Fanlarni kasbga yo‗naltirib o‗qitishda bo‗lajak mutaxassislarning kasbiy kompetensiyasini rivojlantirish yo‗llari

CC BY f
110-113
72
9
Поделиться
Туракулов, О., & Маманов, С. (2022). Fanlarni kasbga yo‗naltirib o‗qitishda bo‗lajak mutaxassislarning kasbiy kompetensiyasini rivojlantirish yo‗llari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 110–113. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5209
О Туракулов, O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

p.f.d. professor

С Маманов, O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

 oʻqituvchi

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Bo'lajak matematika fani o'qituvchilarini o'qitishda kasbiy kompetentsiyasini shakillantirib о ‘qitish dars samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Bunday hollarda matematika fani o'qituvchilarini tayyorlash jarayonlarini samarali tashkil etishning yangi usullarini joriy etishning ikki bosqichi aniqlandi va ammalga oshirish bosqichlarini taminlash uchun zaruriy didaktik vosita va usullari о ‘rganib chiqildi.


background image

110

олам ҳақида ахборотлар фондининг мавжудлиги);

стратегиялар

(излаш учун қоидалар

мавжудлиги ва улардан фойдаланиш хоҳиши);

мойиллик

(янги билимларни олиш

натижасида талаба ўзини олам ҳақидаги фикрлаш усулини қайта кўришни бошлаши учун
бошқаларнинг фикри ва тушунчаларини қонуният асосида бир чизиққа жойлаши) [2].

Шунингдек, ушбу йўналишдаги бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини

интегратив ѐндашув негизида тайѐрлашнинг педагогик жиҳатлари ҳам ўта аҳамиятлидир.
Шунинг учун ҳам бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини интегратив ѐндашув
негизида тайѐрлашга оид материалларнинг анъанавий таълим мазмунига интеграцияси
бўйича педагогик шарт-шароитлар ҳам ўрганилиб чиқилди. Унда бўлажак бошланғич
синф ўқитувчиларини тайѐрлашнинг ўқув режасидаги фанлар блоклари ҳам ўрганилиб
чиқилиши, шу асосда бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини интегратив ѐндашув
негизида тайѐрлашга мўлжаллаб тайѐрланган алгоритмик босқичлардаги маълумотлар
анъанавий таълим мазмунига интеграцияланади.

Юқоридагиларни эътиборга олган ҳолда айтиш мумкинки, бўлажак бошланғич

синф ўқитувчиларини интегратив ѐндашув негизида касбий фаолиятга тайѐрлашга оид
кўникмани шакллантириш жараѐни уларнинг бутун олий ўқув юртида таҳсил олиш
давомида ҳал этилади. Улардаги интеграциялаш, интегратив йўналишни танлаш,
интегратив функцияъни ишга тушириш мазкур муаммо ечими учун пропедивтик ҳамда
дидактик жиҳатдан қўллаб-қувватловчи асос бўлади.

Тадқиқотимизнинг ушбу қисмида олиб борилаѐтган изланишлар натижаларига

асосланиб қуйидаги хулосавий фикрларни келтиришни мақсадга мувофиқ деб топдик:

Бўлажак ўқитувчиларни интегратив ѐндашув негизида тайѐрлашнинг педагогик

ва психологик шарт-шароитлари бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини тайѐрлашдаги
илмий-методик жиҳатдан асосланган мукаммал таълим мазмунини ишлаб чиқишга кенг
имкониятлар яратди;

Бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини интегратив ѐндашув негизида

тайѐрлашнинг тўрт босқичи (интеграциялаш; интегратив йўналишни танлаш; интегратив
функцияъни ишга тушириш; интегратив ѐндашув) бўйича олиб борилган тадқиқот ҳажми
ва қамрови кенглиги қаралаѐтган муаммо ечимини ҳал қилишда маълумотлар базасини
шакллантиришнинг зарурийлигини кўрсатди;

Бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини интегратив ѐндашув негизида

тайѐрлаш босқичлари кўплиги (улар тўртта) ушбу тадқиқот жараѐни ва уларнинг
натижаларини мунтазам равишда назорат қилиб боришлигини кўрсатди, акс ҳолда
тадқиқот жараѐнида четланишлар (самарасиз йўллар) юз бериши мумкин ва шу кабилар.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйҳати:

1.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдаги ПФ -4947-сонли

―Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегияси
тўғрисида‖ ги фармони// Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари тўплами. –
Тошкент– 2017 - 6-сон. -70-модда.

2. Хасанбоев Ж, Тўрақулов Х.А, Хайдаров М, Ҳасанбоева О, Усмонов Н.Ў. Педагогика
фанидан изоҳли луғат.– Т.: ―Фан ва технология‖, 2009, 672 б.


FANLARNI KASBGA YO‗NALTIRIB O‗QITISHDA BO‗LAJAK

MUTAXASSISLARNING KASBIY KOMPETENSIYASINI RIVOJLANTIRISH

YO‗LLARI.

O.X.Turakulov, p.f.d. professor,

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali professori

S.K.Mamanov,

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali oʻqituvchisi


background image

111

Annotatsiya:

Bo‗lajak

matematika

fani

o‗qituvchilarini

o‗qitishda

kasbiy

kompetentsiyasini shakillantirib o‗qitish dars samaradarligini oshirishga xizmat qiladi. Bunday
hollarda matematika fani o‗qituvchilarini tayyorlash jarayonlarini samarali tashkil etishning
yangi usullarini joriy etishning ikki bosqichi aniqlandi va ammalga oshirish bosqichlarini
taminlash uchun zaruriy didaktik vosita va usullari o‗rganib chiqildi.

Kalit so‗zlar:

Kompetentsiya, kommunikativ, evristik faoliyat, konstruksiya, konfiguratsiya,

gipoteza, nostandart.

Mustaqil taraqqiyot yo‗lidan borayotgan respublikamizning ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-

texnik rivojlanishining hozirgi bosqichi taʼlim jarayoniga yangicha yondashuvlarni taqozo
etmoqda. Mazkur jihatlar jamiyatda yashovchi har bir kishidan, ayniqsa, talaba-yoshlardan puxta
bilim, yangi maʼlumotlarni tez o‗zlashtirish, axborotlar oqimi ichida erkin harakat qilish va
ularning eng zarurini tanlab foydalana olishni taqozo etadi. Shunday ekan bugungi jamiyat
tarkibidagi barcha sohalardagi mutaxassis kadrlar raqobatbardosh kadrlar talabiga javob berishi
zarur. Аyniqsa oliy taʼlim muassasalari matematika yo‗nalishlarida tahsil olayotgan Bo‗lajak
o‗qituvchilarning kasbiy kompetentsiyasini matematika fanini kasbga yo‗naltirib o‗qitish
negizida rivojlantirishda keng foydalanish muhim hisoblanadi. Hozirgi kunda yetakchi oliy
taʼlim muassasalarida xar bir mashg‗ulotdagi qaralayotgan masala negizida o‗qituvchilarning
kasbiy kompetentsiyasini o‗rnini belgilab berish, jumladan bo‗lajak matematika fani
o‗qituvchilarini o‗qitishda kasbiy kompetentsiyasini shakillantirib o‗tishi dars samaradarligini
oshirishga xizmat qiladi. Bunday hollarda bo‗lajak matematika fani o‗qituvchilarini tayyorlash
jarayonlarini samarali tashkil etishning yangi usullarini joriy etish va jamiyatimizdagi har qanday
voqeylik va ijtimoiy masalalarni yoritib berishda kasbga yo‗naltirish orqali taʼlimni tashkil etish
mexanizmlarini takomillashtirishga xizmat qilishini ko‗rish mumkin. Bu esa oliy taʼlim
tizimidagi pedagogika yo‗nalishida taxsil olayotgan bo‗lajak matematika fani o‗qituvchilarini
kasbiy malaka va ko‗nikmalarini shakllantirish jarayonida kasbiy kompetentsiyasini matematika
fanini kasbga yo‗naltirib oʼqitish negizida rivojlantirishda kengroq foydalanish muhimligini
ko‗rsatmoqda.

Jumladan Bo‗lajak matematika o‗qituvchilari kasbiy tayyorgarligini takomillashtirishda

matematika fanlari bilan kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirish zarurati yuzaga keldi. Shu bois
kasbiy tayyorgarlikning asosiy mazmunini ifodalovchi matematika fanlariga doir tushunchalarni
bo‗lg‗usi matematika o‗qituvchilarida shakllantirish bilan birga o‗z ustida mustaqil ishlash, jahon
miqiyosida olib borilayotgan tatqiqotlarda taʼlim mazmunining kompetentsiyaviy yondashuv
asosida takomillashtirilishi zamonaviy yetuk mutaxassisni yetishtirib berishning eng asosiy omili
bo‗lib hisoblanadi. Raqobatbardosh mutaxassisni kamol topdirish axborot kommunikatsiya
texnologiyalari bilan kasbiy kompetentsiyasidan foydalanish orqali o‗quv jarayonini
faollashtirilishini talab etadi. Bunda kasbiy tayyorgarlikda o‗qitilayotgan matematika fanlari
mavzudan kelib chiqqan holda, barcha kasbiy kompetentsiyalar bevosita dars mobaynida shu
mavzuga oid yangiliklar, ilg‗or xorijiy tajribalardan foydalanish, ilmiy merosga asoslangan holda
tarixiy maʼlumotlarni aniq fakt sifatida keltirish, fan bilan birgalikda mutaxassislikka oid kasbiy
kompetentsiyasini dasturiy tizimlardan foydalanib kompetentsiyaviy yondashuvni tashkil etish
va o‗qitish jarayonini takomillashtirish zaruratini asoslaydi.

O‗quvchilarda anʼanaviy kommunikativ kompetentsiyalarni, huddi shuningdek

axboratlashgan jamiyatda hayot uchun zarur bo‗lgan ana shunday kompetentsiyalarni
shakllantirish kerak? - degan muammo bugungi kunda oliy taʼlim va o‗rta maxsus, kasb-hunar
taʼlimida o‗z yechimini kutmoqda. Chunki, zamonaviy texnologiya ketidan quvish, insonning
anʼanaviy kommunikativ faoliyati haqida uning atrof olamni bilish uchun muhimligini va
bilimlarga ehtiyojni qondirish imkoniyatini unutmaslikka olib kelmasligi kerak. Аynan,
matematika fanini kasbga yo‗naltirib o‗qitish fani bo‗yicha tashkil etiladigan darslarda
o‗quvchilar kompetentsiyaviy faoliyati tuzilmasining global qayta qurilishi yuz beradi.

Baʼzan pedagogik amaliyotga axborotni qayta ishlash, uzatish va saqlashning metod va

vositalari ommaviy joriy etilishi o‗zining ijobiy jihatlari (intelektual salohiyatni rivojlantirish,


background image

112

o‗quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish) bilan birgalikda salbiy (o‗qituvchining jonli
muloqotini o‗rgatuvchi dasturlar bilan amalga oshiriladigan muloqotga o‗zgartirish, shaxslararo
muloqot vaqtini kamaytirish) jihatlarini ham namoyon etmoqda.

Maktab geometriyasi kursidagi muammolarning aksariyati standart bo‗lib, ularning

echimi algoritmik xarakterga ega. Nostandart muammoning shakllanishi o‗quvchidan haligacha
unga noma‘lum bo‗lgan usul, usul yoki echimni izlash va amalga oshirishni, boshqacha qilib
aytganda o‗quvchilar kompetentsiyaviy faoliyatni bajarishni talab qiladi.

Kasbiy kompetentsiyasini, bir tomondan, texnikalar, operatsiyalar, usullar, strategiyalar,

evristik tizimlar va evristik (oqilona) fikrlashdan foydalanish bilan bog‗liq, boshqa tomondan,
agar biz tasnifga rioya qilsak. Har qanday muammoning echimi to‗rt bosqichdan o‗tuvchi
elementar evristik faoliyatdan boshlanadi:

1) muammoning bayonini tushunish;
2) qarorlar rejasini tuzish;
3) qarorlar rejasini amalga oshirish;
4) orqaga qarash (olingan natijani o‗rganish).
Bu bosqichlar tashkiliy va kasbiy kompetentsiyaviy yondoshuvga ega. Har bir bosqichda

fikrlash va idrokning intuitiv-faraziy va diskursiv jarayonlari har xil hajmlarda amalga oshiriladi.

Qiyin vazifa, qoida tariqasida, maqsadga erishish uchun faoliyatning mohiyati haqidagi

fikrni yashiradi. Yechim odatda gipotezadan boshlanadi, bu sizga yechim qidirish maydonini
belgilash va tuzatishga imkon beradi. Bu ko'pincha intuitiv tarzda amalga oshiriladi. Agar
gipotezani tanlash muvaffaqiyatli bo‗lsa, unda qidiruv maydoni tezda torayadi va gipotezaning
mantiqiy darajasi oshadi.

Buni quyidagi masalani echishda yaqqol ko‗rish mumkin.
Masala 1. Uchburchakning uchidan tushirilgan median va balandlik, uchidagi burchakni

teng uch qismga ajrating (1-rasm). Uchburchakning burchaklarini toping.

1-rasm.

O‗quvchilar buni qanday hal qilishni bilishmaydi. Qiyinchiliklar, shuningdek,

muammoning echilishining bir necha usullariga imkon berishi bilan bog‗liq bo‗lib, qaysi
qo‗shimcha konstruksiyalarga bog‗liqligiga bog‗liq (bu ma‘noda bu konstruktiv muammolarni
bildiradi).

Vaziyatda uchta teng burchakning mavjudligi uchta teng uchburchakni ko‗rib chiqish

zarurligiga olib kelishi mumkin, ularning elementlari bu burchaklar bo‗ladi. Ammo 1-rasmda
faqat ikkita uchburchak aniq tasvirlangan: BCH va BOH. Uchinchi uchburchakni olish uchun
qo‗shimcha qurilish kerak: O nuqtadan AB chizig‗iga perpendikulyar torting (2 -rasm).



2-rasm.

BHC = BHO = BPO uchburchaklar tengligining isboti to‗g‗ri burchakli uchburchaklar

tengligining tegishli belgilariga asoslangan. Lekin berilgan uchburchak burchaklarining daraja
o‗lchovlarini topish uchun hosil bo‗lgan konfiguratsiyani qayta ko‗rib chiqish kerak, ya‘ni. 2-


background image

113

rasmdagi HBA (HBP) burchagini ruhiy rekonstruksiya qiling va ajratib oling va HBA va AOP
burchaklari teng ekanligini isbotlang, lekin teng uchburchaklarning mos burchaklari sifatida

emas, balki qirralari mos keladigan perpendikulyar (OA BH, OP BA).

masala qo‗shimcha tuzilmalarsiz hal qilinishi mumkin. Bunday holda, uchburchak yoki

trigonometrik funktsiyalar burchagi bissektrisasi haqidagi teoremaga evristik ma‘lumot
vazifasini bajaradi. Ikkinchi holda, geometrik masalaning echimi algebraik bo‗ladi. Biz uchun,
rasmda mos ravishda BH va BO bisektorli OBC va ABH uchburchaklar ajratilganida yondashuv
yanada qiziqroq bo‗ladi.

OBC uchburchagidan biz bu OH:HC = OB:BC = 1:1 ni, ABH to‗g‗ri burchakli

uchburchagidan esa BH:BA = OH:OA = 1:2 ni olamiz. Bundan kelib chiqadiki, A burchagi 30 °
ga teng.

Shunday qilib, muammoni hal qilish rejasini tuzish uchun boshlang‗ich evristik

tadbirlarni o‗tkazib, talabalar masalani bir necha echimlari borligini aniqlaydilar.

Tajribada biz o‗quvchilarni bu haqiqatni umumlashtirishga olib keldik. Ko‗rib

chiqilayotgan masalani nomlangan usullardan birida hal qilib, olingan natijani o‗rganib chiqqach
(uchburchakning burchaklari 30 °, 60 °, 90 ° ga teng, bundan tashqari, to‗g‗ri burchak - bu uning
uchidagi burchagi. balandligi va medianasi chizilgan), ular gipotezani tuzdilar, agar biz
uchburchakning uchidagi burchagini to‗rtta teng qismga bo‗luvchi balandlik, bisektor va
medianani chizsak, u holda bu uchburchakning burchagi to‗g‗ri bo‗ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. O.X.Turakulov. Pedagogik tadqiqotlarda statistik metodlar. Darslik – Toshkent: 2020, 143 b.
2. Аlixonov S. Matematika oʼqitish metodikasi. Universitetlarning matematika fakulteti bakalavr
yoʼnalishidagi talabalari uchun darslik–T.: Oʼqituvchi, 2011 y. 302
3. Sharipov Sh. Oʼquvchilar kasbiy ijodkorligi uzviyligini taʼminlashning nazariyasi va
amaliyoti. Diss. ped. fan. dok.–T., 2012. –307 b.
4. Аzlarov. T., Mansurov. X., Matematik analiz.-T:Oʼzbekiston. 2-Tom. 1995y.

ЛИНГВОСТРАНОВЕДЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНЦИЯ НА УРОКАХ АНГЛИЙСКОГО

ЯЗЫКА

Е.В. Волкова

Тульский государственный педагогический университет им. Л.Н. Толстого, Тула

В современных условиях, когда в центре внимания образования в сфере

иностранного языка находится личность обучающегося, как активного субъекта учебной
деятельности по овладению иностранным языком, раскрытие потенциала познавательной
деятельности применительно к процессу изучения иностранных языков в разных типах
учебных заведений должно занимать одно из профилирующих мест. Начиная с 2000-х
годов, огромное значение приобретают элементы страноведения, вводимые в курс
обучения иностранному языку. Немногим ранее сведения из страноведения сопровождали
базовый курс иностранного языка лишь как комментарий при изучении того или иного
материала, а в настоящее время страноведческий материал должен стать неотъемлемой
частью уроков иностранного языка. Все более ощущается необходимость обучать и тому,
что «лежит за языком», то есть культуре и обычаям стран изучаемого языка.
Использование страноведческого материала способствует формированию активизации
мыслительной деятельности, что в условиях школьного обучения важно, т.к. само
иноязычное общение не подкреплено языковой средой. Важнейшим мотивационным
стимулом изучения иностранного языка является стремление к расширению своего
общего кругозора. Следовательно, в школе предмет английского языка является
средством приобщения учащихся к духовной культуре других народов. С практической
стороны страноведческий материал направлен на реализацию конечных целей обучения
иностранному языку, а именно, на обучение общению. Подготовить же учащихся к

Библиографические ссылки

O.X.Turakulov. Pcdagogik tadqiqotlarda statistik mctodlar. Darslik - Toshkent: 2020, 143 b.

Alixonov S. Matcmatika o’qitish metodikasi. Universitctlarning matcmatika fakultcti bakalavr yo’nalishidagi talabalari uchun darslik-Т.: O’qituvchi, 2011 y. 302

Sharipov Sh. O’quvchilar kasbiy ijodkorligi uzviyligini ta’minlashning nazariyasi va amaliyoti. Diss. ped. fan. dok.-T., 2012. -307 b.

Azlarov. T., Mansurov. X., Matematik analiz.-T:O’zbckiston. 2-Tom. 1995y.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов