www.sci-p.uz
III SON. 2025
561
QORAQALPOGʻISTON RESPUBLIKASIDA GASTRONOMIK TURIZMNING RIVOJLANISH
IMKONIYATLARI
dots.
Tursunova Gulmira
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
ORCID: 0009-0008-6519-4164
Annotatsiya.
Ushbu mavzuda Qoraqalpogʻiston Respublikasida gastronomik turizmning
rivojlanish, uning imkoniyatlari, bugungi kunda turizm sohasi uchun yaratilayotgan shart-
sharoitlar, qolaversa, gastronomik turizm resurslari tahlili olib borilgan. Bunda asosiy e’tibor
qoraqalpoqlarga tegishli milliy taomlar, ularning tayyorlanish texnologiyasi, uni turizm
marshrutlariga kiritish, milliy taomlarning turlari va tavsifi keltirib oʻtilgan. Shuningdek,
qoraqalpoqlarning eng asosiy taomlari roʻyxati muallif tomonidan izlanishl
ar asosida tuzib
chiqilgan va tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar
:
gastronomik turizm, milliy taomlar, qoraqalpoq oshxonasi, ekologik toza va
tabiiy mahsulotlar.
ВОЗМОЖНОСТИ РАЗВИТИЯ ГАСТРОНОМИЧЕСКОГО ТУРИЗМА В РЕСПУБЛИКЕ
КАРАКАЛПАКСТАН
доц.
Турсунова Гульмира
Самаркандский институт экономики и сервиса
Аннотация.
В данной теме проведен анализ развития гастрономического туризма
в Республике Каракалпакстан, его потенциала, условий, создаваемых в настоящее время
для сферы туризма, а также ресурсов гастрономического туризма. При этом основное
внимание уделяется национальным блюдам каракалпаков, технологии их
приготовления, включению их в туристические маршруты, видам и описанию
национальных блюд. Кроме того, автор на основе исследований составил и
проанализировал перечень основных блюд каракалпакской кухни.
Ключевые слова:
гастрономический туризм, национальная кухня, каракалпакская
кухня, экологически чистые и натуральные продукты.
OPPORTUNITIES FOR THE DEVELOPMENT OF GASTRONOMIC TOURISM IN THE
REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN
assoc. prof.
Tursunova Gulmira
Samarkand Institute of Economics and Service
Abstract.
This article analyzes the development of gastronomic tourism in the Republic of
Karakalpakstan, examining its potential, the conditions currently being created for the tourism
sector, and the resources available for gastronomic tourism. The main focus is on the national
dishes of the Karakalpaks, including their preparation techniques, incorporation into tourist
routes, and descriptions of various traditional foods. Additionally, based on research, the author
has compiled and analyzed a list of key dishes in Karakalpak cuisine.
Keywords:
gastronomic tourism, national cuisine, Karakalpak cuisine, environmentally
friendly and natural products.
UOʻK:
338.48
561-567
www.sci-p.uz
III SON. 2025
562
Kirish.
So‘nggi yillarda gastronomik turizm dunyo bo‘ylab katta e’tiborga sazovor bo‘lib, turistlar
orasida o‘ziga xos trendga aylanib bormoqda. Ushbu turizm turi orqali nafaqat mazali taomlar
tatib ko‘riladi, balki milliy madaniyat, urf
-odatlar va hayot tarzining chuqur qatlamlari bilan
tanishish imkoniyati yuzaga keladi.
Qoraqalpogʻiston Respublikasi boshqa hududlardan oʻzining qal’alari, boy tarixiy va
madaniy merosga ega bo‘lishi bilan bir qatorda, o‘ziga xos oshxonasi bilan ham ajralib turadi.
Qoraqalpogʻiston gastronomik turizm boʻyicha hali oʻzining to‘liq imkoniyatlarini ochmagan
hududlardan biri hisoblanadi.
Faqatgina Ayozqal’a, Tuproqqal’a, Qoyqirqilganqal’a va Qizilqal’a
kabilar joylashgan hududlardagina turizm faoliyati mavjudligini koʻrishumiz mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022
-2026-
yillarga mo‘ljallangan yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘gʻrisida” 2022
-yil 28-yanvardagi PF-60-sonli
Farmonida belgilangan ko‘rsatkichlarga erishish hamda Qoraqalpogʻiston Respublikasining
turizm salohiyatidan samarali foydalanish, ichki va xorijiy turizm bozorlari uchun hududning
jozibadorligini oshirish, turizm, madaniy meros, madaniyat va san’at sohalari infratuzilmasini
yaxshilash, yangi turizm xizmatlarini joriy qilish, milliy hunarmandchilik mahsulotlari turlarini
ko‘paytirish, sohada yangi ish o‘rinlarini yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi qaror qiladi. Ushbu qarorga asosan gastranomik turizmni rivojlantirish uchun turli
koʻrgazmalar va tadbirlar amalga oshi
rildi (Lex.uz, 2022).
Qoraqalpogʻiston Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi Germaniyaning
“Gesellschaft für internationale Zusammenarbeit
-
GIZ” tashkiloti bilan yaqindan hamkorlikda
Qoraqalpogʻiston Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish yuzasi
dan bir qator ishlar
tashkil etilmoqda. Jumladan, ikki tashkilot hamkorligida Qoraqalpogʻiston Respublikasini
noyob sayyohlik yoʻnalishi sifatida namoyon etuvchi “2023
-2026-
yillarda Qoraqalpogʻiston
Respublikasida turizmni barqaror rivojlantirish” strategiyasi ishlab chiqildi. Qoraqalpogʻiston
Respublikasining strategik maqsadi-turizm mahsulotlarini diversifikatsiya qilish va xizmatlar
sifatini koʻtarish, infratuzilmani yaxshilash, yangi sayyohlik yoʻnalishlarini yaratish, eksportni
oshirish va tashqi turiz
m bozorlarida targʻibot ishlarini olib borish, yangi ish oʻrinlarini
yaratishga yoʻnaltirilgan.
Shuningdek, Qoraqalpogʻiston hududida mehmonxonalar tizimini diversifikatsiya qilish,
yaʼni hududda yulduz toifali, shu jumladan, 4 va 5 yulduzli mehmonxonalarn
i tashkil etish,
mahalliy va xorijiy sayyohlar uchun transport-logistika tizimini yaxshilash, xususan, mahalliy
hamda xorijiy avia/temir yoʻl qatnovlarni tashkil etish hisoblanadi. Kelgusida
Qoraqalpogʻistonni mamlakatning turizm shaharlari, jumladan, Xiva
, Buxoro va Samarqand
shaharlari bilan transport aloqalarini oʻrnatish belgilandi. Bundan tashqari, tajriba va bilimga
ega boʻlgan ingliz, rus, nemis, fransuz, italyan, turk, ispan tillarida soʻzlashuvchi gidlarni
tayyorlash, turizm sohasida kasb-hunar va
oliy taʼlim sifatini oshirish, ushbu hududda
sayyohlarning qolish davomiyligi (tunash) va ular tomonidan sarflanadigan xarajatlarni yiliga
oʻrtacha 7
-10 %ga oshirish, 2026-
yilga kelib esa Qoraqalpogʻistonga keluvchi xorijiy turistlar
sonini 180000 (2022-yilda 50 ming) va mahalliy turistlar sonini 1 million nafarga yetkazish
(2022-yilda 552 ming), turizm xizmatlari eksportini 13,5 dan 60 million dollarga yetkazish,
joylashtirish vositalarida xonalar sonini 1005 tadan 1905 taga yetkazish rejalashtirilgan.
Xususan, eko, etno, madaniy-tarixiy, ziyorat, arxeologik, gastronomik va safari turizm
yoʻnalishida yangi mahsulotlar yaratish hamda turistik dasturlar ishlab chiqish, Xorazm viloyati
bilan qadimiy qalʼalar boʻylab turizm marshrutini rivojlantirish, Sovetsky
muzeyi, Orol dengizi,
Sudochye koʻli va Ustyurt platosi imkoniyatlaridan samarali foydalanib, marketing choralarni
koʻrish va xalqaro sayyohlik platformalarida Qoraqalpogʻiston turizm mahsulotlarini
joylashtirish koʻzda tutilgan
(yuz.uz, 2023).
Ushbu imkoniyatlardan kelib chiqib,
Qoraqalpogʻistonda
boshqa turizm turlari kabi
gastronomik turizmni ham rivojlantirish ushbu hudud uchun yana bir imkoniyatlar eshigini
ochadi deb hisoblaymiz. Ma’lum bir hududda gastronomik turizmni rivojlantirishdan maqsad,
www.sci-p.uz
III SON. 2025
563
t
uristlarning ma’lum bir mamlakat yoki hududga sayohat qilishi asnosida, oʻsha hududning
milliy oshxonasi va ovqatlanish madaniyati bilan ham yaqindan tanishishidir. Gastroturistlar
birinchi navbatda, madaniyatning ajralmas qismi hisoblangan milliy va anʼan
aviy taomlarni,
uning tayyorlanish jarayonini, dasturxonga tortish usullari-yu, madaniyatini, ovqatlantirish
tartib-
qoidalarini koʻrish va bilish barobarida, sayohat qilayotgan davlatining tarixi, urf
-odatini
hamda mahalliy aholining eʼtiqodlarini oʻrganishadi. Turistlar o‘zga yurtdagi yoki mintaqadagi
an’anaviy taomlar, milliy oshxonasining pishirish usullari, texnologiyasi, taom uchun
ishlatiladigan masalliqlar va ovqatlanish madaniyatini o‘rganishni xohlashadi.
Qolaversa, gastronomik turizm orqali o‘sha
joyning tarixiy, diniy va madaniy
qadriyatlarini chuqurroq anglashlari, klassik turistik joylardan tashqari, chekka qishloqlar,
fermer xo‘jaliklari, mahalliy bozorlarga borish orqali o‘ziga xos sayohatni kashf qilishlari,
mahalliy oshpazlar, fermerlar, kichik oshxonalar faoliyati bilan tanishishlari hamda turli millat
vakillarining bir hududda yashashlari natijasida oshxona madaniyatining uylashlashgani, turli
urf-odatlarni gastronomik turizm orqali bilishlari har bir turistga katta taassurot qoldira oladi.
Adabiyotlar sharhi.
Gastronomik turizm, gastroturlar va gurmanlar kabi
tushunchalar xorijiy hamda
mahalliy olimlar va tadqiqotchilar tomonidan
ko‘p
marta oʻrganilgan boʻlsada,
lekin mahalliy
va xorijiy olimlarning ilmiy izlanishlari va tadqiqotlar
ida bu tushunchalarga berilgan ta’riflar,
qarashlar,
yondashuvlar qoʻshimcha manba sifatida xizmat qiladi.
Jumladan, xorijiy olimlardan Ivanov “Gastronomik turizm bu
-
milliy taomlarning o‘ziga
xos xususiyatlari, ularning tayyorlanishi va ishlab chiqarilishi bilan tanishish maqsadida
qilinadigan sayohat. Bu turizmning katta rivojlanish istiqbollariga ega bo‘lgan yangi turi
hisoblanadi”
-
deb ta’rif beradi.
Balinin (2017)
o‘zining “Gastronomik turizmni diversifikatsiya qilish jihatlari”
maqolasida gastronomiya bugungi kunda nafaqat ommalashgan madaniyat sohasi, balki
daromad manbai ham ekanligini ta’kidlaydi. Gastronomiya turistik va moliyaviy oqimlarga
ta’sir ko‘rsatuvchi, hududlarning barqarorligi va barqaror rivojlanishini ta’minlovchi muhim
omil sifatida qaraydi.
Veretennikov va Solomaxina (2016)
“Gastronomik turizm” maqolasida gastronomik
turizmning zamonaviy holatini ko‘rib chiqib, uning iqtisodiyotdagi muhim rolini ta’kidlaydilar.
Efremovaning fikricha, “gastronomik sayohat nafaqat mahall
iy taomlar bilan tanishish,
balki mamlakat madaniyatini o‘rganish va u haqidagi tasavvurni o‘zgartirish uchun turtki bo‘lib
xizmat qiladi”.
Gastronomik turizmda mahsulotlarning sifati ham muhim rol o‘ynaydi. Bu masalaga
Kushcheva va Terexovaning (2017)
“Or
ganik mahsulotlar gastronomik turda ovqatlanish
xizmatining muhim tarkibiy qismi sifatida” maqolasi bagʻishlangan.
Bundan tashqari
Oʻzbekistonda turizmning maqsadli turlarini oʻrganish va
gastronomik
turizm haqida Tuxliyev (2021), Safarov, Qahhorov va boshqa olimlar tomonidan ishlab
chiqilgan ta’riflar,
olib bo
rilgan tadqiqotlar o‘rganildi.
Jumladan, Tuxliyev va
Safarovlar “gastronomiya turizmi
-
bu mamlakatlar va qit’alar
boʻylab sayohat qilish hisoblanib, maqsadi mahalliy oshxona xususiyat
lari bilan tanishish
hamda kelgan sayyohlarga antiqa taom va mahsulotlardan tatib koʻrishga imkon yaratish.
Gastronomik tur xizmat sifatida nafaqat sayohat boʻlib hisoblanadi, balki dunyoning boshqa
biror joyida takrorlanmaydigan va betakror ta’mga ega boʻ
lgan masalliqlardan tarkib topgan,
ma’lum bir hududdagina uchrovchi taomlarni tatib koʻrishga qaratilgan tadbirlar majmuiga
kiradi”.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqot ishi mobaynida qiyosiy tahlil va tizimli qiyoslash, ilmiy abstrakt fikrlash,
mantiqiy yondashuv kabi usullardan foydalanilgan.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
564
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Bugungi kunda Qoraqolpogʻiston Respublikasi hududlariga turistlarning tashrifi
hududning madaniyati, tarixi va hayot tarzini chuqurroq oʻrganish imkonini beradi. Ayniqsa,
ko‘plab turistlar nafaqat takrorlanmas qoraqolpoq qal’alari
-yu tarixiy yodgorliklarin
i koʻrishni
istaydi, balki o‘sha hududning o‘ziga xos betakror taomlarini tatib ko‘rishni, pazandachilik
an’analarini o‘rganishni va mahalliy oshpazlar bilan bevosita muloqot qilishni, shu bilan birga
animatsion dasturlarni gastronomik turizm turi bilan be
vosita bogʻlashlarini xohlashadi.
Qoraqalpoq xalqining oshxonasi asosan ekologik toza, tabiiy mahsulotlarga asoslangan bo‘lib,
asrlar davomida shakllangan an’analarga tayanadi. Qoraqalpoq milliy oshxonasi boshqa
hududlar oshxonasidan taomlarning keng assortimenti, nomlanishi, koʻrinishi, t
ayyorlanish
texnologiyasi, ishlatiladigan masalliqlari hamda qoraqalpoqcha nomlanishi bilan ajralib turadi.
Qoraqalpoq oshxonasi Amudaryo va Orolbo‘yi mintaqasining tabiiy iqlimi, xalqning
yashash tarzi va tarixiy omillari bilan uzviy bogʻliqdir. Mahalliy
aholining taomnomasida qo‘y,
tuya, qoramol goʻshtlaridan tayyorlanadigan taomlardan shubat, qo‘y go‘shtidan tayyorlangan
dimlama, beshbarmaq, qovurdoq kabi maxsus taomlar, qo‘lda tayyorlanadigan nonlar, masalan,
tandir nonlari, qoraqalpoq baliqli taomlari
dan boʻlgan buglama kabi taomlar hamda sut
mahsulotlaridan tayyorlanadigan qaymoq, ayron, qurut, suzma, mahalliy o‘simliklar va
ziravorlardan, masalan, shuvoq, yantoq, bargli choylar muhim oʻrin tutadi. Qazi, qurt, bo‘rek,
kuymaq kabi taomlar esa allaqachon mehmonnavozlik ramziga aylangan.
Goʻshtli taomlar
uchun asosan
mol goʻshti, qoʻzichoq, tuya, ot goʻshti, quyon va parranda goʻshtlaridan
foydalaniladi. Qoʻzi va mol goʻshtidan tayyorl
angan taomlari esa juda mashhur. Qoraqalpoqlar
xalq boʻlganligi sababli choʻchqa goʻshti tanovul qilishmaydi. Taom tayyorlash
uchun ishlatiladigan don,
oshxonasining ajralmas mahsulotlari sifatida eʼtirof etiladi. Taomlarida
kartoshka va
koʻproq ishlatiladi. Taomlari asosan qovurish va pishirish yoʻli bilan tayyorlanadi.
Qoraqalpoq oshxonasining asosini koʻproq qovurilgan goʻsht va qaynatilgan
aralashmasidan iborat taoml
ar tashkil etadi. Deyarli barcha taomlar bugʻdoy va joʻxori unidan
tayyorlangan dumaloq nonlar
bilan birga isteʼmol qilinadi.
Ovqatlanish davomida choy tortiq
qilinadi. Bular asosan sutli, yashil yoki qora choy
turlaridir. Bu odat oʻrta asrlarda
orasida keng tarqalgan boʻlib, bugungi kunda u nafaqat qoraqalpoqlar, balki
oʻzbek, qozoq, turkmanlar va qirgʻizlar orasida ham mavjud.
Qoraqalpoq oshxonasi ko‘plab O‘rta Osiyo xalqlari: o‘zbeklar, turkmanlar, qozoqlar
oshpazlik san’atining qiziqarli aralashmasidir. Markaziy Osiyoning boshqa ko‘plab xalqlari
qatori qoraqalpoqlar ham palov, sho‘rva, manti,
kabob, somsa, la
gʻmon,
boshqa ko‘plab sharq xalqlariga oid boʻlgan milliy taomlarni
pishirib keladilar. Albatta, qoraqalpoq oshxonasining o‘ziga xos xususiyatlari ham inobatga
olinadi. Masalan, a
nʼanaviy taomlaridan gurtik, shaule (shavla), kespas, boʻrek (chuchvara),
qatiqli shoʻrva, ugra (lapsha), chalop
qatiq asosidagi sovuq
shoʻrva,
kirmish, goʻsh nan, zagara nan (zogʻora non) va boshqalarni aytish mumkin
(uz.wikipedia.org, 2023a). Qoraqalpoqlarning eng keng tarqalgan milliy taomlaridan biri juveri
(joʻxori unidan tayyorlangan beshbarmoq) va may gurtik (sariyogʻli beshbarmoq)dir. Bu
taomlar qadimiy taom boʻl
sa-
da, uni hozirgacha koʻplab qoraqalpoq ayollari tayyorlashadi.
Shunisi ma’lumki, koʻpchilik ushbu taomni odatda beshbarmoq bilan adashtirib yuborishadi
(uz.wikipedia.org, 2023b)
. Bugʻdoy unidan katta xamirli chuchvara tayyorlash faqat
qoraqalpoq oshxonas
iga xos boʻlib, boshqa turkiy xalqlarda, xususan, qozoq, qirgʻiz va
boshqirdlarda uchramaydi. Qimiz
ot sutidan olinadigan anʼanaviy ichimlik turi hisoblanadi.
Tuya suti juda mazali va to‘yimli sut mahsulotidir. Oppoq, bir oz shirinroq ta’mga ega bo‘lgan
tuya suti jonzotning qanday ozuqa bilan oziqlangani va ichgan suvining sifatiga qarab uning
mazasi o‘z
garib turishi mumkin.
Izlanishlarimiz asosida quyidagi 1-
jadvalda qoraqalpoqlarga xos boʻlgan milliy
taomlaining ayrimlari bilan tanishish maqsadida taomlar roʻyxatini tuzib chiqdik. Ushbu
jadvaldagi ma’lumotlarda milliy taomlarning nomi va tayyorlanish j
arayonlari haqidagi
ma’lumotlar keltirib oʻtilgan.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
565
1-jadval
Qoraqalpoq milliy oshxonasida tayyorlanadigan milliy taomlar
№
Taomlar nomi
Tayyorlanish texnologiyasi
1.
Shalma
Bugʻdoy va go‘shtdan tayyorlanadigan sho‘rva turlaridan biri boʻlib, ko‘pincha
bayramlarda tayyorlanadi va iste’mol qilinadi.
2.
Kespe
Qo‘l bilan yoyiladigan lapshali sho‘rva boʻlib, ayniqsa, qish oylarida sevib iste’mol
qilinadigan taomlardan biridir.
3.
Qoraqalpoq oshxonasining joʻxori unidan tayyorlanadigan milliy taomi. U
oshxonasida keng tayyorlanadigan taom sirasiga kiradi. Taomni odatda beshbarmoq
bilan adashtirib yuborishadi.
Joʻxori gurtikni tayyorlashda asosan un va maxsus
yormadan foydalaniladi. Un Qoraqolpogʻiston hududida barqaror oʻsimlik boʻlgan
joʻxori donidan tayyorlanadi. Taom uchun maydalanib yumaloq shaklga keltirilgan
qoʻshilgan goʻsht
aralashmasi kerak boʻladi. Bu taom bir
qarashda chuchvaraga
oʻxshab ketadi. Joʻxori gurtik asosan qoʻzichoq yoki kurka goʻshti
aralashmasidan hozir boʻlgan masalliqni joʻxori unidan tayyorlangan tanga shaklidagi
xamirni tugish orqali pishiriladi (uz.wikipedia.org, 2023c).
4.
May gurtik
Sariyogʻli beshbarmoq
5.
Palau
Qoraqalpoqcha palov, o‘ziga xos yogʻ, guruch va go‘sht bilan tayyorlanadi
6.
Dimlama
Qo‘y go‘shtidan tayyorlangan
7.
Beshbarmak
Beshbarmoq atamasi
pazandachilik bilan bogʻliq ekzotik soʻzlarning katta guruhidan
olingan tushuncha boʻlib,
“besh barmoq” degan maʼnoni anglatadi, chunki
koʻchmanchilar anʼanaviy ravishda bu taomni qoʻllari bilan isteʼmol qilganlar. Bu taom
qirgʻiz, qozoq va boshqa baʼzi xalqlarda keng tarqalgan, “mayda tugʻralgan goʻsht
boʻlaklari va bulondan quyilgan xamir” maʼnosini bildiradi.
Beshbarmoq qozoqchada
narin, qoraqalpoqchada turama,
arda beshbarmak, Markaziy Osiyo oshxonasiga
, Shimoliy Kavkaz va Turkmanistonda turama yoki dograma,
Boshqirdiston va Tataristonda kullama nomlari bilan ham tanilgan. Bu
va
asosiy
milliy
taomlaridan
biridir
(uz.wikipedia.org, 2022).
8.
Durama
Qoraqalpoqlarning eng mashhur anʼanaviy goʻshtli taomi durama (turama
-maydalash
so‘zidan olingan) boʻlib, u mayda to‘gʻralgan koʻp goʻshtli taomlar sirasiga kiradi. Taom
uchun asosan bugʻdoy unidan foydalaniladi. Qaynatilgan go‘shtni odatda katta yoshli
er
kaklar, ichaklarni esa boshqa ishtirokchilar maydalaydilar. Shundan soʻng, mayda
toʻgʻralgan goʻsht va ichaklar aralashtiriladi. Uch va undan ortiq kishiga bir kosadan
durama tortiladi, ustiga sho‘rva quyiladi. Turamaga bulondan tashqari, baʼzan duzliq
zir
avori beriladi. Bu maydalangan piyozning sho‘rva yogʻi bilan aralashmasi
hisoblanadi. Durama boshqa O‘rta Osiyo mamlakatlari pazandachiligiga xos bo‘lmagan
noyob qoraqalpoq taomidir. Ushbu taom boshqa xalqlarda masalan, noʻgʻay turamasi,
qozoq norini
, oʻzbek norini kabilarga oʻxshatish mumkin. Bu taom oʻz navbatida
beshbarmoqning boshqa turi hisoblanadi (uz.wikipedia.org, 2023a).
9.
Shurpa
(go‘shtli
sho‘rva)
Qoraqalpoqcha tayyorlanadigan sabzavotli, go‘shtli mazali sho‘rva
10.
Kuyrdak
Jigar, yurak va boshqa ichki organlardan tayyorlanadigan issiq taom.
11.
Baqsima
Go‘shtli guruchli taom, sovuq
shaklda ham tortiladi
12.
Do‘lma
Do‘lma turkiy so‘z bo‘lib “to‘ldirilgan” yoki “biror bo‘shliqni egalla” degan maʼnoni
anglatadi. Mol yoki qo‘y go‘shtining lahm joyidan kesib olinib, mayda to‘gʻrab yoki
qiymalab, ba’zida guruch qo‘shib, karam, bolgar qalampiri, qovoq, pomidor, tok bargi,
charvi do‘lma, ismaloq do‘lma, tuxum do‘lma, bedana do‘lma, jigar do‘lma,
sabzavotli do‘lma kabilardan birining ichiga qiymani solib, bugʻlab yoki dimlab
tayyorlanadigan quyuq taom hisoblanadi. Asosan Yaqin Sharqda va uning atrofida
Bolqon, Kavkaz, Rossiya va Markaziy Osiyo
kabi hududlarda isteʼmol qilinadi.
2017-
yilda Ozarbayjon Respublikasi
do‘lmani YuNESKOning nomoddiy madaniy merosi
ro‘yxatiga kiritdi.
Aslida bu taom bulgʻor, rumin, venger oshpazligiga taalluqli bo‘lib,
bizga rus va Kavkaz oshxonasi ta’sirida XX asrning 30
-40-yillarida rus pazandaligi
orqali kirib kelgan va o‘sha yillardan e’tiboran O‘zbekistonda bulgʻor garmdorisi ham
ekila boshlangan. Tansiq taomligi shundaki, u yoz va kuz
oylarida to‘ylarda,
bayramlarda aziz mehmon dasturxoniga atab tayyorlanadi (uz.wikipedia.org, 2013).
Manba:
muallif tomonidan ma’lumotlar asosida qayta ishlangan.
www.sci-p.uz
III SON. 2025
566
Birlashgan Arab Amirliklari va O‘rta Osiyoda tuya suti shifobaxsh xususiyati bilan
qadimdan mashhur. Arablar tuya sutini har kuni iste’mol qilishadi. Undan qimiz, pishloq, hatto
muzqaymoq va kakao tayyorlanadi.
Eramizdan 2000 yil avval
Arabistonda tuyalar qo‘lga o‘rgatilib, xonakilashtirilgan.
Shundan beri uzoq vaqt suvsizlikka chidamli, beminnat yuk tashuvchi, go‘shti va suti, juni bilan
qadrlanadigan ikki yoki bir o‘rkachli tuyalar insonning eng yaqin hamrohiga aylandi. Cho‘lu
biyobond
a savdogarlar karvonini betalofat qum bo‘ronlari va qishning izgʻirini, yozning
jaziramasidan bepisand manzilga etkazgani uchun tuyani odamzod “sahro kemasi” ham deb
atay boshladi. Sahroda asosan tuyalar yantoq bilan oziqlanishadi. Bu cho‘l o‘simligi ham
s
hifobaxsh xususiyatga ega. Uning tarkibida juda ko‘p miqdorda mineral va biologik faol
moddalar mavjud (shifo.uz, 2025).
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib aytganda, Qoraqalpogʻiston Respublikasida gastronomik turizmni
rivojlantirish uchun katta salohiyat
mavjud. Qoraqalpogʻistonda gastronomik turizmni
rivojlantirish nafaqat iqtisodiy daromad topish yo‘li, balki xalqning qadimiy madaniyati va urf
-
odatlarini saqlab qolishning eng samarali usullaridan biridir. Mahalliy oshxona resurslari,
ekologik toza mahsu
lotlar va qadimiy pazandachilik an’analari sayyohlar uchun juda jozibador,
lekun tizimli yondashuv yoki mexanizm endi shakllanmoqda. Buning uchun faqatgina hukumat
emas, balki qoraqalpoq tadbirkorlari, yoshlari va mutaxassislari birgalikda harakat qilishsa,
Qoraqalpogʻiston gastronomik turizmi O‘zbekistonning eng qiziqarli turistik yo‘nalishlaridan
biriga aylanishi mumkin.
Adabiyotlar/
Литература
/References:
Farmon (2022)
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022
-2026-yillarga
mo‘ljallangan
yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘gʻrisida” 2022
-yil 28-yanvardagi PF-60-sonli
Farmoni
Lex.uz. (2022). 545-
сон 28.09.2022. 2022
-2026-
yillarda Qoraqalpog‘iston Respublikasining
turizm salohiyatini rivojlantirish bo‘yicha qo‘shim
cha chora-
tadbirlar to‘g‘risida. [online]
Available at: https://lex.uz/uz/docs/-6212913
Shifo.uz. (2025). Tuya suti
–
tabiatning tansiq ne’mati yoki uning turli xastaliklarda
qo‘llanishi xususida | Shifo.uz. [online] Available at: https://shifo.uz/article
/tuya-suti-tabiatning-
tansiq-ne-mati-yoki-uning-turli-xastaliklarda-qo-llanishi-xususida
Tursunova G.R. (2024) Mehmonxonalarda ovqatlanishni tashkil etish. Darslik. -S.:STAP-SEL
MCHJ nashriyoti. -503b.
Tuxliyev I.S., Abduxamidov S.A. (2021) Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik.-
T.: “Fan va
texnologiyalar nashriyot-
matbaa uyi”, 424 bet.
uz.wikipedia.org
(2013).
Doʻlma.
[online]
Wikipedia.org.
Available
at:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Do%CA%BBlma
uz.wikipedia.org (2022).
qozoq, qoraqalpoq va qirg’iz xalqlarining milliy taomi. [online]
Wikipedia.org. Available at: https://uz.wikipedia.org/wiki/Beshbarmoq
uz.wikipedia.org (2023a). Qoraqalpoq oshxonasi. [online] Wikipedia.org. Available at:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Qoraqalpoq_oshxonasi
uz.wikipedia.org (2023b).
Qoraqalpoq oshxonasining joʻxori unidan tayyorlanadigan milliy
taomi.
[online]
Wikipedia.org.
Available
at:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Jo%CA%BBxori_gurtik
uz.wikipedia.org
(2023c). Gurtik.
[online]
Wikipedia.org.
Available
at:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Gurtik
yuz.uz (2023). Qoraqalpogʻiston turizmini rivojlantirish strategiyasi taqdim etildi. [online]
https://yuz.uz. Available at: https://yuz.uz/uz/news/qoraqalpogiston-turizmini-rivojlantirish-
strategiyasi-taqdim-etildi
www.sci-p.uz
III SON. 2025
567
Балынин К.А.
(2017)
Аспекты диверсификации гастрономического туризма / К. А.
Балынин // Сервис в России и за рубежом.
-
Т. 11, № 1 (71).
-
С.
97-108.
Веретенников А.Н.
,
Соломахина Е.А.
(2016)
Гастрономический туризм /
А.Н.Веретенников, // Экономика. Инновации. Упр. качеством.
-
№ 2 (15).
-
С. 36
-38.
Ефремова Е.В.
(2016)
Гастрономический туризм в контексте продвижения
национальных идей и традиций /
Е.В.Ефремова // Глобализация и русский мир : сб. ст.
участников Всерос. науч.
-
практ. конф.
-
Н. Новгород : Интерконтакт,
-
С. 90
-94.
Иванов В.Д.
(2018)
Гастрономический туризм как популярное направление в
туристической индустрии. Челябинский государственный
университет, Челябинск,
Россия. Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация.. Т. 3, № 2
.
Кущева Н.Б. Терехова В.
.
И
(2017)
Органические продукты как важная составляющая
услуги питания в гастрономическом туре / Вестн. евразийс. науки.
-
Т. 9,
№ 2.
-
С. 33.
