“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
594
ZAMONAVIY TARJIMASHUNOSLIKNING YANGICHA
TENDENSIYALARI
Ochilova Sarviosiyo Imomiddin qizi
2nd course of student The field of study of Arabic translation theory and practice
The faculty of translation Uzbekistan State World Languages University
sarviosiyo@gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu maqolada zamonaviy tarjimashunoslikda yangicha
tendensiyalar q
o‘
llash b
o‘
yicha fikrlar yoritilgan. Hozirgi zamonaviy tarjimalarda
q
o‘
llanilayotgan amaliyotlar bugungi kunning dolzarb mavzularidan biridir.
Tarjima sohasida yangiliklar va texnologiyalar ham
o‘
zgarib turib, bu sohani
rivojlantirishga yordam beradi. Bu esa tarjima nazariyasi va amaliyotining yanada
rivojlanishiga olib keladi.
Kalit s
o‘
zlar:
Tarjima modeli, erkin s
o‘
zlar s
o‘
zma-s
o‘
z tarjima, badiiy
tarjima, texnologiyalar va dasturlar sifat tezlik, globala platformalar, mijozlarga
y
o‘
naltirilgan xizmatlar, yagona tillar uchun integratsiya.
Аннотация:
В данной статье освещены идеи по применению новых
тенденций в современном переводоведении. Практики, используемые в
современных переводах, являются одной из актуальных тем сегодня.
Инновации и технологии в сфере перевода также меняются, помогая
развивать эту сферу. Это ведет к дальнейшему развитию теории и
практики перевода.
Ключевые слова:
модель перевода, свободные слова, дословный
перевод, художественный перевод, технологии и программы, качество и
скорость, глобальные платформы, клиентоориентированные услуги,
интеграция для отдельных языков.
Annotation:
In this article, ideas on the application of new trends in modern
translation studies are highlighted. The practices used in modern translations are
one of the current topics today. Innovations and technologies in the field of
translation are also changing, helping to develop this field. This leads to further
development of translation theory and practice.
Keywords:
translation model, free words, literal translation, literary
translation, technologies and programs, quality and speed, global platforms,
customer-oriented services, integration for single languages.
تاسارد يف ةديدجلا تاهاجتلاا قيبطت لوح راكفأ ىلع ءوضلا طيلست متي ،لاقملا اذه يف :صخلملا
يدحلا تامجرتلا يف ةمدختسملا تاسرامملا دعت .ةثيدحلا ةمجرتلا
نأ امك .مويلا ةيلاحلا تاعوضوملا دحأ ةث
ديزم ىلإ يدؤي اذهو .لاجملا اذه ريوطت ىلع دعاسي امم ،اًضيأ ريغتت ةمجرتلا لاجم يف تاينقتلاو تاراكتبلاا
اهتسراممو ةمجرتلا ةيرظن يف ريوطتلا نم
.
لأا ةمجرتلا ،ةيفرحلا ةمجرتلا ،ةرحلا تاملكلا ،ةمجرتلا جذومن :ةيحاتفملا تاملكلا
تاينقتلا ،ةيبد
ةيدرفلا تاغلل لماكتلا ،ءلامعلل ةهجوملا تامدخلا ،ةيملاعلا تاصنملا ،ةعرسلاو ةدوجلا ،جماربلاو
.
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
595
Zamonaviy tarjimalar, bugungi texnologiyalar va kommunikatsiya
vositalari yordamida amalga oshiriladigan tarjima xizmatlari. Bu tarzda
tarjimalar, internet orqali yoki boshqa elektron vositalar orqali amalga oshirilishi
mumkin b
o‘
lgan turli tillarda matn, audio va video materiallarni boshqa tillarga
o‘
girishni
o‘
z ichiga oladi. Zamonaviy tarjimalar, global kommunikatsiya va biznes
sohasida k
o‘
proq imkoniyatlar yaratadi va kultural muloqotlarni kengaytiradi. Bu
tarzda tarjimalar, dunyo b
o‘
ylab odamlar bilan muloqotda b
o‘
lish uchun muhim
vosita sifatida qabul qilinadi.
Tarjima nazariyalari tarjima amalga oshiriladigan tillarni ikkita asosiy
toifaga ajratishdan boshlanadi: manba tili (Source Language), bu boshqa tilga
o‘
tkaziladigan til hisoblanadi, maqsad tili (Target Language) bunda ba
’
zan til s
o‘
zi
s
o‘
z matni bilan almashtiriladi, shuning uchun bizda asl manba tili va maqsadli
matn (Source Language) va (Target Text) mavjud.
Tarjimadagi zamonaviy nazariyalar, turli sohadalardagi
o‘
zgarishlarni
tushunish va izlash uchun q
o‘
llaniladigan nazariyalardir. Bu nazariyalar
matematika, fizika, ekologiya, jismoniy fanlar va boshqa sohalarda foydalaniladi.
Ular bilan dunyo haqida yangi ma
’
lumotlar olish, muommolarni hal qilish va yangi
texnologiyalarni rivojlantirish mumkin. Zamonaviy nazariyalar dunyoning
o‘
zgaruvchanligi va uning tizimli tahlili haqida bilim olishga yordam beradi.
Tarjimada asosan ikki xil darajadan foydalaniladi. Lingvistik va ekspressiv
daraja. Tarjima qilishda lingvistik daraja juda muhimdir, chunki tarjima qiluvchi
oʻzining til bilimini va uning qonuniy xususiyatlarini yaxshi bilishi kerak. U holda,
matnning maʼnosi va konteksti tushunish uc
hun ham lingvistik bilimlaridan
foydalanadi. Lingvistik daraja, tarjima qiluvchining matnni toʻgʻri tushunish va
maʼnoni saqlashda yordam beradi.
Tarjimada ekspressiv daraja, matnning asl maʼnosi va nuanslari bilan birga,
matnning uslubiyati va tili ham tu
shunarli boʻlishidir. Bu daraja tarjima
qiluvchining matnning avvalgi maʼnosi va uslubi bilan birga, oʻzining oʻzining til
va uslubiy xususiyatlarini ham saqlashini talab qiladi. Ekspressiv tarjima,
matnning avvalgi maʼnosi va uslubiyati bilan birga, uning
maqsad va mazmuni
ham tushunarli boʻlishi kerak. Bu esa, tarjima qiluvchining lingvistik bilimlardan
foydalanishini va matnni toʻgʻri tushunishini talab qiladi.
Piter Nyumark oʻzining (“Tarjima darsligi”) kitobida tilshunoslik
nazariyasini himoya qilib, tushuntirib berdi: Biz soʻzlarni tarjima qilamiz, chunki
tarjima qilish u yerda uchun boshqa hech narsa yoʻq, faqat sahifalardagi
soʻzlardir.U matnni tahlil qilish
uchun matn niyati, tarjimon niyati, oʻquvchi niyati,
matn muhiti, yozuv uslubi kabi baʼzi mezonlarni taklif qilgan.
Tarjimaning asosiy usullari: Semantik va kommunikativ. Semantik tarjima,
matnning maʼnosi va nuanslari bilan birga, matnning asl maʼnosi v
a mazmuni ham
tushunarli boʻlishidir. Bu tarjima turi, matnning avvalgi maʼnosi va uslubi bilan
birga, uning maqsad va mazmunini ham tushunarli boʻlishini talab qiladi.
Semantik tarjima, matnning asl maʼnosi va nuanslarini saqlab qolishni va matnni
toʻgʻri
tushunishni talab qiladi. Bu esa, tarjima qiluvchining maʼnoda yaratilgan
tushunchalarni oʻzlashtirishini va ularni muvofiqlashtirishini talab qiladi.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
596
Kommunikativ tarjima, matnning maqsad va mazmunini muvofiqlashni
talab qiladi. Ushbu tarjima turi, matnn
ing asl maʼnosi va nuanslarini saqlab
qolishni ham, matnning maqsadini va mazmunini toʻgʻri ifodalashni ham talab
qiladi. Kommunikativ tarjima, matnning muhitiga va maqsadiga muvofiq tarjima
qilishni talab qiladi va qoʻllanuvchining matndagi fikr va hissiyatlarini toʻliq
ifodalashga intiladi. Bu tarjima turi, matnning maqsadiga muvofiq ravishda
oʻqitish, axborot berish yoki boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi.
1. Matnni tushunish: Tarjima qiluvchining asosiy vazifasi matnni tushunish
va uning maʼnosi va kontekstini tushuntirishdir. Bu usulda tarjimon matndagi soʻz
va ifodalar bilan tanishadi va ularni muvofiqlashtirib chiqaradi.
2.
Maʼnoni saqlash: Tarjima qiluvchining ikkinchi asosiy vazifasi matndagi
maʼnoni saqlab qolishdir. Bu usulda tarjimon matndagi asosiy maʼnoni
oʻzlashtiradi va uni asl maʼnoni yoʻqotmagan holda tarjima qiladi.
3. Tilning qonuniy xususiyatlari: Tarjima qiluvchining uchunchi asosiy
vazifasi tarjima qilayotgan tilning qonuniy xususiyatlarini hisobga oladi.
Bu usulda tarjimon tilning g
rammatik qonuniy xususiyatlarini, soʻz yozuvi va
frazeologiyasini hisobga oladi.
4. Kontekstni hisobga olish: Tarjima qilishda kontekstni hisobga olish juda
muhimdir. Bu usulda tarjimon matnning yozuv uslubi, avvalgi soʻz yoki ifoda,
matnning umumiy maqsadi va boshqa kontekst elementlarini hisobga oladi.
Bu asosiy usullar tarjima qiluvchilarga matnni toʻgʻri tushunish, maʼnoni
saqlash, tilning qonuniy xususiyatlarini hisobga olish va kontekstni tushunishda
yordam beradi.
Zamonaviy tarjimalarda q
o‘
llaniladigan eng muhim tendensiyalar
quyidagilardir:
1. Texnologiyalar va dasturlar: Zamonaviy tarjimalar, texnologik
rivojlanishdan foydalangan holda amalga oshiriladi. Bu dasturlar matn, audio va
video materiallarni avtomatik tarzda tarjima qilish imkoniyatini beradi. Bu
texnologiyalar va dasturlar, matnlar va ma
’
lumotlarni avtomatik tarjima qilish,
tuzatish va tahrir qilish imkoniyatini beradi. Ularning yordamida, bir necha
tillarda matnlar tez va sifatli tarjima qilinadi. Bu esa, kompaniyalar, hukumatlar
va insonlar
o‘
rtasidagi munosabatlarni kuchaytiradi va dunyo b
o‘
ylab global
kommunikatsiyani oshiradi. Bu texnologiyalar va dasturlar, turli sohalar uchun
maxsus ravishda ishlab chiqilgan b
o‘
lib, ularning yordamida ma
’
lumotlar va
matnlar turli sohalarda sifatli tarjima qilinadi. Bu esa, odamlar turli tillarda
ma
’
lumot almashishlari va xizmat k
o‘
rsatishlari mumkin b
o‘
ladi.
2. Sifat va tezlik: Zamonaviy tarjimalar sifat va tezlikni ta
’
minlashga
qaratilgan. Bu tarjimalar, yuqori sifatli va tezkor tarjimalarni ta
’
minlash uchun
texnologiyalardan foydalanadi. Zamonaviy tarjimalarda sifat va tezlik juda
muhimdir. Global platformalar, turli tillarda xizmat k
o‘
rsatish uchun yaratilgan
onlayn platformalar b
o‘
lib, ular orqali odamlar matnlar va ma
’
lumotlarni bir-
biriga tez va sifatli tarjima qilishlari mumkin. Bu esa, insonlar
o‘
rtasidagi
munosabatlarni kuchaytiradi va global kommunikatsiyani oshiradi. Bu
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
597
platformalar orqali odamlar dunyo b
o‘
ylab bir-biriga yaqinlashib, turli tillarda
ma
’
lumot almashishlari va xizmat k
o‘
rsatishlari mumkin b
o‘
ladi.
3. Global platformalar: Zamonaviy tarjimalar, global platformalar orqali
amalga oshiriladi. Bu platformalar orqali odamlar dunyo b
o‘
ylab bir-biriga tarjima
xizmatlaridan foydalanishlari mumkin. Zamonaviy tarjimalarda global platformalar,
turli tillarda xizmat k
o‘
rsatish uchun yaratilgan onlayn platformalardir.
Bu platformalar orqali odamlar turizm, tibbiyot, biznes va boshqa sohalarda matnlar
va ma
’
lumotlarni bir-biriga tarjima qilishlari mumkin. Bu global platformalar orqali
odamlar dunyo b
o‘
ylab bir-biriga yaqinlashib, turli tillarda ma
’
lumot almashishlari
va xizmat k
o‘
rsatishlari mumkin b
o‘
ladi. Bu esa, global kommunikatsiyani
kuchaytiradi va insonlar
o‘
rtasidagi barqarorlikni oshiradi.
4. Mijozlarga y
o‘
naltirilgan xizmatlar: Zamonaviy tarjimalar mijozlarga
y
o‘
naltirilgan xizmatlarni taklif etadi. Mijozlar internet orqali turli tillarda tarjima
xizmatlaridan foydalanishlari mumkin. Bu, turli sohalar uchun xizmat
k
o‘
rsatishga imkon beradi, masalan, turizm, tibbiyot, xususan tarmoqda. Misol
uchun, bir odam turizm saytidagi maqolani
o‘
qiyotgan b
o‘
lsa va uni
o‘
zining
matnida k
o‘
rsatilgan tilga tarjima qilishni xohlasa, bu integratsiya unga yordam
beradi. Yoki tibbiyot sohasida, shifokorlar va xasta
o‘
zlarining matnlarni
o‘
zlarining tanlagan tillarda
o‘
qishlari va tarjima qilishlari mumkin. Bu esa, global
kommunikatsiyani
yanada
kuchaytiradi
va
insonlarning
bir-biriga
yaqinlashishiga yordam beradi.
5. Yagona tillar uchun integratsiya: Zamonaviy tarjimalar, turli tillarda
matn, audio va video materiallarni birlashtirish va integratsiya qilish
imkoniyatini beradi. Bu tendensiya, turli tillarda matn, audio va video
materiallarni birlashtirish va integratsiya qilish imkoniyatini ta
’
minlaydi. Bu,
biror bir matnni bir necha turdagi tillarga avtomatik tarzda tarjima qilish
imkoniyatini beradi. Bu, foydalanuvchilarga matnlarni
o‘
zlarining tanlagan
tillarda
o‘
qish imkoniyatini yaratadi va ularga turli tillarda audio va video
materiallarni tez va sifatli tarjima qilish imkoniyatini beradi. Bu integratsiya,
zamonaviy tarjimalarning k
o‘
proq odamlar tomonidan q
o‘
llanilishiga imkon
beradi va global kommunikatsiyani yanada kuchaytiradi.
Bu tendensiyalar zamonaviy tarjimalarning rivojlanishi va
o‘
zgarishi bilan
bo
g‘
liq b
o‘
lib, bu sohada yangiliklar va imkoniyatlar kengaymoqda. Zamonaviy
tarjimalar, matnni bugungi vaqtingizga muvofiq tarjima qilishni talab qiladi va
eng s
o‘
nggi s
o‘
z va ifodalar bilan yangilanadi. Ushbu tarjimalar, yangi s
o‘
zlar va
ifodalarni q
o‘
llab-quvvatlaydi va ularni asosiy matnga mos ravishda integratsiya
qiladi.
Tarixiy tarjimalar esa, asl matnning maʼnosi va nuanslarini (nuans bu biror
narsaning yoki ma
’
nolarning aniq va kichik
o‘
zgarishlari yoki farqliliklari, asosiy
matnning batafsil nuanslarini tushunish uchun muhim b
o‘
lgan tafsilotlar yoki
nuanstlar. Bu, tarjima qilinayotgan matnning asl ma
’
nosi, maqsadi,
o‘
ziga xos
xususiyatlari va
o‘
zgacha ifodalari b
o‘
yicha tushunarli b
o‘
lishi kerak b
o‘
lgan
kichik nuanslar va farqliliklar.) saqlab qolishga e
’
tibor beradi va
o‘
zaro tarixiy,
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
598
madaniy va ijtimoiy kontekstga muvofiq tarjima qiladi. Ular asl matnning
mazmuni va maqsadini t
o‘g‘
ri ifodalaydigan va
o‘
qitish, tadqiqot yoki maqola
sharhlarini tushunishga yordam beradigan k
o‘
rsatmalarga ega b
o‘
ladi.
Shuningdek, tarixiy tarjimalar
o‘
zining
o‘
ziga xos usullari va sun
’
iy
xususiyatlari b
o‘
lgani sababli, ular asl matnning ma
’
nosini va nuanslarini saqlab
qolishda muvaffaqiyatli b
o‘
ladi. Biroq, zamonaviy tarjimalar yangi s
o‘
zlar va
ifodalarni tez-tez yangilab, k
o‘
p ma
’
noli s
o‘
zlar va ifodalarni qo
‘
llab-quvvatlashda
yaxshi xizmat k
o‘
rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Doktor Muhammad Inaniy. Zamonaviy tarjima nazariyasi.
–
Qohira, 2003.
2.
https://ae.linkedin.com/pulse/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B8
%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%
D9%8A%D8%AB%D8%A9%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D
8%B1%D8%AC%D9%85%D8%A9hosameldin-mostafa
3.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Maqol_va_idiomalar_tarjimasi
4.
Gaybulla As-Salom. Tarjima nazariyasi asoslari. (1983)
