www.sci-p.uz
III SON. 2025
200
KICHIK BIZNES SUBYEKTLARINI TIJORAT BANKLARI ORQALI
MOLIYALASHTIRISHNING AQSH TAJRIBASI
PhD,
dots.
Nematulloyev Suxrob
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0001-7100-5533
Annotatsiya.
Mazkur maqolada AQShdagi Small Business Administration (SBA) tajribasi
asosida kichik biznes subyektlarini tijorat banklari orqali moliyalashtirish mexanizmlarining
samarador jihatlari o‘rganilgan. AQShdagi kredit kafolatlari, foiz stavkalarini tartibga so
lish,
maslahat markazlari va raqamli infratuzilmalar asosida O‘zbekiston sharoitlariga mos strategik
takliflar ishlab chiqilgan. Jumladan, kredit kafolatlarini kuchaytirish, “raqamli kafolat portali”ni
joriy etish, maslahat markazlari tashkil etish, foiz stavkalarini tartibga solish va monitoring
tizimini takomillashtirishga oid takliflar asoslab berilgan.
Takliflar O‘zbekistonda kichik biznes
kreditlash mexanizmlarining samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan.
Kalit so‘zlar:
kichik biznes, moliyalashtirish, tijorat banklari, SBA, kredit kafolati, maslahat
xizmati, O‘zbekiston, AQSh, moliyaviy inklyuziya.
ОПЫТ США В ФИНАНСИРОВАНИИ МАЛОГО БИЗНЕСА ЧЕРЕЗ
КОММЕРЧЕСКИЕ БАНКИ
PhD,
доц
.
Нематуллоев Сухроб
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В данной статье проанализирован опыт Администрации малого
бизнеса США (SBA) в финансировании субъектов малого предпринимательства через
коммерческие банки. На основе механизмов предоставления кредитных гарантий,
регулирования процентных ставок, консультационных центров и цифровой
инфраструктуры разработаны стратегические предложения, адаптированные к
условиям Узбекистана. В частности, обоснована необходимость усиления гарантийной
системы, внедрения цифрового портала гарантирования, создания консультационных
центров и совершенствования мониторинга. Предложенные меры направлены на
повышение эффективности механизмов финансирования малого бизнеса в Узбекистане.
Ключевые слова:
малый бизнес, финансирование, коммерческие банки, SBA,
кредитные гарантии, консультации, Узбекистан, США, финансовая инклюзия.
UOʻK:
336.713
200-204
www.sci-p.uz
III SON. 2025
201
US EXPERIENCE IN FINANCING SMALL BUSINESSES THROUGH
COMMERCIAL BANKS
PhD, assoc. prof.
Nematulloyev Sukhrob
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article analyzes the experience of the U.S. Small Business Administration
(SBA) in financing small business entities through commercial banks. Based on SBA practices such
as credit guarantees, interest rate regulation, business development centers, and digital
infrastructure, strategic recommendations tailored to Uzbekistan’s context are proposed. These
include strengthening credit guarantee systems, launching a digital guarantee portal,
establishing advisory centers, regulating interest rates, and improving monitoring systems. The
proposed measures aim to enhance the efficiency of small business financing mechanisms in
Uzbekistan.
Keywords:
small business, financing, commercial banks, SBA, credit guarantee, advisory
service, Uzbekistan, USA, financial inclusion.
Kirish.
Kichik va o‘rta biznes iqtisodiy o‘sish hamda bandlikning muhim drayveri hisoblanadi.
Ushbu subyektlarning moliyaviy resurslarga ega bo‘lishi ko‘p jihatdan tijorat banklari orqali
kredit olish imkoniyatlariga bog‘liq. Ko‘plab davlatlar kichik biznesni moliyalashtirishda tijorat
banklari ishtirokini qo‘llab
-quvvatlash uchun maxsus siyosat va institutlar shakllantirgan.
Ushbu maqolada AQSh misolida kichik biznesni tijorat banklari orqali moliyalashtirish siyosati
va amaliyoti tahlil qilinadi. Har bir mamlakatda hukumat va banklar o‘rtasidagi hamkorlik
mexanizmlari, jumladan, kredit kafolatlari, foiz stavkalarini subsidiyalash, maxsus kredit
liniyalari va boshqa instrumentlar ko‘rib chi
qiladi. Shu bilan birga, har bir davlat tajribasining
afzallik va kamchiliklari tahlil qilinib, kichik biznesni moliyalashtirish tizimini takomillashtirish
bo‘yicha tavsiyalar beriladi.
Adabiyotlar sharhi.
Berger va Black (2019)
kichik biznes kreditlarining iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sirini tahlil
qilib, banklarning rolini “moliyaviy accelerator” sifatida tavsiflaydi. Ular davlat tomonidan
kafolatlangan kreditlarning kredit tavakkalini kamaytirishini va bu orqali banklar kichik
biznesga faolroq xizmat ko‘rsatishini isbotlaydi.
Beck, Demirgüç-Kunt va Singer (2020) tomonidan olib borilgan tadqiqotda 130 ta
davlatdagi kichik biznesni moliyalashtirish infratuzilmasi o‘rganilgan. Tadqiqotchilar kichik
biznes uchun moliyaviy xizmatlar mavjudligini uch omilga bog‘laydi: (1) bank tizimi rivoji, (2)
huquqiy muhit va kafola
tlar tizimi, (3) davlat tomonidan qo‘llab
-quvvatlovchi siyosatlar.
Mallett, Wapshott va Vorley (2020)
Britaniya misolida moliyalashtirishga oid
institutsional yondashuvni tahlil qilib, kichik biznes kreditlarining faqat moliyaviy ko‘mak
emas, balki strategik maslahat bilan qo‘llab
-
quvvatlanganda samaraliroq bo‘lishini ta’kidlaydi.
Torre, Pería va Schmukler (2021) esa banklarning kichik biznesga kredit ajratishda
yuzaga keladigan axborot assimetriyasi va monitoring xarajatlari bo‘yicha qiyinchiliklarini
yoritadi. Ularning fikricha, davlat tomonidan taklif qilinadigan kredit kafolatlari bank
tavakkalini kamaytirishda muhim vosita hisoblanadi.
Zavertiaeva va Kotova (2022) Rossiya misolida olib borgan tadqiqotlarida, milliy
darajadagi kredit kafolat tizimi (uch pog‘onali model) kichik biznes kreditlash hajmiga bevosita
ijobiy ta’sir qilganini aniqlaydi. Ular davlat kafolatlarining qamrovini kengaytirish kredit
faolligini oshiradi, degan xulosaga keladi.
Mahalliy olimlardan Umarova,
(
2025
)
o’z maqolasida O‘zbekistonda kichik va o‘rta biznes
subyektlarini kreditlash tizimining amaldagi holati tahlil qilinadi. Muallif xalqaro tajriba va
www.sci-p.uz
III SON. 2025
202
empirik izlanishlar asosida kichik biznesni moliyalashtirishda uchraydigan asosiy cheklovlar,
kredit axborot infratuzilmasini rivojlantirish, garovsiz kreditlash mexanizmlari, raqamli
moliyalashtirish vositalari va davlat kafolatlarini kuchaytirishga doir strategik takliflarni ilgari
suradi.
Xursanaliyev,
(
2024
)
Muallif kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan
qo‘llab
-
quvvatlashda xorijiy tajribalarni o‘rganib, O‘zbekistonda bu sohadagi tartibga solish
jarayonini tahlil qiladi. Maqolada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishda xorijiy
tajribalarni tadbiq etish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi.
Yuqoridagi adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda kichik biznesni tijorat
banklari orqali moliyalashtirishda bir qator muammolar mavjud bo‘lib, ular orasida garov
ta'minoti yetishmasligi, yuqori foiz stavkalari, ayollar tadbirkorligining moliyalashtirilishidagi
gender tengsizliklar va mikromoliya tashkilotlarining roli kabi masalalar ajralib turadi. Shu
bilan birga, xorijiy tajribalarni o‘rganish va ularni mahalliy sharoitga moslashtirish orqali
ushbu muammolarni hal etish imkoniyatlari mavjud.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mavzu bo‘yicha ilmiy tadqiqot olib borishda analitik taqqoslash, tadqiqotning mantiqiy va
taqqoslama tahlil ma’lumotlarni guruhlash, ularni bir
-
biri bilan solishtirish yo‘li bilan statistik
qayta ishlash usuli, miqdor va
sifat ko‘rsatkichlar hisoblash kabi uslublardan foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
AQShda kichik biznes asosan xususiy tijorat banklari tomonidan moliyalashtiriladi, biroq
hukumat kichik biznesning kreditga erishishini osonlashtirish uchun muhim qo‘llab
-
quvvatlovchi tuzilmalarni yaratgan. Bunday asosiy institut
–
AQSh Kichik biznes ma’muriyati
(Small Business Administration, SBA) bo‘lib, u tijorat banklariga qisman kredit kafolati beradi.
Ya’ni, banklar tomonidan ajratiladigan kichik biznes kreditlarining muayyan foizi davlat (SBA)
tomonidan kafolatlanadi, bu esa banklar uchun kredit xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.
Odatda, SBA 7(a) dasturi doirasida kredit summasining 75
–
85% qismi kafolatlanadi (kredit
miqdoriga bog‘liq holda), bu esa banklarni yetarli garovi yoki kredit tarixi bo‘lmagan kichik
tadbirkorlarga ham qarz berishga rag‘
batlantiradi. Natijada, SBA banklar bilan hamkorlikda
kichik biznesning kapitalga erishishini yengillashtiradi
–
SBA bevosita kredit bermaydi, balki
banklar orqali berilgan kreditlarga kafolat va metodik yordam ko‘rsatadi (Small Business
Administration).
AQShning kichik biznesni moliyalashtirish siyosati institutsional jihatdan to‘laqonli
shakllangan. SBAning 7(a) eng yirik kredit dasturi bo‘lib, ishlayotgan biznesni kengaytirishdan
tortib startapgacha bo‘lgan turli maqsadlar uchun kreditlar ajratiladi. Ma
salan, 2023-moliya
yilida SBA 7(a) dasturi doirasida 57 mingdan ortiq kreditga kafolat berilib, ushbu kreditlarning
umumiy hajmi $27,5 mlrd ni tashkil etdi. Shuningdek, 504-dastur orqali SBA uzoq muddatli
asos vositalar (uskuna, bino-inshoot) xaridi uchun past foizli, uzoq muddatli moliyalashni
ta’minlaydi –
bu dasturda kreditlar hamkor Certified Development Company (CDC)lar orqali
berilib, qisman SBA kafolatiga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, SBA mikrokredit dasturi orqali
maxsus o‘rta bo‘g‘indagi institutsi
onal kreditorlar (mikroqarz tashkilotlari) orqali $50
minggacha bo‘lgan kichik kreditlar ajratilishini moliyalashtiradi.
Hukumat va tijorat banklari o‘rtasidagi hamkorlik mexanizmi AQShda asosan kredit
kafolatlari va maxsus dasturlar orqali yo‘lga qo‘yilgan. Banklar odatdagi tartibda qarz
oluvchilarni baholaydi va kredit ajratadi, biroq ushbu kredit SBA tomonidan kafolatlangani
tufayli banklar uchun yo‘qotish xavfi kamayadi. Buning evaziga SBA kredit shartlarini belgilaydi
(masalan, foiz stavkasi uchun chegara o‘rnatadi) va kreditning qaytarilishi monitoringida
qatnashadi. Foiz stavkalarini subsidiya qilish odatda qo‘llanilma
ydi
–
kreditlar bozor
stavkalarida (yoki SBA belgilagan chegara doirasida) ajratiladi, lekin kafolat tufayli banklar bu
stavkalarni pastroq darajada ushlab turishi mumkin. Shunga qaramay, ayrim shtatlar yoki
www.sci-p.uz
III SON. 2025
203
alohida federal dasturlar (masalan, State Small Business Credit Initiative, SSBCI) doirasida
tijorat banklari beradigan kreditlar bo‘yicha foiz xarajatlarini qisman qoplash yoki kredit
xavfini kamaytirish choralari ham mavjud. Lekin umumiy oqimda SBAning kafolat sxemasi
asosiy o‘rinda turadi va bozor mexanizmlarini saqlagan holda davlat ishtirokini ta’minlaydi.
SBA (Small Business Administration
–
Kichik biznes ma’muriyati) orqali kreditlash
statistikasi AQShda kichik bizneslarni tijorat banklari orqali moliyalashtirishda
SBA asosiy
moliyaviy vositachi sifatida
qatnashadi. SBA bevosita kredit bermaydi, balki
tijorat banklari
tomonidan ajratilgan kreditlarga kafolat
beradi.
1-jadval
SBA (Small Business Administration
–
Kichik biznes ma’muriyati)ning
7(a) krediti
–
asosiy dasturi tahlili
Moliyaviy yil
Kreditlar soni
(dona)
Umumiy hajm
(mlrd. dollar $)
O‘rtacha kredit
miqdori (dollar $)
2020
42,302
22,55
533,000
2021
51,856
36,51
704,000
2022
47,678
25,69
539,000
2023
57,312
27,50
479,900
7(a)
dasturi AQShdagi eng yirik kichik biznes kredit dasturi bo‘lib, umumiy hajmning 70–
80% ini tashkil etadi. Kreditlar ko‘p hollarda
80
–
85% gacha SBA tomonidan kafolatlanadi
,
bu esa tijorat banklari uchun tavakkalni kamaytiradi.
2-jadval
504 dasturi (asbob-uskunalar, bino-inshootlar uchun) tahlili
Yil
Kreditlar
soni
Umumiy hajm
(mlrd.dollar $)
Maksimal kredit (dollar$)
2021
9,868
9,22
5 million
2022
9,254
8,64
5,5 million
2023
10,217
9,98
5,5 million
504
dasturi ko‘proq uzoq muddatli, asosiy vositalarga mo‘ljallangan moliyalashtirish
bo‘lib,
foiz stavkalari past
, muddati 10
–25 yilgacha bo‘ladi.
AQSh tajribasining afzalliklari va kamchiliklari:
Afzalliklar:
Kichik biznesni
moliyalashtirish tizimi asosan bozor tamoyillariga tayangan, ko
‘
plab xususiy banklar o
‘
rtasida
raqobat mavjud. Davlat (SBA) kafolatlari tufayli yuqori tavakkalli deb qaraladigan kichik
tadbirkorlar ham kredit olishi mumkin. Kredit turlari xilma-xil va moslashuvchan (aylanma
mablag
‘
uchun qisqa muddatli kreditdan tortib, investitsiya loyihalari uchun 25 yilgacha
kreditlar mavjud). 2022-yilda SBA dasturlari orqali rekord darajada
–
jami $43 mlrd
qiymatdagi 62 mingdan ziyod kredit va investitsiyalar kichik biznesga yetkazildi, bu katta
ko
‘
lamdagi qo
‘
llab-quvvatlashdir. SBA dasturlari ayniqsa ayollar, ozchilik guruhlar va
startaplar kabi an
’
anaviy moliyalashtirishda qiynaluvchi segmentlarga alohida e
’
tibor qaratadi,
bu esa inklyuzivlikni oshiradi.
Kamchiliklar:
Kredit olish jarayonlari ba
’
zan murakkab byurokratik talablarga ega (SBA
kafolati uchun hujjatlar to
‘
ldirish va tasdiq jarayoni uzoqroq bo
‘
lishi mumkin). Kichik kreditlar
(masalan, $50 mingdan kichik) bo
‘
yicha ham banklar ko
‘
pincha ehtiyotkorlik bilan yondashadi
va har doim ham erkin resurslarini kichik biznesga yo
‘
naltirishga qiziqmaydi
–
garchi davlat
www.sci-p.uz
III SON. 2025
204
kafolati bo
‘
lsa ham, bank uchun daromadlilik past bo
‘
lishi mumkin. Shuningdek, SBA kafolati
bo
‘
lmagan sohalarda yoki kreditlash me
’
zonlariga to
‘
g
‘
ri kelmaydigan bizneslar (masalan, juda
yangi startaplar yoki noan
’
anaviy biznes modellari) uchun bank kreditiga erishish hamon qiyin
bo
‘
lib qolmoqda. Foiz stavkalari bozor darajasida bo
‘
lgani uchun, kreditlar qiymati kichik
biznes uchun qimmat tushishi mumkin
–
davlat faqat xavfni bo
‘
lishadi, lekin foizni pasaytirib
bermaydi (istisno tariqasida, ayrim dasturlarda subsidiyalar bo
‘
lishi mumkin, biroq keng
tarqalgan emas).
Xulosa va takliflar.
AQSh
tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, kichik biznesni moliyalashtirish samaradorligi
kredit resurslari hajmiga emas, balki kredit muhitining sifati, kafolat va maslahat
infratuzilmasi, tavakkalni boshqarish mexanizmlariga bog‘liq. O‘zbekistonda mavjud tizim
davlat tomonidan moliyaviy resurslarni ajratish orqali faoliyat yuritmoqda, biroq bu usul uzoq
muddatli bozor mexanizmlariga asoslanmagan.
Shu bois, SBA modelining asosiy elementlari
–
kafolatlar, maslahatchilik, monitoring va
raqamli texnologiyalar
–
O‘zbekistonda amalda sinovdan o‘tkazilishi va milliy sharoitga
moslashtirilgan holda joriy etilishi lozim. Bu kichik biznes subyektlarining tijorat banklari bilan
barqaror moliyaviy munosabatlar o‘rnatishiga, moliyaviy inklyuziya kengayishiga va iqtisodiy
o‘sish drayverlarining faollashuviga zamin yaratadi.
Adabiyotlar/ Литература/Reference:
Beck, T., Demirgüç-Kunt, A. and Singer, D.
,
(2020). Financial institutions and small and
medium enterprises: Financial infrastructure and policy tools
.
The World Bank Research Observer,
35(1), pp.49
–
76.
https://doi.org/10.1093/wbro/lkz003
Berger, A.N. and Black, L.K.
,
(2019). Small business lending: credit channel, loan guarantees
and economic growth
.
Journal of Financial Intermediation, 40, pp.100-115.
https://doi.org/10.1016/j.jfi.2018.07.002
De la Torre, A., Pería, M.S.M. and Schmukler, S.L. (2021). Bank involvement with SMEs:
Beyond relationship lending
.
Journal of Banking & Finance, 123, 106044.
https://doi.org/10.1016/j.jbankfin.2020.106044
Mallett, O., Wapshott, R. and Vorley, T.
,
(2020). How do small business owners make financial
decisions? Towards a demand-side perspective on finance
.
Small Business Economics, 55(3),
pp.639
–
656.
https://doi.org/10.1007/s11187-019-00141-8
SBA (Small Business Administration) tomonidan e'lon qilingan 2023-yilgi Yillik Hisobotdan
Umarova, I.S., (2025). O‘zbekistonda kichik biznesni kreditlash mexanizmlarini
takomillashtirish
yo‘nalishlari.
Sci-P.uz
,
II-son,
348-bet.
https://www.researchgate.net/publication/390819799
Xursanaliyev, B., (2024). Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo‘llab
-
quvvatlanishida xorijiy tajriba.
Qo‘qon Universiteti Xabarnomasi
, 10(10), 21-24-bet. DOI:
https://www.researchgate.net/publication/380832953
Zavertiaeva, M. and Kotova, E. (2022). Credit guarantee schemes and SME finance in Russia:
Evidence from a regional policy experiment
.
Journal of Small Business Management, 60(4),
pp.812
–
https://doi.org/10.1080/00472778.2021.1938094
