www.sci-p.uz
III SON. 2025
49
DIFFERENSIYALANGAN MARKETING STRATEGIYASINING
MOHIYATI VA UNING SAMARADORLIGI
PhD
Xaydarova Kamola
Toshkent kimyo-texnologiya insituti
ORCID: 0009-0007-9179-9039
xaydarova.kamola1983@gmail.com
Annotatsiya
.
Maqolada muvaffaqiyatli segmentatsiyaga asoslangan yondashuvning eng
yaxshi amaliyotlari muhokama qilinib, bozorni puxta o
‘
rganish, izchil xabar almashish va ilg
‘
or
tahlillardan foydalanish muhimligi masalalariga e’tibor qaratilgan. Korxonalar qanday qilib turli
xil mijozlar segmentlarini samarali jalb qilishlari va yaxshi yo
‘
lga qo
‘
yilgan farqlashtirilgan
marketing strategiyasi orqali ularning bozordagi ishtirokini oshirishlari mumkinligi haqida
tushunchalar berilgan.
Kalit so
‘
zlar:
bozor tadqiqotlari, marketing strategiyasi, differensial marketing, mijozlar
segmentlari, maqsadli xabarlar, brend haqida xabardorlik, konvertatsiya stavkalari,
iste’molchilarning afzalliklari, resurslarni taqsimlash.
СУЩНОСТЬ ДИФФЕРЕНЦИРОВАННОЙ МАРКЕТИНГОВОЙ СТРАТЕГИИ
И ЕЕ ЭФФЕКТИВНОСТЬ
PhD
Хайдарова Камола
Ташкентский химико
-
технологический институт
Аннотация.
В статье обращено внимание на вопросы обсуждаемые о важности
тщательного исследования рынка, в целях последовательного обмена сообщениями и
использования расширенной аналитики, где рассматриваются передовые методы
успешного подхода, основанного на сегментации. Предоставляются аналитические
данные о том, как компании могут эффективно привлекать различные сегменты
клиентов и расширять свое присутствие на рынке с помощью хорошо
зарекомендовавшей себя дифференцированной маркетинговой стратегии.
Ключевые слова:
маркетинговые исследования, маркетинговая стратегия,
дифференцированный
маркетинг,
сегменты
клиентов,
целевые
сообщения,
узнаваемость бренда, коэффициенты конверсии, потребительские предпочтения,
распределение ресурсов.
THE ESSENCE OF DIFFERENTIATED MARKETING STRATEGY AND ITS EFFECTIVENESS
PhD
Khaydarova Kamola
Tashkent Institute of Chemical Technology
Abstract.
The article discusses best practices for a successful segmentation-based approach,
focusing on the importance of thorough market research, consistent messaging, and the use of
advanced analytics. It provides insights into how companies can effectively engage different
customer segments and increase their market presence through a well-designed differentiated
marketing strategy.
Keywords:
market research, marketing strategy, differentiated marketing, customer
segments, targeted messaging, brand awareness, conversion rates, consumer preferences,
resource allocation
.
UOʻK:
336.764.24
49-54
www.sci-p.uz
III SON. 2025
50
Kirish.
Turli xil iste’molchilarning xohish
-istaklari va tez rivojlanayotgan bozor dinamikasi bilan
ajralib turadigan va tobora kuchayib borayotgan bozorda korxonalar turli mijozlar
segmentlarining noyob ehtiyojlarini samarali hal qiluvchi murakkab marketing strategiyalarini
qabul qilishga majbur. Differensial marketing strategiyasi bu kontekstda asosiy yondashuv
sifatida paydo bo’lib, tashkilotlarga o’zlarining marketing harakatlarini iste’molchilarning turli
guruhlari bilan rezonanslashishga moslashtirishga imkon beradi. Ushbu strategiya nafaqat
brendning ko’rinishi va tan olinishini kuchaytiradi, balki shaxsiylashtirilgan xabarlar va
takliflarni yetkazib berish orqali mijozlarning yanada chuqurroq jalb etilishi va sodiqligini
oshiradi.
Ushbu maqola tabaqalashtirilgan marketing strategiyalarining samaradorligini har
tomonlama tahlil qilish, ularning afzalliklari va mumkin bo’lgan kamchiliklarini ko’rib chiqishga
qaratilgan. Tegishli adabiyotlar va amaliy tadqiqotlarni ko’rib chiqish orqali biz muvaffa
qiyatli
amalga oshirish uchun eng yaxshi amaliyotlarni o’rganamiz, bozor tadqiqotlari, izchil xabarlar
va ilg’or tahlillardan foydalanish muhimligini ta’kidlaymiz. Oxir oqibat, ushbu tadqiqot bugungi
ko’p qirrali biznes muhitida barqaror raqobatdosh ustunl
ikka erishishga intilayotgan
tashkilotlar uchun tabaqalashtirilgan marketing qanday muhim vosita bo’lib xizmat qilishi
mumkinligini chuqurroq tushunishga hissa qo’shishga intiladi.
Adabiyotlar sharhi.
Marketing tahlili sohasidagi tadqiqotlarning muhimligini qayd etib, shuni aytish kerakki,
hozirgi bosqichda uni qo’llash bilan bog’
liq bir qator nazariy va uslubiy masalalar mahalliy va
xorijiy iqtisodchilar tomonidan turli jihatlar bo’yicha o’rganilib, qator ilmiy ishlarda o’z aksini
topgan. Mualliflardan Kotler (2005), Porter Maykl (2005), D.Evans, J. Enjel,
Azarova
(2016)
,
Husanov (2018) va boshqalar
o’z ishlarini marketing tadqiqotlari tizimining ajralmas qismi
sifatida marketing faoliyatini tahlil qilish va turli mijozlar segmentlarini
o’rganish
imkonini
beruvchi ishlanmalar
ga bag’ishlaganlar. Xususan,
Kotler (2005) differensiyalangan
marketingning nazariy asoslari va uni amalga oshirish bo’yicha keng qamrovli tushuntirishlar
berib, marketingni segmentasiya qilish, turli auditoriyalarga moslashtirilgan takliflar yaratish
va muvaffaqiyatli marketing strategiyalarini ishlab chiqishda eng yaxshi yondashuvlar haqida
so’z yuritadilar.
Porter Maykl (2005), kompaniyalar uchun raqobatbardosh ustunlikni
yaratishda Di
fferensiyalangan marketing strategiyasining o’rnini ko’rsatib, kompaniyalarga
raqobatchilaridan ajralib turish uchun qanday marketing usullarini qo’llash lozimligi haqida
qayd qiladi.
Azarova
(2016)
bozor ishtirokchilarini
Differensiyalangan marketing
strategiyalarini qo’llash orqali o’rgani va shu orqali bozorni zabt etishning ilmiy asoslarini
o’rganib, kompaniyalar uchun iqtisodiy samaradorlikni oshirish masalalariga e’tiborini
qaratadi. Husanov (2018) brendlar uchun differensiyalangan marketing strategiyalarini ishlab
chiqish, raqobatbardosh bozorni zabt etishda qanday usullar qo’llanilishi lozimligi,
O’zbekistondagi kichik va o’rta bizneslar uchun bozorni segmentasiya qilish va har bir segment
uchun maxsus takliflar yaratish muhimligi haqida fikr-mulohazalar bildirgan.
Marketing tahlili sohasidagi tadqiqotlarning muhimligini qayd etib, shuni aytish kerakki,
hozirgi bosqichda differensiyalangan m
arketingni qo’llash bilan bog’
liq bir qator nazariy va
uslubiy masalalar to’liq o’rganilmagan. Biz
differensiyalangan marketing tahlili
metodologiyasini yanada rivojlantirish va uni amaliyotda rivojlantirishni ilmiy izlanishni zarur
deb hisoblaymiz, bu esa o’z navbatida mahalliy tijorat tashkilotlari faoliyatining iqtisodiy
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Ko’rib chiqilayotgan muammoning dolzarbligi, hozirgi bosqichda tijorat tashkilotlarida
marketing tahlilini qo’llashning nazariy va uslubiy muammolarining
yetarli darajada ishlab
chiqilmaganligi, hozirgi iqtisodiy vaziyatga moslashtirilgan differensiyalangan marketing
tahlili metodologiyasining yo’qligi tadqiqot mavzusini tanlashni belgilab berdi.
Uning maqsad
va vazifalarini shakllantirish.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
51
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy maqola tadqiqotining nazariy va uslubiy asosini zamonaviy iqtisodiy nazariya,
bilishning dialektik usuli, marketing xizmatlarini boshqarish, tashkil etish va samaradorligini
oshirish muammolari bo’yicha xorijiy va mahalliy tadqiqotchilarning ilmiy ishlari tashkil etadi.
Tadqiqot metodologiyasining asosi
ni doimiy rivojlanish va o’zaro bog’liqlikdagi hodisalarni
o’rganishni oldindan belgilab beruvchi dialektika tashkil etadi. Ilmiy maqola tadqiqoti
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida yirik tizimlar, sinergetika va prognozlash
nazariyalari qoidalari va konsepsiyalaridan foydalangan holda amalga oshirildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Differensial marketing segmentlangan marketing sifatida namoyon bo’lib, bu
moslashtirilgan marketing xabarlari va takliflari bilan bir nechta alohida bozor segmentlariga
yo’nalishlarni o’z ichiga olgan strategiyadir. Differensial marketingdan foydalanadiga
n
korxonalar yagona o’lchamdagi yondashuvni qo’llash o’rniga, mijozlar bazasidagi xilma
-xillikni
tan oladilar va har bir segmentning o’ziga xos ehtiyojlari, afzalliklari va xatti
-harakatlarini
qondirish uchun maxsus marketing kampaniyalarini yaratadilar. Differensial marketingning
asosiy maqsadi
–
har bir bozor segmentiga maksimal mos keladigan mahsulotlar va xizmatlar
taklif qilish orqali kompaniyaning umumiy savdo hajmini oshirish va bozor ulushini
kengaytirishdir. Differensial marketingning
asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
bozor segmentasiyasi. Differensial marketing demografik, psixografik, geografik yoki
xulq-atvor omillari asosida turli mijozlar segmentlarini aniqlashdan boshlanadi. Ushbu
segmentasiya korxonalarga har bir guruhning o’ziga xos xususiyatlari va ehtiyojlarini
tushunish imkonini beradi.
moslashtirilgan takliflar.
Segmentlar aniqlangandan so’ng, kompaniyalar har bir maqsadli
guruhga mos keladigan moslashtirilgan mahsulotlar, xizmatlar va marketing xabarlarini ishlab
chiqadilar. Bu mahsulot xususiyatlari, narxlari, reklama strategiyalari va tarqatish kanallaridagi
o
’zgarishlarni o’z ichiga olishi mumkin.
bir nechta marketing aralashmalari.
Differensial marketing ko’pincha har bir segmentga
samarali erishish va jalb qilish uchun bir nechta marketing aralashmalarini (mahsulot, narx,
joy, reklama) yaratishni talab qiladi. Ushbu yondashuv bozor talablariga ko’proq
moslashuvchanlik va javob berish imkonini beradi.
1-jadval
Differensial marketing va boshqa strategiyalar farqi*
Strategiya turi
Xususiyati
Mass marketing
Barcha iste’molchilarga bitta umumiy mahsulot taklif etiladi.
Differensial marketing
Har bir segment uchun alohida mahsulot va strategiya
yaratiladi.
Niche marketing
Faqat kichik, aniq bir segmentga xizmat
ko’rsatiladi.
Individual marketing
Har bir alohida mijozga moslashtirilgan mahsulot yaratiladi.
Manba:
muallif ishlanmasi.
Mijozlar segmentlari
—
bu bir xil yoki o’xshash ehtiyojlarga, xarid qilish xatti
-
harakatlariga, demografik, geografik,
psixografik yoki boshqa xususiyatlarga ega bo’lgan
iste’molchilar guruhlaridir. Kompaniyalar mijozlar segmentasiyasidan foydalanib, har bir
guruh uchun maxsus mahsulotlar, xizmatlar va marketing strategiyalarini ishlab
chiqadilar.Mijozlar segmentasiyasi, Differensial marketing strategiyasining asosiy
bosqichlaridan biri bo’lib, bozorni yaxshiroq tushunishga va resurslarni samarali taqsimlashga
yordam beradi.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
52
Mijozlar segmentlari turlari:
demografik segmentasiya.
Yosh, jins, daromad, kasb, ma’lumot darajasi, oila hajmi kabi
omillar asosida bo’linadi.
geografik segmentasiya.
Mamlakat, shahar, iqlim zonasi yoki hududlar bo’yicha mijozlarni
ajratish.
psixografik segmentasiya. Mijozlarning turmush tarzi, qiziqishlari, qadriyatlari va shaxsiy
xususiyatlari asosida segmentasiya qilish.
xulq-atvor (behavioral) segmentasiyasi. Xarid qilish odatlari, brendga sodiqlik,
mahsulotdan foydalanish darajasi, foyda kutish kabi mezonlar asosida segmentasiya.
Mijozlarni segmentasiyalash turlaridan mijozlarning samaradorligini segmentasiyalash
muhim ahamiyatga ega. Ushbu yondashuv maqsadli marketing harakatlari uchun yuqori
potensial segmentlarni aniqlash uchun mavjud mijozlarning qiymatini baholaydi.
Mikro-segmentasiyada esa mijozlar guruhlarini batafsil xarakteristikalar va hatti-
harakatlarga asoslangan kichikroq, aniqroq segmentlarga ajratish jarayonlari ifodalanadi.
Mijozlarga yo’naltirilgan
strategiya mijozlarning ehtiyojlari va afzalliklarini birinchi
o’ringa qo’yadi va shu tushunchalarga mos keladigan savdo strategiyalarini ishlab chiqadi.
Mijozlarni segmentasiyalashning afzalliklari xususida to’xtalib, shuni ta’kidlash lozimki,
maqsadli kengaytirishda h
ar bir segmentning o’ziga xos xususiyatlarini tushunib, korxonalar
o’zlarining marketing xabarlari va mahsulot takliflarini muayyan ehtiyojlarni qondirish uchun
moslashtirishlari mumkin. Shuningdek, yaxshi natijador mijozlar tajribasini ommalashtirish
natijasida sh
axsiylashtirilgan marketing harakatlarini rivojlantirish imkoniyatlart tug’iladi va
bu o’z navbatida biznesni rivojlantirib, d
aromadning ortishiga olib kelishi mumkin.
Maqsadli xabarlar
—
bu marketing strategiyasining bir qismi bo’lib, ular ma’lum bir
auditoriyaga yoki mijoz segmentiga mo’ljallangan. Ushbu habarlar, odatda, maqsadli guruhning
ehtiyojlari, qiziqishlari va xulq-atvoriga mos ravishda tayyorlanadi. Maqsadli xabarlar orqali
brend o’zining mahsulotlari yoki xizmatlari haqida aniq va samarali ma’lumot berishi,
shuningdek, mijozlar bilan mustahkam aloqalar o’rnatishi mumkin. Buning natijasida
konvertasiya stavkasini aniqlash o’ta dolzarb bo’lib korxonaning veb
-sa
yti orqali ma’lum bir
harakatni amalga oshirgan foydalanuvchilar sonining umumiy tashrif buyuruvchilar soniga
nisbatidan iborat. Bu ko’rsatkich marketing samaradorligini o’lchashda muhim ahamiyatga ega,
chunki u mijozlarni jalb qilish va ularni xarid qilishga yoki boshqa maqsadli harakatlarga
undash qobiliyatini ko’rsatadi.
Hisoblash formulasi.
Konvertasiya stavkasi = (
𝐾𝑜𝑛𝑣𝑒𝑟𝑡𝑎𝑡𝑠𝑖𝑦𝑎 𝑞𝑖𝑙𝑔𝑎𝑛 𝑚𝑖𝑗𝑜𝑧𝑙𝑎𝑟
𝑈𝑚𝑢𝑚𝑖𝑦 𝑡𝑎𝑠ℎ𝑟𝑖𝑓 𝑏𝑢𝑦𝑢𝑟𝑢𝑣𝑐ℎ𝑖𝑙𝑎𝑟
) * 100%
Masalan,
Agar 1000 kishi saytga kirsa va 50 tasi mahsulot xarid qilsa, konvertasiya stavkasi:
(50 / 1000) * 100% = 5%
2-jadval
Turli sohalar bo’yicha o’rtacha konvertasiya stavkalari
*
Sanoat sohasi
O’rtacha konvertasiya stavkasi (%)
Elektron tijorat
2.5 - 3.5 %
Moliyaviy xizmatlar
5 - 10 %
Ta’lim (online kurslar)
3
–
6 %
B2B xizmatlar
1.5
–
2.5 %
Sog’liqni saqlash
3
–
5 %
Manba:
muallif ishlanmasi.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
53
Jadvalda qayd qilinganidek, b
u ma’lumotlarni yig’ish, tahlil qilish va bozorning holati,
iste’molchilar xulq
-atvori, raqobatchilar va boshqa muhim omillar haqida tushunchalar bayoni
berilgan.
Bozor tadqiqotlari kompaniyalarga o’z mahsulotlarini yoki xizmatlarini yaxshilash,
yangi imkoniyatlarni aniqlash va strategik qarorlar qabul qilishda yordam beradi.
Differensial marketingda mijoz ehtiyojlarini aniqlash, segmentasiyani asoslash, va
konvertasiyani oshirishda
muhim o’rin tutadi. Iste’molchilarning afzalliklari —
bu ma’lum bir
tovar yoki xizmatni tanlashda mijozning boshqa
variantlarga nisbatan ustun ko’radigan
xususiyati, sifati yoki qiymatidir. Bu afzalliklar mijozning ehtiyojlari, qadriyatlari, tajribalari va
psixologik omillarga bog’liq bo’ladi.
3-jadval
Bozor tadqiqotlarining asosiy turlari
Tadqiqot turi
Maqsadi
Misollar
Birlamchi tadqiqot
To’g’ridan
-
to’g’ri yangi
ma’lumot qo’shish
So’rovnomalar, intervyular, testlar
Ikkilamchi tadqiqot
Mavjud manbalarni tahlil qilish
Statistik ma’lumotlar, tahliliy
hisobotlar
Sifatli tadqiqot
Mijoz motivlari, fikrlari va
xatti-
harakatlarini o’rganish
Fokus-guruhlar, chuqur
intervyular
Sonli tadqiqot
Aniq raqamlar va statistik
natijalarni olish
Online so’rovnomalar, test savollar
Manba:
muallif ishlanmasi.
Afzalliklarni to’g’ri tushunish kompaniyalarga
mahsulotni moslashtirish, xabarlarni
shaxsiylashtirish va konvertasiya stavkasini oshirish imkonini beradi. Marketingda resurslarni
taqsimlash
—
kompaniya budjeti, vaqt, inson kapitali kabi mavjud resurslarni eng samarali
tarzda bozor segmentlariga, kanallarga yoki kampaniyalarga ajratish jarayonidir.
Resurslar
rivojlanayotgan segmentlarga va yuqori rentabelli mahsulotlarga ko’proq ajratilishi kerak.
Birlashgan brend tajribasi
—
bu mijozning kompaniya bilan barcha nuqtalarda (veb-sayt,
ijtimoiy tarmoq, oflayn xizmat) uzviy, uyg’un va izchil aloqada bo’lishi orqali shakllanadigan
umumiy taassurotdir.
Brend ovozi, vizual uslubi, mijozlarga xizmat ko’rsatish sifati bir
-biriga
uyg’un bo’lsa, iste’molchi ishonchi oshadi va brendga sodiqlik kuchayadi.
Ushbu tadqiqotda olingan natijalar, konvertasiya stavkalari va bozor tadqiqotlari
o’rtasidagi bog’liqlikni ko’rsatadi. Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, yuqori konvertasiya
stavkalari, odatda, sifatli bozor tadqiqotlari va maqsadli habarlar bilan bog
’liq. Maqsadli
habarlar va bozor segmentasiyasi orqali olingan natijalar, marketing strategiyalarini
optimallashtirishda aniq yo’nalishlar beradi.
Xulosa va takliflar.
Tadqiqot
natijalari
shuni
ko’rsatdiki,
konvertasiya
stavkalari
marketing
kampaniyalarining samaradorligini o’lchashda muhim ko’rsatkich hisoblanadi. Yuqori
konvertasiya stavkalari, odatda, sifatli bozor tadqiqotlari va maqsadli marketing yondashuvlari
bil
an bog’liqdir.
Tadqiqot natijalari, marketing mutaxassislari uchun amaliy ahamiyatga ega. Ular,
konvertasiya stavkalarini oshirish uchun bozor tadqiqotlarini qanday qilib samarali ishlatish
mumkinligini ko’rsatadi. Shuningdek, tadqiqotlar orqali olingan ma’lumotlar, kompaniyalarga
o’z marketing strategiyalarini yanada samarali qilishda yordam b
eradi.
Maqolada keltirilgan tahlil va munozara, tadqiqotning kuchli va zaif tomonlarini
aniqlashga yordam berdi. Tadqiqotning kuchli tomonlari keng qamrovli ma’lumotlar va
maqsadli yondashuvni o’z ichiga oladi, bu esa natijalarni ishonchli qiladi. Biroq, o’zgaruv
chan
www.sci-p.uz
III SON. 2025
54
bozor sharoitlari va o’z
-
o’zini hisoblashga asoslangan ma’lumotlar tadqiqotning zaif tomonlari
sifatida ko’rsatilgan.
Amaliy ahamiyati jihatidan, tadqiqot natijalari marketing mutaxassislari uchun foydali
bo’lib, konvertasiya stavkalarini oshirish va bozor tadqiqotlaridan samarali foydalanish
imkoniyatlarini ko’rsatadi. Kelajakdagi tadqiqotlar uchun tavsiyalar, uzluksiz m
onitoring,
kengaytirilgan segmentasiya va kross-
marketing tahlillarini o’z ichiga oladi, bu esa marketing
strategiyalarini yanada samarali amalga oshirishga yordam beradi.
Adabiyotlar /
Литература
/Reference:
Азарова, О.П.
(2016)
Маркетинг и современность: монография [Текст] / О. П. Азарова
А. А. Арский. –М.: ИНФРА
-
М, –
267 с.
Котлер Ф.
(2005)
Маркетинг. Менеджмент Экспресс курс/ Пер.сангл. Д.
Раевской./Под ред. С. Г. Божук. 2
-
е изд. –
М.;
-
СПб;
-
Н. Новгород [и др.]. Питер.
Портер Е. Майкл.
(2005)
Конкурентная стратегия: Методика анализа отраслей и
конкурентов: Пер. с англ. –М.: Альпина Бизнес Буне, –454 с.
Хусанов М. (2018) “Маркетинг ва бренд менежменти”
–
Т.:
