www.e-itt.uz
II SON. 2024
327
МИНТАҚАНИНГ ИҚТИСОДИЙ САЛОҲИЯТИНИ ОШИРИШ ДИНАМИКАСИДА САВДО
ХИЗМАТЛАРИ САЛМОҒИНИ ТАРКИБИЙ БАҲОЛАШ
PhD
Махматқулов Ғолибжон Холмуминович
Иқтисодиёт ва педагогика университети
ORCID: 0000-0003-3717-172X
Аннотация.
Мақолада минтақада савдо тармоғида бандлар сони ва чакана савдо
товар
айланмаси
ўртасидаги
корреляцион
боғлиқлиги,
Минтақада
савдо
корхоналарининг сонининг ўзгариш тенденцияси нафақат чакана савдо товар
айланмаси, Қашқадарё вилоятининг иқтисодий салоҳияти динамикасининг нисбийлик
кўрсаткичи ҳамда савдо тармоғининг нисбийлик даражаларини таққослаш
минтақанинг умумий ва хусусий иқтисодий салоҳиятини баҳолаш кўрсатилган.
Калит сўзлар:
мамлакат, савдо хизматалари, салоҳият динамикаси, эконометрик
моделлаштириш, баҳолаш, mинтақада савдо ташкилотлари.
КОМПОЗИТНАЯ ОЦЕНКА ТОРГОВЫХ УСЛУГ В ДИНАМИКЕ ПОВЫШЕНИЯ
ЭКОНОМИЧЕСКОЙ МОЖНОСТИ РЕГИОНА
PhD
Mахматкулов Голибжан Холмуминович
Негосударственное образовательное учреждение
«Университет экономики и педагогики»
Аннотация.
В статье показаны взаимосвязь между количеством предметов в
торговой сети региона и оборотом розничной торговли, тенденция изменения
количества торговых предприятий в регионе и не только оборота розничной торговли,
показатель относительности динамики товарооборота. экономический потенциал
Кашкадарьинской области, а также сравнение относительных уровней торговой сети,
показана оценка общего и частного экономического потенциала региона.
Ключевые
слова:
страна,
торговые
услуги,
динамика
мощностей,
эконометрическое моделирование, оценка, торговые организации региона.
COMPOSITE ASSESSMENT OF TRADE SERVICES IN THE DYNAMICS OF INCREASING
ECONOMIC POWER OF THE REGION
PhD
Makhmatkulov Golibjon Kholmuminovich
Non-state educational institution
"University of Economics and Pedagogy"
Annotation.
The article shows the relationship between the number of items in the region's
trading network and retail trade turnover, the trend of changes in the number of trading
enterprises in the region and not only retail trade turnover, an indicator of the relativity of trade
turnover dynamics. the economic potential of the Kashkadarya region, as well as a comparison of
the relative levels of the trading network, an assessment of the general and private economic
potential of the region is shown.
Key words:
country, trade services, capacity dynamics, econometric modeling, assessment,
trade organizations in the region.
UOʻK: 332.05
327-334
www.e-itt.uz
II SON. 2024
328
Кириш.
Маълумки, мамлакат е ки унинг таркибии алоҳида минтақаларининг иқтисодии
салоҳияти мавжуд иқтисодие т тармоқларининг умумии лик принципини инкор этмаган
ҳолда
индивидуал
ривожланиши
ҳисобидан
ошиб
боради.
У збекистон
Республикасининг барча минтақаларида худудии ажралишлар таъсири кам бу лган,
умумии хусусиятлари ку п жамланган иқтисодие т тармоғи – бу хизматлар соҳаси бу либ,
аи нан шу жиҳатига ку ра бугунга келиб, унинг мамлакат ЯИМ ҳажмидаги салмоғи ортиб
бормоқда. Бу анологияни минтақанинг иқтисодии салоҳияти ва савдо хизматлари
боғлиқлиги ку ринишида ҳам давом эттириш мумкин.
Савдо хизматалари тармоғининг шундаи ку рсаткичлари мавжуд бу либ, улар
бевосита мазкур иқтисодие т тармоғининг ривожланиш даражасини, минтақадаги
ҳолатини баҳолаш учун учун асосии белгиларни ҳисоблаш имкониятини беради.
Шунингдек, тармоқнинг минтақадаги жами ЯИМ даги салмоғини шакллантирувчи
ҳисобланишади.
Адабиётлар шарҳи.
Савдо хизматалари тармоғининг барқарор ривожланиш шарт-шароитлари
у рганган xорижии олимлар Vishal Gaur, Marshall Fisher, Ananth Raman, (2005) аксарият
тадқиқотларда товар аи ланмаси ку рсаткичи марказии белги сифатида қараи ди.
Асосан ку п сонли чакана савдо фирмалари молиявии маълумотлари асосида товар
аи ланмаси ку рсаткичининг бошқа ку рсаткичлар билан эмпирик боғлиқлиги тадқиқ
этилади. (Sukhanova, Shirnaeva, Repina, 2019). Шунингдек, чакана савдо аи ланмаси энг
асосии ижтимоии -иқтисодии ку рсаткич сифатида қаралиб, мамлакатнинг иқтисодии
салоҳиятини ҳамда турмуш даражасини акс эттирувчи асосии характердаги омил
сифатида баҳоланади.
Мамлакатимизда савдо хизматларини ривожлантириш юзасидан иқтисодчи
олимлар бир қанча илмии тадқиқотлар олиб боришган. Жумладан, Ғуломов (1992),
Рузметовларни (1998) киритиш мумкин. Улар у з илмии ишларида миллии
иқтисодие тни ривожлантириш, ҳудудларнинг иқтисодии салоҳиятини ошириш
масалаларига, хизматлар соҳасини, жумладан, савдо хизматларини ривожлантиришга
ҳар томонлама е ндашганлар.
Иқтисодчи олим (Соатов, 2019) Ташқи савдо балансини у ртнатиш муҳим аҳамиятга
эга эканлигини таъкидлашади. Ташқи савдо инфляция жиддии у сишининг олдини
олиши билан бирга ички савдода маҳсулот сиғими ва турини ошишига, провардида
унинг ҳажмининг ошишига таъсир этади.
Тадқиқот методологияси.
Мақоланинг
мақсади
минтақанинг
иқтисодии
салоҳиятини
ошириш
динамикасида савдо хизматлари салмоғини таркибии баҳолаш, Қашқадаре
вилоятининг иқтисодии салоҳияти динамикаси ва худудии савдо тармоғи таркибии
ку рсаткичларининг нисбии лик даражалари у рганишдан иборат.
Ушбу мақола мавзусини е ритишда корреляцион-регрессион таҳлил, эконометрик
моделлаштириш, прогнозлаш, таҳлил ва бошқа усуллардан фои даланилган.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Минтақанинг иқтисодии салоҳияти натижавии ку рсаткичи сифатида ҳисобланган
улушлар су нги и игирма икки и ил давомида нотекис тенденция ҳосил қилади.
Қашқадаре вилоятининг иқтисодии салоҳияти эгри чизиғи бу даврда 5 та узвии
монотонлик қисмига ажралади. Жумладан, минтақанинг иқтисодии салоҳияти
ку рсаткичи 2000-2003 и илларда у сиш, 2004-2009 и илларда нисбии барқарор, 2010-2013
и илларда камаи иш, 2014-2017 и илларда нисбии барқарор, 2018-2021 и илларда
www.e-itt.uz
II SON. 2024
329
камаи иш билан бошланган нисбии барқарор тенгденциясига эга бу лмоқда.
Эътиборли жиҳати шундаки, 2003 и илда энг максимал қии мат кузатилган бу либ,
бу ку рсаткич 2000 и илга нисбатан 7,5 фоизга, 2021 и илга нисбатан 21,8 фоизга юқори
бу либ, шунингдек, энг минимал ку рсаткич 2019 и илда кузатилиб 2000 и илга нисбатан
87,4 фоизни, 2004 и илга нисбатан 81,3 фоизни ташкил этган.
1-расм. Қашқадарё вилоятининг иқтисодий салоҳияти динамикасининг
нисбийлик кўрсаткичи (2000-2021 й.й.)
Манба:
Ўзбекистон Республикаси статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф
томонидан ишланган.
Статистик маълумотлар минтақанинг иқтисодии салоҳиятида пасаи ишлар
интервали ку п кузатилае тганлигини ку рсатмоқда. Бу эса у з у рнида минтақа иқтисодии
салоҳиятини ошириш и у лларини тадқиқ этишнинг бугунги кунда долзарблик даражаси
ортиб борае тганлигини билдиради. Бу жарае нда салоҳият белгисига бевосита эмас
балки билвосита таъсир этувчи элементларни аниқлаш жуда муҳимдир. Яъни,
ту ғридан-ту ғри таъсир этувчи ку рсаткични яхшилаш, унга таъсир этувчи бошқа
ку рсаткичларнинг яхшиланишини талба этади. Бу ерда савдло хизматлари ҳажми ва
чакана савдо товар аи ланмаси ку рсаткичларига таъсир этувчи ички омиллар назарда
тутилмоқда. Умуман олганда, савдо ҳажми ва чакана товар аи ланмаси ку рсаткичи у зига
хос иқтисодии мухимлик касб этиб, уларнинг динамикасига таъсир этувчи омилларни
тадқиқ этиш, ушбу ку рсаткичларни яхшилашнинг мумкин бу лган имкониятларини
баҳолаш минтақанинг иқтисодии салоҳиятини ошириш имкониятларини баҳолашга
е рдам беради (Махматкулов, 2022, 2023; Жу раев, 2023).
Ку риш мумкинки, минтақанинг иқтисодии салоҳияти динамикаси нисбии лик
ку рсаткичи, чакана савдо аи ланмаси ва савдо хизматлари ҳажми билан кучли
корреляцион боғлиқликга эга. Шунингдек, бу боғлиқликлар у заро тескари бу либ,
ту ғридан-ту ғри олиб қараганда, мантиқан у ринли эмасдек ку ринади. Аслида бу
боғлиқлик ку риниши минтақада иқтисодии ҳолатнинг яхшиланишга мухтожлигини
англатади деи иш мумкин. Чунки, иқтисодии салоҳият ку рсаткичи минтақада су нги
и иллар декадасида сезиларли даражада пасаи иб кетган. Бошқача аи тганда, бу
боғлиқликнинг и у налиши шуни англатадики, минтақада қаи си иқтисодие т тармоғида
у сиш темпи паст бу лса, унинг иқтисодии салоҳияти билан бир хил и у налишда, яъни
корреляция коэффициенти мусбат қии мат, аксинча ҳолатда манфии қабул қилади.
Минтақадаги савдо хизматлари ҳажмининг бир бирлик у згаришига минтақанинг
иқтисодии салоҳияти динамик нисбии лиги -0,0013 бирликга шунингдек, минтақанинг
чакана товар аи ланмаси ҳажмининг бирлик у згаришига -0,0015 бирлик у згариши мос
келади.
8,7
8,8
9,2
9,4
8,9
9,0 9,0 9,0
9,1 9,1
8,8
8,7
8,5
8,3 8,3 8,3 8,2
8,2
7,9
7,6 7,7
7,7
7,0
7,5
8,0
8,5
9,0
9,5
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
2013
2015
2017
2019
2021
www.e-itt.uz
II SON. 2024
330
1-жадвал
Қашқадарё вилояти иқтисодий салоҳияти динамикаси нисбийлиги ва унга
таъсир этувчи кўрсаткичларнинг реал қийматлари
Йиллар
Кўрсаткичлар
Лагли қийматлар
t
𝐼𝐸𝐶
𝑡
𝑉𝑇𝑆
𝑡
𝑅𝑇𝐼
𝑡
𝐼𝐸𝐶
𝑡−1
𝑉𝑇𝑆
𝑡−1
𝑅𝑇𝐼
𝑡−1
2000
8,7
120,96
120,84
-
-
-
2001
8,8
134,63
140,78
8,7
120,96
120,84
2002
9,2
148,63
150,22
8,8
134,63
140,78
2003
9,4
161,71
164,34
9,2
148,63
150,22
2004
8,9
167,70
164,34
9,4
161,71
164,34
2005
9,0
183,79
166,80
8,9
167,70
164,34
2006
9,0
199,42
186,98
9,0
183,79
166,80
2007
9,0
218,76
206,06
9,0
199,42
186,98
2008
9,1
252,89
245,62
9,0
218,76
206,06
2009
9,1
287,03
283,94
9,1
252,89
245,62
2010
8,8
342,71
342,71
9,1
287,03
283,94
2011
8,7
404,40
435,93
8,8
342,71
342,71
2012
8,5
491,75
521,80
8,7
404,40
435,93
2013
8,3
576,33
619,38
8,5
491,75
521,80
2014
8,3
680,64
696,19
8,3
576,33
619,38
2015
8,3
803,84
776,94
8,3
680,64
696,19
2016
8,2
975,86
889,60
8,3
803,84
776,94
2017
8,2
977,81
890,49
8,2
975,86
889,60
2018
7,9
1024,75
918,99
8,2
977,81
890,49
2019
7,6
1089,31
971,76
7,9
1024,75
918,99
2020
7,7
1133,97
1076,42
7,6
1089,31
971,76
2021
7,7
1249,63
1167,86
7,7
1133,97
1076,42
Манба:
Ўзбекистон Республикаси статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф
томонидан ҳисобланган бўлиб, миқдорлар 2010 базис йилга нисбатан реал қийматларда акс этган.
Бошқача аи тганда, минтақанинг иқтисодии салоҳияти динамик нисбии лигининг
пасаи ишига савдо хизматлари соҳасидан бошқа иқтисодие т тармоқларининг таъсири
катта бу либ, 92 фоизни ташкил этади ((2.13) ва (2.14) моделда эластиклик
коэффициенти -0,08 га тенг). Қуи ида (2.10) ва (2.12) динамик моделлар параметрлари
ва адекватлик ку рсаткичлари келтирилган (1-жадвал).
2-жадвал
Қашқадарё вилояти иқтисодий салоҳиятининг савдо хизматлари ҳажми ва
чакана товар айланмасига боғлиқ авторегрессион модел параметрлари ва
адекватлик қийматлари
Параметрлар
(коэффициентлар)
Адекватлик кўрсаткичлари
t-статистика
P-қиймат
𝐑
𝟐
𝐅
DW
MAPE
𝛼
0
= 9,8148
𝛼
1
= −0,0014
𝛿
11
= 0,3887
𝛿
12
= −0,4430
4,819
−4,947
1,866
−2,428
0,0002
0,0001
0,0806
0,0274
0,946
94,24
2,074
1,87
𝛽
0
= 10,1527
𝛽
1
= −0,0016
𝛿
21
= 0,3143
𝛿
22
= −0,4002
5,020
−5,148
1,483
−2,290
0,0001
0,0000
0,1574
0,0360
0,949
99,24
2,106
1,93
Манба:
муаллиф томонидан Gretl дастурида тузилган.
www.e-itt.uz
II SON. 2024
331
Жадвал маълумотларига таянсак, натижавии катталикнинг (t-1) моментидаги
у зининг у згаришига таъсири аҳамиятсиз бу либ қолмоқда. Шу сабабали (t-2)
моментидаги у зининг у згаришига таъсири бу и ича оралиқ мультипликаторини
ҳисоблаи миз. Натижада (t+2) вақт моментида натижавии катталикнинг умумии
абсолют у згариши 0,00062 бирликга тенг бу либ, минтақанинг иқтисодии салоҳияти
динамикасининг нисбии лик ку рсаткичи жуда секин у згариш темпига эга эканлигини
ку ришимиз мумкин. Худди шу хулосага иккинчи омил бу и ича ҳам келиш мумкин. Унда
оралиқ мультипликаторининг қии мати 0,00062 га тенг.
Минтақада савдо ташкилотлари ходимларининг у ртача ои лик иш ҳақи вилоят
чакана савдо товар аи ланмаси билан кучли корреляцион зичликга эга. Боғлиқлик
даражаси 97 фоиздан юқори. Функционал боғланиш мавжуд деи иш мумкин. Иқтисодии
жиҳатдан товар аи ланмасини амалга оширувчи меҳнат ресурслари аи нан шу ходимлар
хисобланишади. Ту ғри меҳнат тақсимоти ҳамда унумдорлиги харажатлар қисқаришини
таъминловчи омиллардан бири саналади. Меҳнат унумдорлиги ишчилар ои лиги
миқдорига боғланган. Чунки савдо тизимида иш ҳақи одатда сотилган товар ва
корхонанинг ои лик фои дасига билвосита боғланган. Демак, ходимлар иш ҳақи ортиб
бориши чакана савдо товар аи ланмаси ҳажмининг ортишига олиб келади. [8,9]
Қашқадаре вилоятининг ташқи савдо аи ланмаси ҳажми чакана савдо товар
аи ланмаси билан корреляцион боғланиши 0,96 га тенг. Зичлик жуда юқори. Ташқи савдо
аи ланмаси барқарор иқтисодие т асоси ҳисобланади. Иқтисодчи олимлар ташқи савдо
балансини у ртнатиш муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлашади. Ташқи савдо
инфляция жиддии у сишининг олдини олиши билан бирга ички савдода маҳсулот
сиғими ва турини ошишига, провардида унинг ҳажмининг ошишига таъсир этади.
Минтақада шаҳар аҳолисининг сони, умуман аҳоли сонининг ортиши чакана савдо
товар аи ланмасига таъсир ку рсатади. Аҳоли жон бошига чакана савдо товар аи ланмаси
ҳажмининг у сиш тенденциясида шубҳасиз аҳоли сонининг у сиши бирламчи омилдир.
Минтақада ку пгина савдо корхоналари шаҳарларда жои лашганлигини инобатга олинса
шаҳар аҳолисининг таҳсир доираси янада ортади. Чакана савдо товар аи ланмаси ҳажми
билан шаҳар аҳолиси сони у ртасидаги корреляцион боғлиқлик даражаси жуда юқори
бу либ, 91 фозни ташкил этади (Махматкулов, 2019, 2022).
Минтақада савдо тармоғида бандлар сони ва чакана савдо товар аи ланмаси
у ртасидаги корреляцион боғлиқлик жуда юқори бу либ, функционал боғлиқликни
вужудга келтирган. Боғланиш даражаси 97 фоиз савдо корхоналари фаолиятининг
самарадорлиги савдо жарае нида нафақат сифатли товарларни тақдим этиш балки,
савдо хизматларининг юқори даражада сифатли бу лишига, савдо ходимлари томонидан
амалга оширилган вақтга боғлиқ савдо ҳажмига ҳам боғлиқдир. Шу сабабли сифатли ва
унумли савдо хизмати ходимларнинг сонига бевосита боғлиқ бу либ қолаверади.
Минтақада савдо корхоналарининг сонининг у згариш тенденцияси нафақат
чакана савдо товар аи ланмасига, балки юқорида келтирилган барча ку рсаткичлар билан
у рта даражада корреляцион боғлиқлик ҳосил қилмоқда. Хусусан, натижавии катталик
билан корреляцион зичлик 0,62 га тенг. Минтақада савдо корхоналарининг сони 2021
и илда 2010 и илга нисбатан 161,2 фоизни, 2000 и илга нисбатан 224,7 фоизни ташкил
этмоқда. Энг юқори у сиш суръати чакана савдо товар аи ланмаси ҳажми ҳамда савдо
ходимларининг у ртача ои лик реал иш ҳақига ту ғри келмоқда. Ташқи савдо аи ланмаси
ҳажми, чакана савдо товар аи ланмасидан кичик тезликдаги у сишга эга эканлигининг
энг асосии сабаби, маҳсулотларнинг охирги харидорга етиб боришида бир неча бор
товар маҳсулотга қаи та аи ланишидир. Бу аи ниқса импорт маҳсулотларида жуда ку п
учраи диган ҳолат. Шаҳар аҳолси сонининг у сиши табиии ижтимоии характерга эга
бу либ, товар ку пхиллиги ва нархлар у сишининг нормал ҳолати таъминланмаса, унинг
савдо корхоналарига боғлиқ жиҳати камаи иб кетади. Савдо ходимлари сонининг су нги
и игирма икки и иллик у сиш тенденцияси бошқа ку рсаткичларга нисбатан унчалик
www.e-itt.uz
II SON. 2024
332
юқори эмас. Шунингдек, корхоналар сонининг у сиш суръати ходимлар сони у сиш
темпидан бироз юқори. Бунинг асосии сабаби асосии янги фаолият бошлаган савдо
корхоналари микро фирмалар ку ринишида бу либ, аи римлари и ирик корхоналарнинг
филиалидан иборат. Бошқача аи тганда икки ҳолат, яъни янги иш у ринларининг
етарлича ажратилмаганлиги, ҳамда янги кичик корхоналар ходимлари и ирик корхона
ходимлари ҳисобидан таъминланае тганлиги кузатилади. Бу эса савдо корхоналари
сонининг ходимлар сонига кучли боғлиқликни юзага келишига имконият бермаи ди
(Махматқулов, 2023; Рахимов, 2019)
Қашқадаре вилоятининг иқтисодии салоҳияти динамикасининг нисбии лик
ку рсаткичи ҳамда савдо тармоғининг танланган макроиқтисодии ва бошқа
ку рсаткичлари динамикасининг нисбии лик даражаларини таққослаш минтақанинг
умумии ва хусусии иқтисодии салоҳиятини баҳолаш имконини беради. Қуи идаги
расмда, минтақанинг ЯХМ ҳажми, чакана савдо товар аи ланмаси ҳажми, ташқи савдо
аи ланмаси ҳажми, минтақада шаҳар аҳолисининг сони, савдо тармоғида бандлар сони
бу и ича нисбии лик даражаларининг у згариш тенденцияси келтирилган (2-расм).
2-расм. Қашқадарё вилоятининг иқтисодий салоҳияти динамикаси ва
ҳудудий савдо тармоғи таркибий кўрсаткичларининг нисбийлик даражалари
(2000-2021 й.й.)
Манба:
Ўзбекистон Республикаси статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф
томонидан ишланган
Нисбии лик даражаларининг и иллар кесимидаги эгри чизиғига эътибор қаратилса,
Қашқадаре вилоятининг ЯХМ ҳажми бу и ича нисбии ку рсаткичлар чизиғи (1) да
пасаи иш, чакана савдо товар аи ланмаси ҳажми бу и ича нисбии ку рсаткичлар чизиғи (2)
да у сиш характери кузатилади. Бу икки макроиқтисодии ку рсаткичларнинг эмпирик
боғланиши тадқиқ этилганда улар орасида абсолют жиҳатдан -0,0015 бирлик у згариш
қонунияти мавжудлиги аниқланган эди. Минтақанинг чакана савдо товар аи ланмаси
ҳажми бу и ича нисбии лик даражаси нисбатан барқарор у згаради. Энг катта оғиш
узунлиги 1,4 га тенг (максимум-7,2, минимум – 5,8). ЯХМ ҳажми бу и ича нисбии лик
даражаси секин пасаи иш билан у згариб оғишнинг энг катта узунлиги 1,7 га тенг
(максимум – 9,4, минимум – 7,7). Тебраниш нисбатан катта. Демак, минтақанинг
иқтисодии салоҳияти савдо тармоғида барқарорлик кузатилганда доимии -0,0015
бирликга пасаи иш билан баҳоланмоқда. Шу билан бирга моделлаштириш натижаларига
ку ра чакана савдо товар аи ланмаси ҳажмининг 1 фоиз ортиши ЯХМ ҳажмининг 0,47
www.e-itt.uz
II SON. 2024
333
фоизга ошишини ҳисобга олинса, бу иқтисодии у сишнинг нисбии тезлиги минтақанинг
иқтисодии салоҳиятини ошириш учун етарли эмаслиги маълум бу лмоқда. Бу эса
биринчи жиҳатдан, чакана савдо товар аи ланмаси ҳажмининг у сишига таъсир этувчи
омиллар орасида минтақанинг иқтисодии салоҳияти нисбии лик даражасига мос
тенденцияли, яъни параллел и у налган нисбии лик даражасига эга омилини биринчи
у ринда яхшилаш зарурлигини англатади. Нисбии лик даражалари чизиқларига эътибор
берилса минтақанинг ташқи савдо аи ланмасининг ҳажми бу и ича олинган эгри чизиқ
ЯХМ ҳажми бу ича олинган эгри чизиқ билан кесишмаи ди.
Хулоса ва таклифлар.
Минтақада салбии салдо кузатилишига экспорт ҳажмининг камаи иши, импорт
ҳажмининг у сиши билан характерланувчи у згармас тебранишлар сабаб бу лмоқда.
Ташқи савдо экспорт ҳажмини ошириш талаб этилади.
Қашқадаре вилоятининг иқтисодии салоҳияти динамикаси (ЯХМ у згариши) ва
худудии савдо тармоғи таркибии ку рсаткичларининг нисбии лик даражалари ташқи
савдо аи ланмаси ҳажми бу и ича 1/1,43 нисбат билан, шаҳар аҳолиси сони бу и ича 1/1,77
нисбат билан, савдо тармоғида бандлар сони бу и ича 1/3,33 нисбат билан
харктерланади. Бу биринчи навбатда ташқи савдо индикаторларини яхшилашга
эътибор қаратиш кераклигини асослаи ди.
Адабиётлар/ Литература/ Reference:
Jo’rayev, F. D., Ochilov, M.Maxmatqulov G‘.X A., Rakhimov, A. M., & Doliyev, S. Q. (2023).
Algorithms for improving models of optimal control for multi-parametric technological processes
based on artificial intelligence. In E3S Web of Conferences (Vol. 460, p. 04013). EDP Sciences.
Maxmatqulov, G. K., & Malikova, N. T. (2019). Stochastic model activity system of rail
transport. European Science Review, 1(1-2), 152-156.
Maxmatqulov, G. O. (2022). A complex systemic issue of the development of the network of
trade services. Development and innovations in science, 1(16), 10-13.
Maxmatqulov, G. O. X. (2023). Savdo xizmatlari tarmog ‘ini rivojlantirish masalalariga
tizimli yondoshuv. Educational Research in Universal Sciences, 2(10), 175-182.
Maxmatqulov, G. X. (2023). Savdo xizmatlarini innovatsion rivojlantirishning zamonaviy
uslubiy yondoshuvlari. Innovative Development in Educational Activities, 2(9), 378–386. Retrieved
from
https://openidea.uz/index.php/idea/article/view/1312
Muhammadiyevich, R. A. (2021). Residence and catering services to the population the
importance of econometric modeling in regulatory assessment of consumer requirements to
improve display quality. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(12), 1043-
1048.
Rahimov, A. (2023). Mehmonxona va umumiy ovqatlanish korxonalari faoliyatini
ekonometrik modellashtirishda zamonaviy uslubiy yondashuvlar. Iqtisodiyot va taʼlim, 24(6), 245-
250.
Rakhimov, A. M. (2019). Important of bank deposit policy in expanding of the deposit base
of commercial banks. Экономика и бизнес: теория и практика, (5-2), 198-200.
Sukhanova E.I., Shirnaeva S.Y., Repina E.G., (2019). Statistical Research and Modeling of
Retail Turnover in the Russian Federation. SHS Web of Conferences 71, 02004. Volume 71, pag 4
https://doi.org/10.1051/shsconf/20197102004
Vishal Gaur, Marshall L. Fisher, Ananth Raman, (2005) An Econometric Analysis of Inventory
Turnover Performance in Retail Services. Management Science 51(2):181-194.
Гулямов С.С. и др. (2016) Системный анализ эффективности производства в
рыночных условиях. – Т.: “Мехнат”, Абдукаримов Б.А. Савдо иқтисодиёти муаммолари.
Ўқув қўлланма.- Т.: Иқтисод-молия, 504 б.;
www.e-itt.uz
II SON. 2024
334
Махматкулов, Ғ. (2022). Аҳолига савдо хизматларини инновацион ривожлантириш
салоҳиятини баҳолашда тренд моделларини танлаш мезонлари (қашқадарё вилояти
мисолида).
Iqtisodiyot va taʼlim,
23(4), 381-386.
Махматқулов, Ғ. (2023). Савдо корхоналарининг инновацион фаолиятини
эконометрик моделлаштириш.
Iqtisodiyot va taʼlim,
24(6), 33-38.
Рахимов, А. (2022). Аҳолига яшаш жой ва умумий овқатланиш хизматлари ривожида
ички ва ёндош тармоқларнинг таъсирини баҳолаш (қашқадарё вилояти мисолида).
Iqtisodiyot va taʼlim, 23(4), 397-402.
Рузметов Б.Р. (1998) Комплексное развитие региона в условиях углубления
экономических реформ. Автореф. дисс. …док. эк. наук. -Т.: 1998. - 39 с.; Курбанова Р.Ж.
“Сервис корхоналарини модернизациялаш ва уларда хизмат кўрсатиш самарадорлигини
ошириш” .
Соатов С.С. (2019) Ташқи савдо балансини баҳолаш мезонлари. “Иқтисодиёт ва
инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 4, 216-222 б /
Электрон манба:
https://pubsonline.informs.org/doi/10.1287/mnsc.1040.0298
