29
DORI VOSITALARINING ANALOGLARI VA ULARNING SAMARADORLIGI
Rahimova Zulhumor Muhammadjon qizi
Qòqon universiteti Andijon filiali Farmatsiya ishi yo’nalishi
101-guruh talabasi
Email: zulxumortolipova0@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15031376
Annotatsiya:
Generik va terapevtik ekvivalent dorilar haqida batafsil ma’lumot berilib,
ularning farmakologik xususiyatlari, samaradorligi va narx jihatidan original dorilardan
farqlari yoritilgan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, generik dorilar ko‘pchilik hollarda original
dorilar bilan deyarli bir xil samaradorlikka ega, ammo ayrim nojo‘ya ta’sirlar va biofaollik
farqlari kuzatilishi mumkin. Shuning uchun dori vositalarini tanlashda shifokor tavsiyalariga
rioya qilish muhim sanaladi Ushbu maqolada dori vositalarining analoglari va ularning
samaradorligi tahlil qilingan.
Kalit so’zlar:
Dori vositalari, generik dorilar, terapevtik ekvivalent, bioekvivalentlik,
farmakokinetika, farmakodinamika, original dorilar, farmatsevtika, samaradorlik, nojo‘ya
ta’sirlar, narx farqlari.
Abstract:
Detailed information is provided about generic and therapeutic equivalent
drugs, highlighting their differences from original drugs in terms of pharmacological
properties, efficacy and price. Studies show that generic drugs in most cases have almost the
same efficacy as original drugs, but some side effects and differences in bioactivity may be
observed. Therefore, it is important to follow the doctor's recommendations when choosing
drugs. This article analyzes drug analogues and their effectiveness.
Keywords:
Drugs, generic drugs, therapeutic equivalent, bioequivalence,
pharmacokinetics, pharmacodynamics, original drugs, pharmaceuticals, efficacy, side effects,
price differences.
Аннотация:
Представлена
подробная
информация
о
дженериках
и
терапевтических эквивалентах лекарственных средств, подчеркнуты их отличия от
оригинальных препаратов с точки зрения фармакологических свойств, эффективности
и цены. Исследования показывают, что в большинстве случаев дженерики почти так же
эффективны, как и оригинальные препараты, но могут наблюдаться некоторые
побочные эффекты и различия в биологической активности. Поэтому важно следовать
рекомендациям врача при выборе лекарств. В данной статье анализируются аналоги
препаратов и их эффективность.
Ключевые слова:
Лекарственные препараты, дженерики, терапевтический
эквивалент, биоэквивалентность, фармакокинетика, фармакодинамика, оригинальные
лекарственные препараты, фармацевтические препараты, эффективность, побочные
эффекты, ценовые различия.
Farmatsevtika sanoatida turli dori vositalarining analoglari keng qo‘llaniladi. Analog
dorilar – tarkibi yoki ta’sir mexanizmi o‘xshash bo‘lgan dori vositalaridir. Ular asosan original
dori preparatining muqobil varianti sifatida ishlab chiqariladi. Analog dorilar ko‘pincha narx
jihatidan arzonroq bo‘lib, bemorlar uchun iqtisodiy jihatdan qulay hisoblanadi.
Dori vositalarining analoglari ikki turga bo‘linadi: to‘liq analoglar (generik dorilar) va
qisman analoglar (terapevtik ekvivalentlar). To‘liq analoglar tarkibidagi faol modda va dozalari
30
bo‘yicha original doriga mos keladi. Masalan, "Noshpa" (Drotaverin) original dori bo‘lsa,
"Drotaverin gidroxlorid" uning generik analogidir. Terapevtik ekvivalentlar esa bir xil
kasallikni davolash uchun ishlatiladi, lekin faol moddalari har xil bo‘lishi mumkin. Masalan,
"Ibuprofen" va "Paratsetamol" har ikkalasi ham og‘riq qoldiruvchi va yallig‘lanishga qarshi
dorilar bo‘lsa-da, tarkibiy jihatdan farq qiladi.
Ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, original dorilar va ularning generik analoglari
samaradorlik jihatidan deyarli bir xil bo‘lishi mumkin. Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti
(WHO) tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, generik dorilarning sifati original dorilar bilan
taqqoslaganda 90-100% gacha mos keladi. Ammo ayrim hollarda, generik dorilarning
biofaolligi original doridan biroz farq qilishi mumkin. Bu farq dori tarkibidagi yordamchi
moddalarga bog‘liq. Misol uchun, Aspirin va uning generik shakllari (Acetylsalicylic Acid) turli
firmalar tomonidan ishlab chiqarilgan bo‘lsa-da, ularning samaradorligi ko‘pincha o‘xshash
bo‘ladi. Shu bilan birga, generik dorilarni tanlashda e’tiborli bo‘lish kerak, chunki ayrim
hollarda arzon analog dorilar sifati past bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni
Saqlash Vazirligi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, so‘nggi yillarda generik ta’sir
qiluvchi yana bir muhim omil – ularning farmakokinetikasi va farmakodinamikasidir. Ba’zi
hollarda, generik dorining tanaga so‘rilishi (biokiraolishligi) original doridan biroz farq qilishi
mumkin. Amerika Oziq-ovqat va Dori-Darmon Agentligi (FDA) tomonidan olib borilgan
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ayrim generik dorilar original dorilarga nisbatan 5-10% gacha
samaradorlik farqiga ega bo‘lishi mumkin, ammo bu farq klinik jihatdan sezilarli ta’sir
ko‘rsatmaydi. Analog dorilarning afzalliklari orasida narxning arzonligi, keng tanlov va
foydalanish imkoniyati mavjud bo‘lsa, kamchiliklari sifat farqlari va ba’zi bemorlar uchun
nojo‘ya ta’sirlarning ortishi bo‘lishi mumkin. Shuning uchun har qanday dori vositasini shifokor
tavsiyasiga ko‘ra tanlash maqsadga muvofiqdir.dorilarning sifat nazorati kuchaytirilib, ulardan
foydalanish darajasi oshmoqda. Shu sababli, dorixonalarda aynan sifatli va sertifikatlangan dori
vositalarini tanlash tavsiya etiladi. Dorilarning samaradorligiga
Analog dorilar va ularning o‘ziga xosliklari
Analog dorilar ikki asosiy turga bo‘linadi:
1.
Generik dorilar
– original dorining to‘liq nusxasi bo‘lib, faol modda, dozasi va ta’sir
mexanizmi bo‘yicha bir xil bo‘ladi.
2.
Terapevtik ekvivalentlar
– tarkibiy jihatdan boshqacha bo‘lishi mumkin, lekin ta’siri bir
xil kasalliklarni davolashga qaratilgan.
Misol uchun:
Original dori
: "Viagra" (Sildenafil)
Generik analog
: "Silden" (o‘xshash faol modda)
Terapevtik ekvivalent
: "Tadalafil" (boshqa faol modda, lekin shunga o‘xshash ta’sir)
Dori vositalari analoglarining ishlab chiqarilish jarayoni
Generik dorilar original dori patentining muddati tugagandan so‘ng ishlab chiqariladi.
Masalan, "Paratsetamol" ishlab chiqarilganidan keyin uning bir nechta generik variantlari
paydo bo‘ldi: "Panadol", "Efferalgan" va "Tylenol". Ularning faol moddasi bir xil bo‘lsa-da,
tarkibiy qo‘shimchalari va ishlab chiqarish texnologiyasi biroz farq qilishi mumkin.
Samaradorlik va xavfsizlik masalalari
31
Original dorilar farmatsevtika kompaniyalari tomonidan uzoq muddat davomida tadqiq
etiladi, sinovdan o‘tkaziladi va klinik jihatdan tasdiqlanadi. Generik dorilar esa originalga
mosligini isbotlash uchun bioekvivalentlik testlaridan o‘tkaziladi.
Bioekvivalentlik testi – dorining qonga so‘rilishi va organizmga ta’siri original preparatga
qanchalik yaqin ekanligini o‘lchovchi tadqiqotdir. Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (WHO)
ma’lumotlariga ko‘ra, bioekvivalentlik 80% - 125% oralig‘ida bo‘lsa, dori samarali hisoblanadi.
Biroq, ayrim hollarda generik dorilar original dori bilan bir xil samaradorlikka ega
bo‘lmasligi mumkin. Sabablari:
Yordamchi moddalar farqlari
– generik dorida ishlatiladigan qo‘shimcha moddalar
ta’sir tezligi yoki davomiyligini o‘zgartirishi mumkin.
Ishlab chiqarish sifati
– ba’zi mamlakatlarda ishlab chiqarilgan generik dorilarning sifat
nazorati yetarli darajada emas.
Organizmning qabul qilish xususiyatlari
– ba’zi bemorlar original doriga yaxshi javob
berishsa-da, generik variant ularga kam samarali bo‘lishi mumkin.
Masalan, Statinlar (xolesterinni pasaytiruvchi dorilar) haqida o‘tkazilgan tadqiqotlar
shuni ko‘rsatdiki, generik dorilar yurak xastaliklarini oldini olishda original dorilar bilan
deyarli teng ta’sir ko‘rsatadi. American Heart Association tadqiqotlariga ko‘ra, statinlarning
generik versiyalaridan foydalanish yurak kasalliklari xavfini 40% ga kamaytirishi mumkin.
Analog dorilar va ularning narxlari
Generik dorilar odatda original dorilarga qaraganda ancha arzon bo‘ladi. Bu quyidagi
sabablarga bog‘liq:
Generik dorilar uchun farmatsevtika kompaniyalari klinik tadqiqotlar o‘tkazishga majbur
emas.
Ularning ishlab chiqarish jarayoni tezroq va arzonroq.
Ko‘plab kompaniyalar bir xil dorini ishlab chiqargani uchun raqobat oshadi va narx
pasayadi.
Analog dorilarni tanlash bo‘yicha tavsiyalar
Shifokor tavsiyasiga rioya qilish
– har bir dori vositasining muayyan bemorga mosligi
shifokor tomonidan baholanadi.
Dorixonadan sertifikatlangan mahsulotlarni xarid qilish
– sifatsiz dori vositalaridan
ehtiyot bo‘lish lozim.
Narx va sifat muvozanatini saqlash
– ba’zida haddan tashqari arzon dorilar sifati past
bo‘lishi mumkin.
Nojo‘ya ta’sirlarga e’tibor berish
– ayrim generik dorilar original doriga nisbatan
ko‘proq nojo‘ya ta’sir keltirib chiqarishi mumkin.
Xulosa
Dori vositalarining analoglari farmatsevtika sohasida muhim o‘rin tutadi va ular bemorlar
uchun arzonroq, qulayroq variant bo‘lishi mumkin. Biroq, generik dorilarni tanlashda ularning
sifati, bioekvivalentligi va organizmga ta’siri hisobga olinishi kerak. Dorilarni to‘g‘ri tanlash
kasalliklarni samarali davolashda muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli, bemorlar shifokor
ko‘rsatmalariga rioya qilishi va ishonchli farmatsevtika mahsulotlaridan foydalanishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi. "Dorilar va ularning qo‘llanilishi
32
bo‘yicha qo‘llanma". Toshkent, 2022.
2.
Jalilov S., Abduqodirov A. "Farmakologiya asoslari". Toshkent: O‘zbekiston Milliy
Ensiklopediyasi, 2019
3.
O‘zbekiston Respublikasi Dori-darmon Agentligi. "Generik dorilar va ularning
bioekvivalentligi". Toshkent, 2020
4.
Karimov I., Mamatqulov U. "Farmatsevtika sanoatida dori vositalarining analoglari va
ularning samaradorligi". Toshkent: Fan, 2021.
