Электрон таълим тренажёри ўқитиш сифатини оширишнинг замонавий дастурий воситаси сифатида

CC BY f
8-11
57
15
Поделиться
Алибоев, С. (2022). Электрон таълим тренажёри ўқитиш сифатини оширишнинг замонавий дастурий воситаси сифатида. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 8–11. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5075
Собир Алибоев, Ўзбекистон Миллий Университети Жиззах филиали

Амалий математика факультети декани

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ушбу макрлада олий таълим муассасаларида уцитиш самарадорлиги оширишга имкон берувчи янги восита сифатида электрон таълим тренажёрини укув жараёнига куллашнинг баъзи бир педагогия масалалари к,аралган.

Похожие статьи


background image

8

келтирилган тадқиқотларнинг клиник тажрибаси интернетга қарамликнинг ортида бошқа
аддикциялар, ѐҳуд психологик камчиликлар яширинганини кўрсатди. Демак, ҳозирда
виртуал кенгликнинг кўпгина фойдаланувчилари тажрибали превентолог ѐрдамига
муҳтож [4].

Қарамлик профилактикасини долзарб принципларини амалга оширган превентолог

(превентолог – психология ва турли боғланиб қолишларни ўрганувчи мутахассис).

Превентолог нафақат янги техник ва ахборот-коммуникатив технологиялардан

фойдаланиши, балки уларни мослаштира олиши, улар ѐрдамида реципиент тафаккурини
ассоциатив фикрлаш ва ахборотни борича қабул қилишни ривожлантириши лозим. Бу
ерда компьютер технологияси ѐрдамида профилактикани янгича намоѐн этадиган баъзи
психологик-педагогик муаммолар пайдо бўлади.

Хулоса қилиб айтганда, глобал тармоқнинг чегара билмаслиги фойдали ахборотлар

билан бир қаторда, ўсиб келаѐтган ѐш авлоднинг маънавий тарбиясига зиѐн етказиши
мумкин бўлган носоғлом мазмундаги ахборотларнинг ҳам тарқалишининг олдини олиш
ҳозирги куннинг долзарб масаласидир.

Фойдаланилган адабиѐтлар

1.

McLellan H. Virtual Environments and Situated Learning. Multimedia Review, 2(3),

1991.- P. 25-37.

2.

Арестова О.

Я.,

Бабанин Л.Н., Войскунский А.Е. Коммуникация в компьютерных

сетях: психологические детерминанты и последствия // Вестник МГУ. Серия XIV.
Психология. Вып. 4. - М., 1996. - C. 14-20.

3.

Ваганов А.Г. Тотальная иллюзия реального пространства. Размышление на тему:

компьютер и Интернет в современной и будущей жизни. // Ж. Мир психологии №2. - М.
Изд-во Московского псих.-соц. институт,2000. -С. 90-102.

4.

Михайлов Л.А., Соломин В.П., Маликова Т.В. Психологическая безопасность.

Учебное пособие для вузов. - СПб.: ДРОФА, 2008. — С.288.

ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМ ТРЕНАЖЁРИ ЎҚИТИШ СИФАТИНИ

ОШИРИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ДАСТУРИЙ ВОСИТАСИ СИФАТИДА

Алибоев Собир Холбоевич

ЎзМУ Жиззах филиали

Амалий математика факультети декани (PhD)

Аннотация:

Ушбу мақолада олий таълим муассасаларида ўқитиш самарадорлиги

оширишга имкон берувчи янги восита сифатида электрон таълим тренажѐрини ўқув
жараѐнига қўллашнинг баъзи бир педагогик масалалари қаралган.

Калит сўзлар:

тренажѐр, педагогик сценария, электрон таълим ресурслари,

электрон таълим тренажѐри, маълумотлар базаси, SQL сўровлар тили.

Бугунги кунда ўқув жараѐнига замонавий ахборот-коммуникация технологиялари

ва уларнинг негизида яратилган электрон таълим ресурсларини кенг жорий этиш орқали
олий таълим муассасаларида таълим сифатини тубдан яхшилашга, электрон таълим
ресурсларининг

замонавий

воситаларидан

бири

сифатида

электрон

таълим

тренажѐрларидан фойдаланишга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Электрон таълим тренажѐрини ўқув жараѐнига жорий этиш орқали таълим

олувчига ўқув материалларини кўргазмали, сифатли ва тушунарли тарзда узатиш, уларга
ўқув материалларини мустақил ўзлаштириши учун кенг имкониятлар яратилмоқда,
шунингдек кам вақт сарфлаб кўп миқдордаги ахборотлар олишга эришилмоқда [5].


background image

9

Ушбу мақолада олий таълим муассасаларида таълим сифатини оширишнинг янги

электрон ўқитиш воситаси сифатида электрон таълим тренажѐрини ўқув жараѐнига жорий
этиш масаласининг баъзи бир педагогик жихатлари ҳақида фикр юритилади.

Тренажѐрлар асосан бир хил типдаги [2], шунингдек тайѐргарлик даражаси етарли

бўлмаган ходимларга шикаст етказиш мумкин бўлган жихозларда [3] ишлаш учун
мутахассисларни оммавий равишда тайѐрлаш зарурияти вужудга келганда пайдо бўлган
ва назарий билимларни амалий кўникма ва малакалар билан бирлаштириш имконияти
мавжудлиги туфайли анча кенг тарқалган.

Тренажѐр

техналогиясини

ривожлантиришга

компьютер

техникасини

такомиллаштириш ва виртуал борлиқни яратиш сохасида эришган ютуғлар катта ҳисса
қўшди ва натижада тренажѐрларнинг янги синфи, яъни компьютерли тренажѐрлар пайдо
бўлади.

А.И. Башмаковнинг таъкидлашича компьютерли тренажѐр бу муайян фаолиятга

оид кўникма ва малакаларни, шунингдек улар билан боғлиқ қобилиятларни
шакллантириш учун мўлжалланган компьютерли ўқитиш воситаси [1].

Компьютерли тренажѐрлар қуйидаги бир қатор афзалликларга эга: компьютер

техникасини харид қилиш баҳоси махсус жиҳозлар учун ушбу кўрсатгичларга нисбатан
сезиларли даражада паст; компьютер қурилмаларини ишга тушириш ва тайѐрлашга
етарлича кам вақт талаб этади; компьютер тизими ичида тренажѐрнинг параметларини
ўзгартириш жуда осон; виртуал симуляторлардан фойдаланиш механик симуляторлардан
фойдаланишга қараганда анча хавфсизроқ. Бундан кўриниб турибдики, компьютерли
тренажѐрини ишлаб чиқиш таълим жараѐнига ахборот-коммуникацин технологияларини
жорий этишнинг истиқболли йўналиши бўлиб ҳисобланар экан.

Аммо, бугунги кунда илмий-методик манбаларда ― компьютерли тренажѐр‖

атамаси билан биргаликда ―электрон таълим тренажѐри‖ атамаси ҳам пайдо бўлди.

Электрон таълим тренажѐри – бу топшириқлар босқичма-босқич тақдим этиладиган

жараѐнда талим олувчидан фаол харакатчанликни талаб этган ҳолда фанни ўрганишда
зарур бўлган билим ва кўникмаларни мустаҳкамлашга ѐрдам берувчи дастурий мажмуа
[6].

Электрон таълим тренажѐри бир томондан талабалардаги амалий кўникма ва

малакаларни мустаҳкамлашга, бошқа томондан эса ўқув жараѐнининг ўқитувчи
томонидан ўз вақтида назорат қилишини таъминлашга имкон беради, таълим
олувчиларнинг мустақил билим олишида, ўрганилган материални такрорлашида муҳим
аҳамиятга эга. Шу боис, электрон таълим тренажѐрларини ишлаб чиқиш, мавжудларини
такомиллаштириш ва амалиѐтга жорий этиш бўйича кенг кўламли ишлар олиб
борилмоқда ва буни уларнинг қуйидаги хусусиятлари билан изоҳлаш мумкин:
мобиллилик (тегишли дастурлар локал ва глобал компьютер тармоқлари бўйича
узатилиши мумкин); оммавийлик (ўрганишда компьютер тренажѐрларидан фойдаланиш
имконияти бўлмаган ўқув мавзулари мавжуд эмас); интегративлик (тренажѐрларга
амалий қисмдан ташқари мос назарий маълумотларни киритиш мумкин).

Электрон таълим тренажѐри мақсадга йўналтирилган, таълим олувчининг

ривожланишига мўлжалланган, таълим мақсадига эришиш учун педагогик методлар ва
технологияларнинг услубий изчиллигига эга бўлган педагогик сценарий асосида
яратилади.

Педагогик сценария ўқитиш мақсади ва натижалари, ўқув материалини тақдим этиш

усуллари ва методларидан ташкил топган ўқитиш моделини ўз ичига олади. Педагогик
сценария бу нафақат ўқув материалини тақдим этиш шакли, балки ўқитиш ва назорат
жараѐнини бошқариш усули ҳамдир, унинг сифати эса кўп жихатдан ўқув-методик
таъминотни лойиҳалаштиришнинг самарадорлигига боғлиқ.

Биз электрон таълим тренажѐрини яратишнинг педагогик сценарияси қуйидаги 6 та

компонентдан иборат бўлишини аниқладик: маълумотномали ва йўриқномали
характердаги маълумотларни (мақсадни шакллантириш, вазифаларни тавсифлаш, назарий


background image

10

ўқув материали ва амалий топшириқлар тавсифи, таълим олувчилар тоифаси ва бошқалар)
ўз ичига олган

установкали

компонент;

фан бўйича тузилмалаштирилган ўқув

материаллари, лаборатория ва амалий топшириқлар рўйхатини ўз ичига олган предметли

компонент

; масалаларни ечиш ва топшириқларни бажариш жараѐнини ўз ичига олган

ўргатувчи

компонент

; натижаларни баҳолаш ва назорат қилиш параметрларини ўрнатиш

учун ахборотларни бирлаштирувчи назорат

компонент

; таълим олувчининг фаолияти

ҳақидаги статистик маълумотларнинг юритилишини кўзда тутувчи, заруратга қараб
кейинги таҳрирлаш учун ўқув тарбиявий фаолиятни бошқариш қоидаларни тақдим этувчи
ўқитиш жараѐни ҳақидаги маълумотларни ўзида сақловчи таҳрирлаш

компонент

;

ахборот-таълим муҳити шароитида ишлаш учун зарур бўлган маълумотномали
ахборотларни ўз ичига олган йўриқномали

компонент

.

Электрон таълим тренажѐрини яратишнинг педагогик сценарияси қуйидаги
қадамларни ўз ичига олади:

1) мақсадни шакллантириш ва яратиладиган интерактив электрон таълим тренажѐр

ѐрдамида ҳал этиладиган масалаларни аниқлаш;

2) ўқув материалини, шунингдек уни тақдим этиш шаклини танлаш ;
3) ўқитиш ускуналарини танлаш;
4) таълим олувчиларнинг ўқув хатти -ҳаракатларини бошқариш жараѐнини

алгоритмлаштириш ( ўқитиш қадамни, тармоқланиш нуқтасини, кутилаѐтган натижани
аниқлаш);

5) ўқув материалини тузилмалаштириш;
6) сценариянинг турли қисмлари (назарий, амалий, маълумотли) ўртасидаги

мантиқий алоқаларни ўрнатиш ;

7) мотивацион компонентни қуриш ;
8) турли мутахассислар иштирокида сценарияни муҳокама қилиш ва

мувофиқлаштириш ;

9) заруратга қараб сценарияга тегишли ўзгартиш киритиш.;
10) сценарияни синовдан ўтқазиш;
11) синов натижаларига кўра сценарияни таҳрирлаш.
12) фойдалаувчилар учун йўриқнома ишлаб чиқиш

Ушбу сценария асосида олий таълим муассасалари талабаларига маълумотлар

базаси курсида SQL сўровлар тили буйруқларини ўргатишга мўлжалланган электрон
таълим тренажѐри яратилди. Ушбу дастур Visual C++дастурлаш тилида ѐзилган ва
MySQL маълумотлар базаси билан боғланган. Visual С++дастурлаш тили эса дастурларни
ишлаб чиқиш учун жуда қулай интерфейсга эга, SQL сўровлар тили ѐрдамида
интерактив электрон таълим тренажѐрларини яратиш ва таҳрирлаш барча функцияларни
қўллаб-қувватлайди.

Яратилган электрон таълим тренажѐри талабалар билим ва кўникмаларини нафақат

тизимлаштиришга, балки уларнинг касбий фаолияти самарадорлигига таъсир қилувчи
омил сифатида индивидуал таълимни шакллантиришда таълим технологияларини
ривожлантиришнинг аниқ йўналиши ҳисобланиб ўқитиш самарадорлигини оширишга
имкон беради.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати:

1.

Башмаков,

А.

И.,

Башмаков,

И.

А.

Разработка

компьютерных

учебников и обучающих систем. Информ.издат. дом «Филинъ», 2003.– 616 с.
2.

Aliboyev S.Kh. Didactic aspects of the development and application of electronic simulators

in the process of preparing future teachers // European Journal of Research and Reflection in
Educational Sciences. Progressive Academic Publishing, UK. 2019, Vol. 7, No. 3, - pp. 844-
850.


background image

11

3.

Кувыкин В.С., Михалева Г.В. Компьютерный тренажер по распознаванию и

ликвидации газонефетеводопроявлений при капитальном ремонте скважин // Управление
качеством в нефтегазовом комплексе. 2009. № 1. С. 51-53.
4.

Стариченко,

Б.

Е.

Компьютерные

технологии

в

образовании:

Инструментальные системы педагогического назначения : учеб. Пособие. – Урал. гос. пед.
ун-т. Екатеринбург: 1997. – 108 с.

5.

Юсупов Р.М, Алибоев С.Х Электронные образовательные тренажѐры и их роль в

системе образовательного процесса// Инновационные подходы в современной науке:
сборник статей по материалам LX межнарод. Научно –практической конференции . –
Москва, 22019, стр. 43-49.

6.

Н. А. Муслимов, Д.М. Сайфуров, М.Ҳ. Усмонбоев, А.Б. Тўраев Веб технология асосида

электрон ахборот таълим ресурсларини яратиш ва уларни амалиѐтга жорий этиш. –
Тошкент; 2015 – 128 бет.

BI TIZIMINING ISHLASH PRINSPI VA ELEKTRON JADVALLAR BILAN O‗ZARO

BOG‗LIQLIGI

t.f.d., k.i.x Babomuradov Ozod Jo‗raevich

Jizzax shahridagi Qozon Federal universiteti filiali direktori

Matchonov Shoxrux Matkarim o‗g‗li

Raqamli texnologiyalar va sun‘iy intellektni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot instituti stajyor

tadqiqotchisi

Annotatsiya:

Ushbu ishda BI tizimlarining ishlash prinspi, BI vositalari va elektron

jadvallar o‗rtasidagi o‗zaro ta‘sir, BI tizimining ishlash prinspi juda aniq va londa qilib
tushuntirilgan.


Kalit so‗zlar:

BI (Business Intelligence), ETL(Extract-Transform-Load), DWH(Data

Warehouse), Advanced Analytics, Predictive Analytics, Text Mining, Data Scientists, OLAP(On-
Line Analytical Processing), CPM, Data Marts.

BI atamasi birinchi marta 1958-yilda Hans Piter Lunning maqolasida paydo bo‗lgan va

taqdim etilgan faktlar o‗rtasidagi bog‗liqlikni tushunish imkoniyati sifatida talqin qilingan. Endi,
qaror qabul qilish uchun tahlil qilinishi kerak bo‗lgan ma‘lumotlar miqdori sezilarli darajada
oshgan va ularni qayta ishlash maxsus texnik vositalarsiz (ham apparat, ham dasturiy ta‘minot)
imkonsiz bo‗lib qolganda, bu atama birinchi navbatda IT tizimlari kontekstida qo‗llanila
boshlandi[1]:

Business Intelligence (BI) - bu qarorlarni qo‗llab-quvvatlashga qaratilgan korporativ

axborot tizimlarining keng toifasi bo‗lib, u quyidagi funktsional bloklarni o‗z ichiga oladi[2]:

Ma‘lumotlarni yuklash va o‗zgartirish (ETL, Extract-Transform-Load);

Korporativ ma‘lumotlar ombori (DWH, Data Warehouse);

Kengaytirilgan tahlil (Advanced Analytics), shu jumladan bashoratli tahlillar (Predictive

Analytics), matn tahlili (Text Mining) va maʼlumotlar muhandislarining boshqa vositalari (Data
Scientists).

Hisobotlarni avtomatlashtirish (hisobot qilish) va ma‘lumotlarni mustaqil tadqiq qilish

(O‗z-o‗ziga xizmat ko‗rsatish BI), shu jumladan OLAP vositalari (On-Line Analytical
Processing) va interfaol boshqaruv panellarining vizual dizaynerlari va qat‘iy hisobotlar[1-3]

Pochta,

messenjer

eksport

Excel

hisobotini

formatlash

excel

yuklamalari

Библиографические ссылки

Башмаков, А. И., Башмаков, И. А. Разработка компьютерных учебников и обучающих систем. Информ.издат. дом «Филинъ», 2003,- 616 с.

Aliboyev S.Kh. Didactic aspects of the development and application of electronic simulators in the process of preparing future teachers // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Progressive Academic Publishing, UK. 2019, Vol. 7, No. 3, - pp. 844-850.

Кувыкин В.С., Михалева Г.В. Компьютерный тренажер по распознаванию и ликвидации газонефстсводопроявлений при капитальном ремонте скважин // Управление качеством в нефтегазовом комплексе. 2009. № 1. С. 51-53.

Стариченко, Б. Е. Компьютерные технологии в образовании: Инструментальные системы педагогического назначения : учеб. Пособие. - Урал. гос. пед. ун-т. Екатеринбург: 1997. - 108 с.

Юсупов Р.М, Алибосв С.Х Электронные образовательные тренажёры и их роль в системе образовательного процесса// Инновационные подходы в современной науке: сборник статей по материалам LX межнарод. Научно -практической конференции . -Москва, 22019, стр. 43-49.

Н. А. Муслимов, Д.М. Сайфуров, М.Х,. Усмонбосв, А.Б. Тураев Веб технология асосида электрон ахборот таълим ресурсларини яратиш ва уларни амалистга жорий этиш. -Тошкент; 2015 - 128 бет.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов