www.e-itt.uz
III SON. 2024
262
САНОАТ КОРХОНАЛАРИДА МОЛИЯВИЙ САМАРАДОРЛИКНИ СТАТИСТИК
БАҲОЛАШНИНГ УСЛУБИЙ ЖИҲАТЛАРИ
Обидова Интизор Бегалиевна
STARS университети
ORCID: 0009-0007-0915-4363
Аннотация.
Ушбу мақолада мавзуга оид илмий адабиётларни ўрганиш ҳамда
саноат корхоналарида молиявий самарадорликни статистик баҳолашнинг услубий
жиҳатлари ёритилган.
Калит сўзлар:
саноат тармоғи, саноат корхонаси, молиявий самарадорлик,
рентабеллик, ликвидлилик, факторли таҳлил, бенчмаркинг.
МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СТАТИСТИЧЕСКОЙ ОЦЕНКИ
ПРОМЫШЛЕННОСТИ И ФИНАНСОВОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ
Обидова Интизор Бегалиевна
Университет STARS
Аннотация.
В данной статье описано исследование научной литературы по
предмету и методическим аспектам статистической оценки финансовой
эффективности промышленных предприятий.
Ключевые слова:
промышленный сектор, промышленное предприятие, финансовая
эффективность, рентабельность, ликвидность, факторный анализ, бенчмаркинг.
METHODOLOGICAL ASPECTS OF STATISTICAL EVALUATION OF
INDUSTRY AND FINANCIAL EFFICIENCY
Obidova Intizor Begaliyevna
STARS University
Abstract.
This article describes a study of scientific literature on the subject and
methodological aspects of statistical evaluation of financial efficiency of industrial enterprises.
Keywords:
industrial sector, industrial enterprise, financial efficiency, profitability,
liquidity, factor analysis, benchmarking.
Кириш.
Мамлакатни энг муҳим ва стратегик аҳамиятга эга тармоғи ҳисобланган саноат
ривожланган ва тараққии этган мамлакатларда юқори даромад келтирувчи ва тез
суръатларда ривожланае тган муҳим тармоқлардан бири ҳисобланади. Саноат
тармоғининг жаҳон иқтисодие тининг у сишига қу шае тган ҳиссаси, жумладан, соҳада
яратилае тган ялпи қу шилган қии мат, аҳоли бандлиги, товар ва хизматлар
аи ланмасининг ошиши, транспорт, ахборот ва алоқа соҳалари ҳамда қишлоқ
ху жалигининг ривожланишига таъсири беқие сдир.
UOʻK: 31:338.48(575.1)
262-268
www.e-itt.uz
III SON. 2024
263
Чунки, саноат тармоғи барча мамлакатларнинг сие сии , иқтисодии ва ташкилии
интилишлари, уларнинг иқтисодии интеграция тавсифида у з ифодасини топади.
Натижада барча мамлакатларнинг табиии , меҳнат ва молиявии ресурсларидан, фан-
техниканинг барча ютуқларидан оқилона фои даланишни талаб этади.
Бугунги кунда мамлакатимизда амалга оширилае тган иқтисодии ислоҳотларнинг
энг асосии мақсади ҳам ишлаб чиқариш корхоналари самарадорлигини таъминлаш
асосида меҳнат унумдорлигини ошириш ҳамда халқимиз фаровонлигини таъминлашга
и у налтирилган. Президентимиз Ш.Мирзие евнинг “иқтисодие тни модернизация ва
диверсификация қилиш, меҳнат унумдорлигини ошириш орқали юқори иқтисодии
у сишни таъминлаш” деган фикрлари ушбу и у налишга қаратилае тган алоҳида
эътиборнинг далилидир.
Бу борада мавжуд ишлаб чиқариш имкониятларидан самарали фои даланиш,
юқори технологияли ишлаб чиқариш қувватларидан фои даланиш орқали маҳсулот
ишлаб чиқариш ва меҳнат унумдорлигини ошириш асосии уствор вазифаларимиз
ҳисобланади.
Адабиётлар шарҳи.
Ишлаб чиқариш ресусрларидан самарали фои даланиш, ишлаб чиқаришни юқори
технологиялар асосида модернизация қилиш истеъмолчилар талабидан келиб чиққан
ҳолда маҳсулот ишлаб чиқариш ва нархини белгилаш саноат корхоналарида молиявии
самарадорликни оширишда асосии омилллардан бири ҳисобланади.
Европа олимларидан Barth (2007) "Statistical Methods for Financial Analysis" номли
китобида статистик ку рсаткичлар е рдамида корхоналарнинг молиявии ҳолати ва
фаолияти самарадорлигини баҳолаш усуллари ва и у налишлари ту ғрисида у з
фикрларини келтириб у тган.
Шунингдек, Tucker (2011) "Statistical Methods in Finance and Economics" номли
китобида саноат корхоналарида молиявии самарадорликни статистик баҳолаш ва
таҳлил қилишда юзага келадиган муаммолар ҳамда уларнинг ечимларига алоҳида
ту хталиб у тган.
Бундан ташқари Chong (2014) ҳам у зининг "Statistical Methods for Financial
Engineering" номли китобида саноат корхоналарида молиявии самарадорликни
статистик баҳолашнинг аҳамияти, бошқарув ва қарор қабул қилиш жарае нларини
оптималлаштириш, рискни таҳлил қилиш, прогнозлаш ва самарадорликни ошириш
каби муҳим жиҳатларга этибор қаратган.
МДҲ мамлакатлари олимларидан Захаров (2011) ишлаб чиқаришни иқтисодии
самарадорлигини аниқлашни назарии жиҳатларини у рганиб чиққан. Мазкур олим у з
тадқиқотларида ишлаб чиқришга сарфланган капитал ва харажатлар самарадорлигига
алоҳида эътибор қаратган. Захаров (2011) ишлаб чиқариш самарадорлигини унга
сарфланган капитал қии мати натижа сифатида ифодалаган.
Морозко (2018) "Иқтисодии ва технологик даража" ку рсаткичи орқали
самарадорликни баҳолашга эътибор қаратган бу либ, ушбу олим у з тадқиқотларида
технологик
жарае нлар
кетма-кетлигининг
корхоналар
ишлаб
чиқариш
самарадорлигига таъсирини у рганган.
Тадқиқот методологияси.
Илмии адабие тларни у рганиш асосида олиб борган тадқиқотларимиз натижасида
саноат корхоналарида молиявии самарадорликни статистик баҳолашнинг услубие тини
ишлаб чиқиш олдимизда турган асосии вазифа.
Илмии адабие тларни у рганиш натижасида маълум бу лдики, корхоналарнинг
молиявии самарадорлигини статистик баҳолаш қуи идаги услубии е ндошувларни у з
ичига олади:
www.e-itt.uz
III SON. 2024
264
-
молиявии ку рсаткичларнинг динамикасини таҳлил қилиш;
-
ку рсаткичлар таҳлили;
-
факторли таҳлил;
-
бенчмаркинг;
-
молиявии ку рсаткичларни моделлаштириш.
Молиявии ку рсаткичларнинг динамикасини таҳлил қилиш. Ушбу усул молиявии
самарадорлик ку рсаткичларини турли даврлар бу и ича солиштиришни у з ичига олади.
Бу усул тенденсияларни ва қонуниятларни аниқлаш имконини беради, шунингдек,
корхонанинг молиявии ҳолатидаги у згаришларни баҳолашга е рдам беради;
Ку рсаткичлар таҳлили. Ушбу усулда молиявии ку рсаткичлар, масалан, ликвидлик,
рентабеллик, аи ланиш ва молиявии барқарорлик ку рсаткичлари ҳисобланади. Бу
ку рсаткичлар корхонанинг ҳолатини янада чуқурроқ таҳлил қилишга, унинг кучли ва
заиф томонларини аниқлашга ва потентсиал хавфлар ҳақида хулоса чиқаришга е рдам
беради;
Факторли таҳлил. Ушбу усул молиявии ку рсаткичлардаги у згаришларнинг
сабабларини аниқлаш учун қу лланилади. Бу усул рентабеллик, ликвидлик ва бошқа
молиявии самарадорлик омилларига таъсир қилувчи асосии омилларни ажратиб
ку рсатади;
Бенчмаркинг. Ушбу усул солиштириш таҳлилидир, унда корхонанинг молиявии
ку рсаткичлари шунга у хшаш ташкилотлар ку рсаткичлари билан солиштирилади, бу эса
ишлаш самарадорлигини баҳолашга ва яхшиланиш учун мумкин бу лган и у налишларни
аниқлашга е рдам беради;
Молиявии ку рсаткичларни моделлаш. Математик ва статистик моделлар е рдамида
корхонанинг молиявии ҳолатидаги у згаришларни келажакда тахмин қилиш мумкин,
шунингдек, молиявии барқарорликни таъминлаш ва рентабелликни ошириш
стратегияларини ишлаб чиқиш мумкин.
Амалие тда саноат корхоналарининг молиявии самарадорлигини баҳолашда
қуи идаги статистик методлардан фои даланилади:
-
регрессион таҳлил;
-
вақтли қаторлар таҳлили;
-
корреляцион таҳлил.
Регрессия таҳлили турли молиявии ку рсаткичлар у ртасидаги у заро боғлиқликни
аниқлаш имконини беради. Масалан, рентабелликнинг капитал структурасига е ки
савдо ҳажмига боғлиқлигини ҳисоблаш мумкин. Бу асосии омилларни аниқлашга е рдам
беради ва уларни оптималлаштиришга имкон яратади.
Вақтлар қаторларни таҳлил қилиш тенденсияларни баҳолаш ва келажакда
молиявии ку рсаткичларни прогноз қилишда қу лланилади. Масалан, ушбу усул
е рдамида олинган тарихии маълумотларга асосланиб, даромад е ки фои да ҳажмини
прогнозлаш мумкин ва мавсумии лик е ки бошқа омилларни ҳисобга олиш мумкин.
Корреляцион таҳлил турли молиявии ку рсаткичлар у ртасидаги боғлиқликни
аниқлаш учун ишлатилади, масалан, қарз даражаси ва корхонанинг ликвидлиги
у ртасидаги боғлиқлик. Ушбу усул кучли ва заиф боғлиқликларни аниқлашга е рдам
беради, бу эса молиявии самарадорликни яхшилаш бу и ича қарорлар қабул қилишда
е рдам беради.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Молиявии самарадорлик бу саноат корхоналарининг барқарорлиги ва
рақобатбардошлигини белгиловчи асосии омиллардан бири ҳисобланади. Самарали
бошқарувни амалга ошириш ва оқилона қарорлар қабул қилиш учун корхонанинг
молиявии ҳолати ту ғрисида объектив ва аниқ маълумотга эга бу лиш зарур. Бундаи
маълумотларни олишнинг энг қулаи и у ли молиявии самарадорликни статистик
www.e-itt.uz
III SON. 2024
265
баҳолашдир, бу молиявии фаолиятдаги муаммоларни аниқлаш ва уларни ҳал этиш
и у лларини таклиф қилиш имконини беради. Бундан ташқари саноат корхоналарининг
молиявии самарадорлиги бизнес фаолиятининг муҳим жиҳати бу либ, ресурсларни
тақсимлаш жарае нларига таъсир ку рсатади. Статистик методлар бундаи
корхоналарнинг молиявии ҳолатини, барқарорлигини ва рентабеллигини баҳолаш учун
муҳим воситаларни тақдим этади. Молиявии самарадорликни статистик баҳолашга
тизимли е ндашув, менежерларга, сие сатчиларга ва инвесторлар учун микро ва
макроиқтисодии омиллар контекстида корхоналарнинг операцион самарадорлигини
тушунишга е рдам беради.
Корхонанинг молиявии самарадорлиги корхонанинг у з ресурсларини фои да олиш
ва узоқ муддатли барқарорликни таъминлаш учун самарали ишлатиш қобилиятини
англатади. Бу бир нечта жиҳатларни у з ичига олади, масалан, рентабеллик, ликвидлик,
молиявии барқарорлик ва активларнинг аи ланиши.
Молиявии самарадорликнинг асосии ку рсаткичларидан бири рентабелликдир, бу
корхонанинг фои дасини харажатлари е ки сотилган маҳсулот ҳажмига нисбатини
у лчаи ди. Шунингдек, муҳим ку рсаткичлар орасида ликвидлик (корхонанинг қисқа
муддатли мажбуриятларни қоплаш қобилияти) яъни корхонанинг акти е ки қимматли
қоғозининг бозор нархига таъсир қилмасдан таи е р нақд пулга аи лантирилишининг
самарадорлиги е ки қулаи лигини англатади. Қарзларни бошқариш бу ку рсаткич
корхонанинг қарзларини қаи тариш ва молиявии барқарорликни сақлаш ҳамда фаолият
самарадорлигини оширишда муҳим ҳисобланади. Операцион самарадорлик корхонада
юқори суръатларда самарадорликни таъминлаш мақсадида ресурслардан оқилона
фои даланишни тақазо этади. Юқори самарадорликка эришиш учун корхоналар бизнес
жарае нларини оптималлаштириш, ишлаб чиқариш харажатларни камаи тириш,
маҳсулот сифатини яхшилаш ва корхонанинг умумии самарадорлик қувватини
оширишга харакат қилади. Натижада, бундаи корхоналар бозорда янада барқарор ва
рақобатбардош бу лади.
Молиявии самарадорликни баҳолашда қуи идаги асосии ку рсаткичлардан
фои даланилади:
-
рентабеллик;
-
ликвидлик;
-
қарзни бошқариш;
-
операцион самарадорлик.
Рентабелликни аниқлашнинг бир нечта усуллари мавжуд бу либ, уларнинг
аи римларини қуи ида келтириб у тамиз.
Ишлаб чиқариш рентабеллиги, умумии фои да (баланс фои дасини) асосии ва
аи ланма мулкларнинг у рта и иллик қии матига нисбати сифатида қуи идаги формула
е рдамида ҳисобланади (Pardaev va boshq., 2012):
R𝑖𝑐ℎ =
𝑜𝑙𝑖𝑛𝑔𝑎𝑛 𝑓𝑜𝑦𝑑𝑎
(𝐴𝐹𝑄+𝐴𝑉𝑄)
∗ 100 %
,
(1)
Бу ерда:
AFQ – асосии фондлар қии мати;
AVQ – асосии воситалар қии мати.
Сотувлар рентабеллиги (ROS): бу ку рсаткич корхонанинг сотувлардан олинае тган
фои дасининг умумии сотувларга нисбати сифатида қуи идаги формула е рдамида
ҳисобланади:
ROS =
𝑜𝑙𝑖𝑛𝑔𝑎𝑛 𝑓𝑜𝑦𝑑𝑎
umumiy sotuvdan tushum
∗ 100
%,
(2)
Бу ерда,
ROS
бу компаниянинг нарх сие сатини ва харажатларни назорат қилиш
қобилиятини ку рсатувчи индикатордир.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
266
Активлар рентабеллиги (RОА) корхона у з активларини самарали ва фои дали
ишлатае тглигини ифодалаи ди ва қуи идаги формула е рдамида ҳисобланади [4]:
𝑅𝑂𝐴 =
𝑠𝑜𝑓 𝑑𝑎𝑟𝑜𝑚𝑎𝑑
𝑎𝑘𝑡𝑖𝑣𝑙𝑎𝑟𝑛𝑖𝑛𝑔 𝑜‘𝑟𝑡𝑐ℎ𝑎 𝑞𝑖𝑦𝑚𝑎𝑡𝑖
* 100 %,
(3)
Бу ерда,
ROA
– активлар рентабеллиги.
ROA юқори бу лса демак корхона у з активларини самарали ишлатае тганини
ифодалаи ди.
Капитал рентабеллик (RОЕ) акциядорлар капиталига нисбатан рентабелликни
баҳолаи ди ва қуи идаги формула е рдамида ҳисобланади:
𝑅𝑂𝐸 =
𝑠𝑜𝑓 𝑓𝑜𝑦𝑑𝑎
𝑞𝑜‘𝑦𝑖𝑙𝑔𝑎𝑛 𝑘𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎𝑙
∗ 100 %,
(4)
Бу ерда,
𝑅𝑂𝐸
-капитал рентабеллиги.
ROE
юқори бу лса инвестрларга катта фои да келтирае тганлигини ку рсатади.
Ликвидликни аниқлашнинг бир нечта усуллари мавжуд бу либ, уларнинг
аи римларини қуи ида келтириб у тамиз.
Жории
ликвидлик
коэффициенти
компаниянинг
қисқа
муддатли
мажбуриятларини қисқа муддатли активлари билан қоплаш имкониятини ку рсатади ва
қуи идаги формула е рдамида аниқланади [5]:
Ktl =
(OA — ZU)
KO
,
(5)
Бу ерда,
Ktl — жории ликвидлик;
OA — аи ланма активлар;
ZU — асосии капиталга киритиш учун ташкилотчилар томонидан қарзлар;
KO — қисқа муддатли мажбуриятлар.
Тезкор ликвидлик коэффициенти корхонанинг нақт пул ва тезда реализация
қилинадиган активлари е рдамида қисқа муддатли мажбуриятларни қандаи қоплашни
ку рсатади ва қуи идаги формула е рдамида аниқланади:
Kbl =
(Joriy aktivlar — Zaxiralar)
Joriy majburiyatlar
,
(6)
Қарзни бошқариш ку рсаткичи (қисман қарз коэффициенти е ки қарз ва у з
маблағлари нисбати деб ҳам аталади) корхона молиявии барқарорлигини баҳолаш учун
қу лланиладиган муҳим молиявии ку рсаткич. У корхона мол-мулкининг қаи си қисми
қарз ҳисобидан молиялаштирилганини ва қаи си қисми у з маблағлари ҳисобидан
таъминланганини ку рсатади.
Қарзларни бошқариш ку рсаткичининг аҳамияти қуи идагилардан иборат:
-
молиявии барқарорликни баҳолаш;
-
инвесторлар учун сигнал;
-
кредит қобилияти.
Молиявии барқарорликни баҳолаш. Қарз миқдори қанчалик юқори бу лса, корхона
молиявии хавфни шунчалик ку проқ ҳис қилади.
Инвесторлар учун сигнал. Инвесторлар ва кредиторлар корхонада қарз ва у з
маблағлари у ртасидаги мувозанатга эътибор беришади.
Кредит
қобилияти.
Ку рсаткич
орқали
кредиторлар
қарз
қаи тариш
имкониятларини баҳолаи ди.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
267
Қарзни бошқариш ку рсаткичи қуи идаги формула орқали ҳисобланади:
Qarz koeffitsenti =
umumiy qarz
umumiy aktivlar
,
(7)
Шу билан бирга операцион самарадорлик ку рсаткичлари (Key Performance
Indicators, KPI) муҳим аҳамиятга эга. У корхонанинг асосии бизнес жарае нларини
самарали бошқариш даражасини баҳолаш учун ишлатилади. Бу ку рсаткичлар
корхонанинг молиявии ҳолати, ишлаб чиқариш жарае нлари, ходимлар самарадорлиги
ва бозордаги рақобатбардошлигини аниқлашга е рдам беради.
Операцион самарадорлик ку рсаткичлари қуи идагиларни у з ичига олади:
Ишлаб чиқариш ҳажми: Маҳсулот е ки хизматларнинг умумии ишлаб чиқариш
ҳажми.
Маҳсулот таннархи: Хомаше , меҳнат ва бошқа харажатларни инобатга олган ҳолда
бирлик маҳсулот учун харажатлар.
Қаи д этилган даромад: Олинган даромаднинг умумии ҳажми.
Чиқиндилар ва камомад даражаси: Ишлаб чиқариш жарае нида юзага келган
чиқиндилар миқдори.
Иш вақтидан фои даланиш коэффициенти: Ишчи кучи ва ускуналардан қанчалик
самарали фои даланилганини ку рсатади.
Операцион самарадорлик индекси (Operating Efficiency Ratio, OER) амалие тда энг
ку п қу лланиладиган ку рсаткич бу либ, қуи идаги формула е рдамида аниқланади [6]:
OER =
operatsion xarajatlar
sof daromad
,
(8)
Бу ерда,
Operatsion xarajatlar - rорхонанинг фаолият юритиши учун керак бу лган умумии
харажатлар;
Sof daromad - Ҳақиқии савдо-даромадлар.
Молиявии самарадорликни таҳлил қилишда бир қатор молиявии ҳисоботлардан
фои даланилади. Улар молиявии ҳолатнинг умумии ку ринишини беради ва бу орқали
корхонанинг барқарорлиги, рентабеллиги, ликвидлиги ва бошқа ку рсаткичлар
баҳоланиши мумкин:
Баланс ҳисоботлари. Баланс ҳисоботида корхонанинг активлари ва пассивлари акс
эттирилади. Активлар корхонанинг эгалик қилае тган мол-мулк ва ресурслар, пассивлар
эса қарзлар ва капитални у з ичига олади. Баланс ҳисоботларидан фои даланиб,
молиявии мустаҳкамлик ва рентабеллик ку рсаткичлари аниқланади.
Даромадлар ва харажатлар ҳисоботлари. Бу ҳисоботда корхонанинг даромадлари
ва харажатлари ку рсатилади, бу эса корхонанинг фои да е ки зарар ҳолатини аниқлашда
е рдам беради. Даромадлар ва харажатлар ҳисоботлари орқали рентабеллик
ку рсаткичлари баҳоланиши мумкин.
Пул оқимлари ҳисоботлари. Бу ҳисобот пул оқимларини ку рсатади. Корхонанинг
пул маблағлари оқими операцион фаолият, инвестициялар ва молиявии фаолият
натижасида қандаи шаклланае тганини ку рсатувчи муҳим ку рсаткичдир.
Хулоса ва таклифлар.
Молиявии самарадорликни таҳлил қилиш орқали қуи идаги натижаларга эришиш
мумкин:
Корхонанинг молиявии ҳолатини аниқлаш: Молиявии самарадорликни баҳолаш,
корхонанинг ҳозирги ва келажакдаги молиявии ҳолатини у рганишга е рдам беради. Бу
у з навбатида инвестицияларни жалб қилиш е ки ташқи қарзларни бошқаришнинг
самарали стратегияларини ишлаб чиқишга е рдам беради.
www.e-itt.uz
III SON. 2024
268
Ресурсларни самарали бошқариш: Корхонанинг ресурслари ва капитали қандаи
ишлатилае тганини таҳлил қилиш орқали уларни янада самарали тақсимлаш
имкониятлари аниқланади.
Бошқарув қарорларини қабул қилиш: Молиявии самарадорликни баҳолаш,
корхонанинг бошқарувига ку проқ ишончли ва ту ғри қарорлар қабул қилиш имконини
беради. Бу у згарувчан бозор шароитларида ҳам барқарор фаолиятни таъминлашга
е рдам беради.
Молиявии самарадорликни баҳолашда баъзи муаммолар юзага келиши мумкин,
масалан:
Маълумотларнинг ту лиқлиги ва аниқлиги: Баъзи ҳолатларда, корхоналарнинг
молиявии ҳисоботларида маълумотлар ту лиқ е ки аниқ бу лмаслиги мумкин. Бу баҳолаш
жарае нининг ишончлилигига таъсир қилиши мумкин.
Халқаро стандартларга мос келиш: Халқаро молиявии ҳисоботлар стандартлари
(IFRS) ва миллии молиявии ҳисоботлар стандартлари у ртасидаги фарқлар таҳлил
қилишда муаммо туғдириши мумкин.
Ташқи иқтисодии омиллар: Ташқи омиллар, масалан, иқтисодии инқирозлар,
сие сии у згаришлар е ки табиии офатлар корхонанинг молиявии ҳолатига бевосита
таъсир қилиши мумкин.
Молиявии самарадорликни статистик баҳолаш саноат корхоналарининг асосли
бошқарув оқилона қарорларини қабул қилишда ва ҳозирги ҳолатни баҳолашда муҳим
воситадир. Турли методлар ва е ндашувлар, масалан, ку рсаткичлар таҳлили, факторли
таҳлил, регрессия таҳлили ва моделлашиш, молиявии фаолиятнинг турли жиҳатларини
чуқурроқ у рганиш ва натижаларни яхшилаш и у лларини аниқлаш имконини беради.
Бироқ, статистик баҳолашдаги муаммолар ва чекловларни ҳисобга олиш муҳимдир, бу
орқали хавфларни камаи тириш ва таҳлилнинг аниқлигини ошириш мумкин. Замонавии
иқтисодии жарае нларда молиявии ҳолатни доимии мониторинг қилиш ва статистик
методларни қу ллаш саноат корхоналарига рақобатбардошликни сақлаш ва барқарор
ривожланишни таъминлашда е рдам беради.
Адабиётлар Литература/ Reference:
Barth H. (2007) "Statistical Methods for Financial Analysis." Hoboken, NJ: Wiley & Sons.
Chong A. (2014) "Statistical Methods for Financial Engineering." New York: Springer.
Pardaev M.Q. va boshq. (2012) Moliyaviy va boshqaruv tahlili O’quv qullanma- Toshkent:
Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi.
Tucker R. (2011) "Statistical Methods in Finance and Economics." Amsterdam: Elsevier.
Захаров Н.С. (2011) Эффективность производства и внешнеэкономической
деятельности (теория, методы и практика расчетов) Монография –Москва,.
Морозко Н.И. (2018) Оценка эффективности деятельности предприятия
Интернет-журнал «НАУКОВЕДЕНИЕ»
