are described in detail. The pros and cons of online games among
teenagers are considered. In contrast to the traditional ideas about the harm of online games to
health, the new views outlined in the present, such as the positive impact of ige influence of games.
Keywords:
personality of a teenager, online games, the positive side of online games, the
negative side of online games, mood, thinking abilities, aggression.
Texnologiya asrida internet kirib bormagan jamiyatning o’zi yo’q. Global tarmoq kim
uchundir axborot manbai, yana kimdir undan do’st orttirish, ish qidirish uchun foydalanadi.
Soatlab onlayn o’yinlar o’ynash ayrim yoshlarning sevimli mashg’ulotiga aylanib ulgurgani
ham rost. Mutaxasislar onlayn o’yinlarning shaxs kamolotiga ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil
qilib ko’rishdi. Quyida onlayn o’yinlarning ijobiy va salbiy tomonlarini ko’rib o’tish maqsadga
muvofiq bo’lar edi.
Onlayn o'yinlarni o'ynashning ijobiy ta'siri. Ta’kidlanishicha, onlayn o'yinlar shaxsda aqliy
xiralashuvni oldini olishda va miyamizga kerakli tetiklikni ta’minlab berishga imkon berar ekan.
61
Ko'pgina o'yinlar yuqori natijalarga erishish uchun mavhum g'oyalarni va yuqori darajadagi
fikrlashni talab qiladi. Onlayn o'yinlarni o'ynashning asosiy afzalliklari quyidagilar.
Kayfiyatni yaxshilaydi:
umidsizlik hissi namoyon bo’ladigan kunlarda, ijobiy xususiyatdagi
onlayn o'yin seansi ko'nglingizni ko'tarishi mumkin. Odatda foydalanuvchilarda Clash Royale yoki
Crown Towers kabi o'yin hayajonli vizual va hayoliy mexanika keltirishi mumkin. Virtual dunyoda
bo'lganingizdek, siz monotonlikdan tanaffus olasiz. Bu, ayniqsa, tashvishlanishni oldini olish va
his-tuyg'ularingizni barqaror saqlash uchun foydalidir. Agar biror kishi onlayn o‘yin o‘ynab, o‘zini
baxtliroq his eta olsa, psixologlar, albatta, bu arzon, ammo qiziqarli davolash usuli sifatida tavsiya
qiladilar.
Fikrlash qobiliyatini yaxshilaydi:
Rochester universiteti tadqiqotchilariga ko'ra, jang yoki
jangovar o'yinlar kabi stressli voqealarni simulyatsiya qiladigan o'yinlar haqiqiy vaziyatlar uchun
mashg'ulot vositasi bo'lib xizmat qilishi mumkinligini ta’kidlab o’tishgan. Ushbu o'yinlarga ko'ra,
tadqiqot jarrohlar va armiya xodimlarini tayyorlashga yordam beradi. Dafne Bavelier, ushbu
tadqiqotni olib borgan kognitiv olim, harakatli o'yinlar o'yinchilarni vaqt birligiga nisbatan
ko'proq qaror qabul qilishga majbur qiladi, deb hisoblaydi.
Vaziyatni anglashni kuchaytiradi:
Vaziyatni anglash ba'zi kasblar uchun juda muhimdir va bu
bizning kundalik hayotimizda keskin yordam beradi. Shaxmat yoki ko'plab strategik o'yinlar
o'yinchilarni vaziyatni o'zgartirishlardan xabardor bo'lishlarini talab qiladi. Bu esa o’yinchida
vaziyatni to’gri anglay olish ko’nikmasini shakllanishida xizmat qiladi.
Onlayn o'yinlarni o'ynashning salbiy ta'siri. Raqamli do'konlarda har kuni yangi o'yinlar
paydo bo'ladi. Shunga qaramay, biz onlayn o'yinlarning salbiy tomonlarini e'tiborsiz qoldira
olmaymiz. Onlayn o'yinlarni o'ynash bir nechta salbiy oqibatlarga olib kelishi bir necha bor
isbotlangan. Keling, ulardan bir nechtasini ko’rib chiqamiz.
Agressiya va zo'ravonlikni tarbiyalaydi:
Zo'ravonlikka asoslangan onlayn o'yinlarni
o'ynaydigan bolalar tajovuzkor munosabatda bo'lish (Anderson va Bushman, 2001 yil) holati
kuzatiladi. Bundan tashqari, Sietl bolalar tadqiqot institutidan Dmitriy A. Xristakis
ta'kidlaydiki juda ko'p miqdordagi zo'ravonlikka asoslangan o’yinlarga berilib ketishlik oxir-
oqibat o’spirin shaxsida ruhiy buzilish, agressivlik kabi xusuisuyatlarni shakllantirar ekan.
Giyohvandlikning yuqori ehtimoli:
2018 yil iyun oyida Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti
o'yinlarga qaramlikni ruhiy kasallik deb e'lon qildi. Minneapolisda joylashgan Milliy ommaviy
axborot vositalari va oila instituti tomonidan olib borilgan tadqiqotda o'yinlar o’spirinlarni o'ziga
qaram qilib qo'yishi mumkinligi, o’z navbatida, bu yuqori darajadagi depressiya va xavotirga olib
kelishi ko’rsatib o’tilgan. Bunday holatda o’spirinlar ijtimoiy fobiyani ham boshdan kechirishadi.
Bu kabi shaxs psixikasidagi salbiy o’zgarishlar giyohvandlikka murojaat qilishga undashi mumkin.
Yuqoridagilarga qo’shimcha qilib shuni aytish mumkinki, olimlar kompyuter o’yinlariga
mukkasidan ketgan yoshlarni “patologik o’yinchilar” deb ta’riflaydi. Ushbu kategoriya bo’yicha
yoshlar haftasiga 31 soatini shunga sarflaydi. Yana bir guruhda haftasiga 19 soat o’yin
o’ynaydiganlar. Ikkisini solishtirganda xulosa shuki, birinchi kategoriyadagi o’spirinlarda ijtimoiy
fobiya, begonalashuv, boshqalardan ajralib yurishga moyillik kuchli. Qarangki, salga
asabiylashadigan, tengdoshlari bilan uncha kelisha olmaydigan bolalar onlayn o’yinlardan taskin
topar ekan. Xalqaro mutaxassislar eng ko’p o’yin o’ynaydigan yoshlarda kasallik alomatlari ham
yaqqolroq namoyon bo’lishini keltirib o’tishgan. Keltiriladiki: - "o’zini onlayn o’yinlardan uza
olmaydigan bolalarda depressiya va bezovtalanish kuchayadi, jonsarak va boshqalardan
hadiksiraydigan bo’lib qoladi. Ammo o’yinlarni ancha vaqt yig’ishtirib qo’ysangiz, bu simptomlar
62
o’z-o’zidan yo’qolib boradi", - deydi nufuzli Klivlend Klinikasi doktori Maykl Manos. Depressiyani
kamaytirishning bir yo’li, deydi shifokor, bolaga bu odatdan qutulishga yordam berish kerak.
Ashaddiy ishqibozlar qarshilik ko’rsatishi tabiiy. Lekin me’yor bo’lishi kerak. Amerika Pediatrlar
Akademiyasining maslahati ham shuki, kichkina bolalar kompyuter va televizor oldida bir soatdan
ko’p vaqt sarflashiga hojat yo’qligi ta’kidlangan. Maktab yoshdagilar uchun esa norma ikkiga
soatgacha deb belgilangan. Ota-onalar bola hayotida muvozanat zarur ekanini tushunib yetishi,
usiz uzoq muddatda farzandning ruhiy salomatligi tahdid ostida ekanini anglay olishi kerak.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, inson o’zi uchun ishlarning qaysi biri foydali, qay biri zararli
ekanini oldindan ko‘ra bilishi, o‘yinga o‘yin sifatida qarashi lozim. Agar onlayn o’yinlarga vaqtni
idrok qilish doirasidan chiqib ketadigan darajada berilib ketsangiz, birinchi navbatda, o‘zingizni
o’zligingizdan mahrum qilasiz. Shuning uchun komillikka intilgan, o’z menini anglay olgan shaxs
doim har narsada me’yorni darkor tutmog’i lozim.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Сорокина А.Б. Интернет в жизни современных детей и подростков: проблема и ресурс
// Современная зарубежная психология. 2015. Т. 4, № 1. С. 45—64.
2.
Goldberg, I. (1996) Internet addiction disorder // CyberPsychol. Behavior. V. 3. №4. P. 403-
412
3.
Voiskounsky A.E. Internet addiction in the context of positive psychology // Psychology in
Russia: State of the Art. 2010. Т. 3. P. 541—549.
4.
Войскунский, А. Е. Актуальные проблемы зависимости от Интернета //
Психологический журнал. 2004. Т. 25. №1. С. 90-100
5.
Асмолов А.Г., Цветкова Н.А., Цветков А.В. Психологическая модель Интернет-
зависимости личности // Мир психологии. №1. С. 179-193.
