Ingliz tili diskursida fe‘llarning nisbat shakllarida ishlatilish omillari

CC BY f
617-619
30
9
Поделиться
Сатуллаева, Н. (2022). Ingliz tili diskursida fe‘llarning nisbat shakllarida ishlatilish omillari. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 617–619. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5380
Наргиза Сатуллаева, Berdoq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti

chet tillar fakulteti assistenti

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Bu maqolada fe‘l nisbat shakillarining ingliz tilida ishlatishi, uning ma‘nosiga shakliga asoslangan holda distributsiya bolishi haqida aytib oʻtilgan.


background image

617

embarrass his parents and relatives by burning them with his negligence. So, proverb says, a
good child always brings respect to the parents, while the parent is disrespected with the bad-
mannered one. The Karakalpak word ‗

súyinish‘

can be translated into English as ‗respect‘ to the

parent, however the Karakalpak word ‗

kúyinish‘

translated into English as ‗disrespect‘.

Súydiretuǵɪn

da til,

Kúydiretuǵɪn da til. [1; 158]

.

Proverb says that when a person speaks without thinking, he uses his words as a pretext

and causes trouble for others. This means that a person expresses his or her behavior through
words, that he or she may be loved or that others may have a negative view of him or her. By
Karakalpak word ‗

Súydiretuǵɪn‘

means ‗to make

love

someone‘, however the word

Kúydiretuǵɪn‘

represents negative to the word

love.

Eldi

súygen

, elge dos. [2; 187]

.

There are different types of MUHABBAT in a context, which may be vary according to

their object, like: Love to Motherland, Love to Child, Love to Parents, Love to Spouse, and etc.
This proverb describes the love to motherland that enmity and evil will never come out of a
person who loves and respects the people. A man who loves, he can be a true friend.

Muhabbat

degen duzlɪ suw,

Isheseńde shólleyseń.
Qansha ashshɪ bolsada,
Ábizámzámǵada bermeyseń. [2; 189]

.

The concept MUHABBAT – Love is equated to water in order to show its necessity to

humanity. It has been said that people drink water and become thirsty again and again. That is,
when a person loves, he will become thirsty for love again and again without feeling it, he is
thirsty for love, he is overwhelmed with emotion and feelings. Happiness is found in the trials of
love.

As we have seen, it has become clear that the concept of MUHABBAT (Love) has several

meanings and that its meanings in Karakalpak folk proverbs are also different.

Hence, MUHABBAT (Love) is not only a feeling between a man and a woman, friendship,

fidelity, love for the motherland, but also has negative meanings such as separation, resentment
and enmity.

REFERENCES

:

1. Qaraqalpaq folklorɪ - Qaraqalpaq xalɪq naqɪl-maqallar, IV tom. – Nókis:

―Qaraqalpaqstan‖ baspasɪ, 1978. -348 b.

2. Qaraqalpaq folklorɪ - Naqɪl-maqallar, Xalɪq awɪzeki dóretpesi. – Tashkent: Yangi kitob,

2019. -256 b.



INGLIZ TILI DISKURSIDA FE‘LLARNING NISBAT SHAKLLARIDA ISHLATILISH

OMILLARI

Satullaeva Nargiza Jalgʻasbaevna

Berdoq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti

chet tillar fakulteti assistenti, Nukus sh.

Annotatsiya:

Bu maqolada fe‘l nisbat shakillarining ingliz tilida ishlatishi, uning

ma‘nosiga shakliga asoslangan holda distributsiya bo‗lishi haqida aytib oʻtilgan.

Kalit soʻzlar

: fe‘l nisbat, semantika, til kategoriyasi, transformatsiya, oʻtimli fe‘l.


Ushbu maqolada fe‘llarning nisbat shakllarida ishlatilishini belgilovchi omillar va

kauzatsiyaning mana shu omillar ichida tutgan o‗rni haqida so‗z yuritamiz. Chunki fe‘lning


background image

618

nisbat shakllarida ishlatilishi ko‗p jihatdan uning ma‘nosiga, shakliga va distributsiyasiga
bog‗liqdir. Hatto ―

to have

‖ fe‘li ham ayrim o‗rinlarda majhul nisbatda ishlatilishi mumkin,

ammo bunda fe‘lning ma‘nosida ko‗chish (o‗zgarish) ro‗y beradi. Bu fe‘l ―

ega bo‗lmoq

ma‘nosida faqat aktivda ishlatilishi mumkin, boshqa ma‘nolarda esa passivda ishlatilishi
mumkin, ―

aldab ketmoq, ahmoq qilmoq, chuv tushirmoq

‖ ma‘nosida faqat passivda

ishlatiladi. Xuddi shunday og‗zaki nutqda ―

up

‖ bilan birga kelganda ―

sudga bermoq,

sudyaning oldiga olib bormoq

‖ ma‘nosida ko‗proq passivda ishlatiladi. Masalan:

a)

They have a beautiful house, lekin A beautiful house is had by them

Then suddenly we‘re a joke, then we‘ve been had

. [1, 25 б.]

b)

We had a good time; Coffee and hot dogs are in plentiful supply, an d a grand time is

had by thousands of onlookers.

Boshqa misollarni ko‗ring.

A good time was had by us all. (Longman). What shall we have for dinner (A.Hornby)
Free seats were not to be had. Anything in the market can be had for the right price

(Longman). He was had up for exceeding the speed limit

[2 ,166 б]

Predlogli to‗ldiruvchi bilan qo‗llaniladigan ayrim fe‘llar yolg‗iz (predlogsiz) shaklda

passiv darajada kam ishlatilgani holda, modal fe‘llar ulardan avval kelgan holatlarda bu birikma
majhul darajada ko‗p ishlatiladi. Masalan:

*

The lawn wasn‘t walked over by visitors.

The lawn can‘t be walked over by visitors.

Ayrim paytlarda esa fe‘lning aktivdagi shakli ma‘no jihatidan passivdagi shakliga butunlay

to‗g‗ri kelmaydi. Masalan:

John can‘t do it. – Jon bu ishni qila olmaydi. (Uning qo‗lidan bunaqa ishlar kelmaydi).
It can‘t be done by John. – Bu ishni Jon qilgan bo‗lishi mumkin emas (y‘ani hech kim

bunga ishonmaydi).

Nisbat formalarining bu kabi ko‗chishlari faqat passiv bilan emas, balki mediopassivda

ham kuzatilishi mumkin. Bunda aktiv nisbatda o‗timli fe‘l bilan ishlatiladigan fe‘llar o‗timsiz
ma‘noda to‗ldiruvchisiz ishlatiladi. Masalan:

The house was building dagi

Continuous Active keyinchalik Continuous Passive bilan

almashtirilgan edi.

The house was being built.

Lekin keyingi paytda yana eski aktiv formalarga

qaytish kuzatilmoqda. Masalan:

I took her mesaure when she came down while the house was building. The oats are

threshing. The Coffee is making.

Bu kabi gaplarning paydo bo‗lishiga namuna bo‗lib, avvaldan ishlatilib, kelingan quyidagi

gaplar xizmat qilgan ko‗rinadi. Masalan:

The eggs are frying. The cereal is cooking. The water is boiling.

Bu kabi gaplar o‗zbek tilida mediopassiv va aktiv nisbatlari orqali beriladi.

Masalan:

Tuxumlar qovurilayapti (mediopassiv).

Suv qaynamoqda (aktiv).

Gaplarning semantikasini tahlil qilsak, shu narsani sezamizki, bu subyektlarning

aktivlashuvi kauzatorning rolini inkor qilish yordamida amalga oshiriladi. Masalan:

Suv qaynamoqda

gapini transformatsiya qilsak, quyidagi gaplarga ega bo‗lamiz: a.

Suv

qaynatilmoqda. b. Kimdir suvni qaynatmoqda. Har ikkala variantda ham kauzativning
qo‗shimchasi -t-

ni kuzatamizki, gapda esa bu qo‗shimcha yo‗qoladi. Demak, kauzativ

markerining yo‗qolishi, subyektni aktivlashtirib mediopasssiv kabi formalarning yuzaga
chiqishiga olib keladi. Xo‗sh, kauzativlikning yashirin ma‘nosi barcha gaplarda mavjudmi? Buni
misollarda ko‗rib chiqaylik.

1.

Tom killed the cat – Tom forced the cat to die.

2.

Tom washed himself – Tom forced himself to be washed.

3.

Ahmad keldi – Ahmad o‗zini kelishga majbur qildi.

4.

Ahmad yuvindi – Ahmad o‗zini yuvilishiga olib keldi.

5.

Ahmad kitobni ko‗rsatdi – Ahmad kitobni ko‗rinishga majbur qildi.


background image

619

6.

Ahmad Gulnoz bilan o‗pishdi – Ahmad Gulnozni o‗pishiga majbur qildi.

7.

Ahmad Gulnozni o‗pdi – Ahmad Gulnozni o‗ptirishga majbur qildi.

8.

Ahmad to‗yga taklif qilindi – Ahmadni to‗yga kelishga majbur qilishdi.

9.

Eshik ochildi – Eshik ochilishga majbur bo‗ldi.

10.

Ahmad choy ichdi – Ahmad choyni ichilishiga majbur qildi – Ahmad o‗zini choyni

ichishga majbur qildi.

11.

Ahmad toshni uloqtirdi – Ahmad toshni uchib ketishga majbur qildi.

12.

Ahmad toshni tushurib yubordi – Ahmad toshning tushib ketishiga yo‗l qo‗ydi.

Bulardan ayrimlari (mas., 12) gapni Г.Г. Почепцов [3,56 б]―permissiv‖ atamasi bilan

nomlab, ularni kauzativdan biroz farqlanishini ta‘kidlaydi. Bu albatta, gapning semantik
turlaridan biri bo‗lib, ularning har birida nisbat formalarining ishlatilish qonuniyatlarini
o‗rganish, ularning yuqoridagi kabi qiziq xossalarini ochib berish mumkin. Tilning taraqqiyotini
kuzatish esa, til kategoriyalari, grammatik ma‘nolari sohasida ro‗y beradigan turli hodisalarni
aniqlash va ularning til normasiga nisbatan bo‗lgan munosabatlari, til rivojlanishining keyingi
bosqichidagi taqdiri, bu formalarning ishlatilishi oqibatida til tuzilishida sodir bo‗ladigan
funksional o‗zgarishlarning tabiati va til tizimida turli unsurlarning iste‘moldan chiqib ketishi
yoki paydo bo‗lishi kabi hodisalar haqida to‗liq ma‘lumot beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. Вейхман.Г. Современный английский. Новейший справочник по грамматике.

Морфология Производитель: 2010, АСТ;

2.

Hornby.A.S. Tales Retold for Easy Reading - The Adventures of Don Quixote-1955;

3.

Почепцов Г.Г. Теория коммуникации. М.: Рефл-бук, К.: Ваклер, 2001.


ЭВОЛЮЦИЯ ПОНЯТИЯ ТВОРЧЕСКОЕ МЫШЛЕНИЕ

Туйланов Бахтиѐр Хаитбаевич

Преподаватель Джизакского филиала Националного

Университета Узбекистана имени Мирза Улугбека

Аннотация

: В данной стате раскрывается понятие «творческое мышление».

Выделены основные научные направления, занимавшиеся вопросами творчества,
креативности и творческого мышления.

Ключевые слова

: научное направление, креативност, творческое мышление,

личност, воображение.

Проследим развитие понятия творческое мышление. Еще античные философы

(Гераклит, Демокрит, Платон) пыталис объяснит природу творчества, поставив человека в
центр философского изучения. Для этого периода характерно разделение творчества на
Божественное (акт рождения, творения космоса) и человеческого (ремесло, искусство).
«Божественное творчество», плодом которого является мироздание, ест момент
божественного созерцания. Аналогично этому и человеческое творчество ест толко
момент в достижении высшего, доступного человеку «умного» созерцания», которое
совершается под влиянием божественного наития.

Таким образом, творчеству античная философия отводит подчиненное значение

созерцания вечного и неизменного бытия.

Углубленное изучение человека продолжили мыслители эпохи Возрождения

(Ф.Петрарка, Д.П.Мирандола),[2] развивавшие идеи гуманизма, согласно которым благо
человека – главная цел социалного и културного развития. Гуманисты подходят к
пониманию человека с точки зрения деятелности; ценност человеческой личности
определяется ее заслугами и плодотворностю деятелности.

Библиографические ссылки

Вейхман.Г. Современный английский. Новейший справочник по грамматике. Морфология Производитель: 2010, ACT;

Homby.A.S. Tales Retold for Easy Reading - The Adventures of Don Quixote-1955;

Почепцов Г.Г. Теория коммуникации. М.: Рефл-бук, К.: Ваклер, 2001.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов