“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
677
FIELD OF FEAR IN ENGLISH AND UZBEK
Saydaxmedova Gulhayoxon
O‘
zDJTU
Annotatsiya.
Q
o‘
rqitish hozirda olimlar shu
g‘
ullanadigan eng dolzarb
muammolardan biridir. Chunki inson mavjud ekan, q
o‘
rquv u bilan doim birga
b
o‘
ladi. Hech qachon q
o‘
rquv tuy
g‘
usini boshdan kechirmagan odamni topish
mumkin emas. Xavotir, tashvish, quvonch, hayrat, g
‘
azab, qay
g‘
u kabilar ruhiy
hayotimizning bir xil hissiy ajralmas k
o‘
rinishlaridir. Q
o‘
rquv bu hamma uchun
tanish tuy
g‘
u. U bizga k
o‘
rinadiganidan k
o‘
ra k
o‘
proq ta
’
sir qiladi. Bu sezgi-kognitiv
jarayonlarga, shaxsning xatti-harakatlariga sezilarli ta
’
sir k
o‘
rsatadigan
hissiyotdir. Kuchli q
o‘
rquv "idrok tunneli" ta
’
sirini yaratadi, ya
’
ni shaxsning idrokini,
axloqiy normalarini, fikrlashini va tanlash erkinligini keskin cheklaydi. Bundan
tashqari, q
o‘
rquv insonning xulq-atvor erkinligini cheklaydi.
Maqolada q
o‘
rquvning kelib chiqishi hamda q
o‘
rquv bu haqiqiy yoki
o‘
ylab
topilgan, yengib b
o‘
lmaydigan vaziyatlarning boshlanishi yoki kutish natijasida
yuzaga keladigan individual tuy
g‘
u haqida batafsil yoritishga harakat qilindi.
Zamonaviy psixologiya nuqtai nazaridan, q
o‘
rquv har doim ham salbiy hissiy holat
emas, garchi k
o‘
pchilik tajribali holatni salbiy rang bilan ta
’
minlangan b
o‘
lsada,
uning ijobiy taraflari ham k
o‘
rib chiqilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
q
o‘
rquv, q
o‘
rqish, sezgi, xavotir, tashvish, quvonch, hayrat,
g‘
azab, idrok tuneli, axloqiy normalar, sezgi-kognitiv jarayonlar, tanlash erkinligi,
e
’
tiqod, burch.
Abstract.
The phenomenon of fear is one of the most pressing issues facing
scientists, because as long as a person exists, fear is always with him. It is impossible
to find someone who has never experienced a sense of fear. Anxiety, worry, joy,
amazement. anger, sadness, etc. are the same emotionally inseparable
manifestations of our spiritual life. Fear is a familiar feeling for everyone. It affects
us more than it seems. It is an emotion that has a significant impact on sensory-
cognitive processes, a person
’
s behavior. Strong fearcreates a "cognitive tunnel"
effect, ie, a person
’
s cognition, moral norms, thinking. and freedom of choice are
severely limited. In addition, fear restricts a person
’
s freedom of behavior. The
article seeks to elaborate on the origins of fear and the individual feelings that arise
as aresult of the onset or expectation of real or imagined insurmountable situations.
From the perspective of modern psychology, fear is not always a negative emotional
state, although while most experienced situations are provided with a negative
color, its positive aspects have also been considered.
Key words:
fear, apprehension, anxiety, worry, joy, amazement, anger,
cognitive tunnel, moral norms, sensory-cognitive processes, freedom of choice, belief,
duty.
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
678
Аннотация.
Феномен страха является одной из наиболее актуальных
проблем, стоящих перед учеными, ведь пока существует человек, страх
всегда с ним. Невозможно найти человека, который никогда не испытывал
чувства страха. Тревога, беспокойство, радость, изумление. гнев,
печаль и т.
д. –
такие же эмоционально неразделимые проявления нашей духовной
жизни. Страх –
знакомое каждому чувство. Это влияет на нас больше, чем
кажется. Это эмоция, оказывающая существенное влияние на сенсорно
-
когнитивные процессы, поведение человека. Сильный страх создает эффект
«когнитивного туннеля», т. е. познания человека, моральных норм,
мышления. и свобода выбора жестко ограничены. Кроме того, страх
ограничивает свободу поведения человека. В статье ставится задача
раскрыть причины возникновения
страха и индивидуальных чувств,
возникающих в результате наступления или ожидания реальных или
воображаемых непреодолимых ситуаций. С точки зрения современной
психологии страх не всегда является негативным эмоциональным
состоянием, хотя, хотя большинство переживаемых ситуаций имеют
негативную окраску, рассматривались и его положительные стороны.
Ключевые слова:
страх, опасение, тревога, беспокойство, радость,
изумление, гнев, когнитивный туннель, моральные нормы, сенсорно
-
познавательные процессы, свобода выбора, убеждения, долг.
Inson mavjud ekan, q
o‘
rquv xalqning madaniyati, e
’
tiqodi va rivojlanish
darajasidan qat
’
iy nazar mavjud.
O‘
zgaruvchan yagona narsa q
o‘
rquv ob
’
ektlari
b
o‘
lib, biz q
o‘
rquvni yengdik yoki undan halos b
o‘
ldik deb
o‘
ylashimiz bilanoq,
q
o‘
rquvning boshqa turi, shuningdek, uni yengishga qaratilgan boshqa vositalar
paydo b
o‘
ladi. Hayotimizda juda k
o‘
p q
o‘
rquv turlariga duch keladimiz. K
o‘
plab
olimlarning fikriga k
o‘
ra, har bir insonning bir nechta tarkibiy qismlardan iborat
o‘
ziga xos "q
o‘
rquvlar t
o‘
plami" mavjud b
o‘
lib, ularning aksariyati erta bolalikdan
kelib chiqadi. K
o‘
p odamlar q
o‘
rquvdan uyaladilar va q
o‘
rquv bilan qanday
kurashishni
o‘
rganish
o‘
rniga, uni y
o‘
q qilish uchun spirtli ichimliklar, giyohvand
moddalar, dori-darmonlar kabi vositalarni izlaydilar. Q
o‘
rquvni shunchaki y
o‘
q
qilish, mensimaslik, odamlarda
o‘
z hissiyotlari olamida muqarrar ravishda
aldanib qolish,
o‘
z q
o‘
rquvini qanday boshqarishni
o‘
rganmoqchi b
o‘
lganlarni
boshi berk k
o‘
chaga olib keladi. Aynan axloqiy jihatdan t
o‘
ldirilmagan shaxs
tarbiyasidagi b
o‘
shliq mana shunday holatlarda oqsoqlanib qolishiga olib keladi.
Albatta, shu
o‘
rinda axloqiy tarbiya tushunchasiga ham alohida t
o‘
xtalib
o‘
tish
joiz. Falsafa fanlari nomzodi, professor L.A Muhamedjanova axloqiy tarbiyaga
quyidagicha ta
’
rif berib
o‘
tgan "Axloqiy tarbiya insonning shaxs sifatida kamol
topishini ta
’
minlovchi, shaxs sifatlarini boyitish, uni illatlardan xalos etishga
xizmat qiluvchi uzluksiz jarayondir.
Ma
’
lumki, insonning fazilatlari nafaqat insonning, balki jamiyatning ham
ma
’
naviy boyligidir. Jamiyatda ezgu insonlar sonining k
o‘
payishi uning ma
’
naviy
va moddiy rivojlanishiga ta
’
sir qiladi, barcha ijtimoiy sohalarning rivojlanishini
tezlashtiradi".
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
679
Qadim zamonlardan beri sivilizatsiya juda xilma-xil rivojlangan inson
munosabatlarini tartibga solish normalari, lekin axloqiy, huquqiy va diniy
(ma
’
naviy- axloqiy hayotning
o‘
zagi). Asosiy me
’
yorlar orqali odamlar
o‘
zlarini
jamiyatda belgilaydilar,
o‘
zlarini muayyan tarixiy va hayotiy sharoitlarda
y
o‘
naltiradilar. Shaxsning jamiyatda shaxsiy fazilatlarini namoyon etishi uchun,
qonun, din va axloq insonni tanlov oldiga q
o‘
yadi. Unga k
o‘
ra esa
–
vijdonga k
o‘
ra
yoki q
o‘
rquv hissi bilan yashash va shu bilan birga imkoniyat beradi. Vijdon-
axloqning asosiy kategoriyasi, shaxsning xulq-atvorini tartibga soluvchi va xatti-
harakatlarni axloqning oliy k
o‘
rsatmalariga muvofiqlashtiradigan k
o‘
rsatkich.
Vijdon tufayli inson
o‘
z xatti- harakatlarini, fikrlarini, istaklarini tanqidiy baholay
oladi, har qanday vaziyat
da xolisona munosabatda boʻlish, ko‘
tarilish va
pasayishlarga munosib bardosh berishda asosiy stimul vazifasini bajaradi. Inson
faoliyatini axloqiy baholash tushunchaga asoslanadi, nima yaxshi va nima yomon.
Ma
’
lumki, huquqiy baho inson faoliyatining butun xilma-xilligini qamrab olmaydi,
k
o‘
p harakatlar faqat ma
’
naviy hukmga bo
g‘
liq. Axloqning maqsadi
munosabatlarni tartibga solishdir, inson inson bilan, inson jamiyat bilan. Axloqiy
me
’
yorlarni buzishga jamoatchilik fikri bilan ziddiyatga olib keladi. Qachon shaxs
o‘
z harakatlarini vijdon, uyat, burch kabi axloqiy kategoriyalar, huquqiy va diniy
normalarga k
o‘
proq ahamiyat berib yashasa uning ijtimoiylashuvi va
madaniylashuvi yanada muhim ahamiyat kasb etadi.
Q
o‘
rquv tajribasi bilan bo
g‘
liq b
o‘
lgan voqealar yaxshiroq va kuchli esda
qolishi isbotlangan. O
g‘
riq va muammolarni keltirib chiqaradigan narsalar va
harakatlarga nisbatan q
o‘
rquv foydalidir, chunki u kelajakda ulardan qochishga
undaydi. Q
o‘
rquv
–
atrofdagi voqelikni idrok etishning
o‘
ziga xos vositasi b
o‘
lib,
unga nisbatan tanqidiy. tanlab munosabatda b
o‘
lishga olib keladi. Q
o‘
rquvning
tashqi va ichki k
o‘
rinishlari mavjud. Tashqi k
o‘
rinish insonning tashqi k
o‘
rinishini
tushunadi, ichki esa tanadagi fiziologik jarayonlarni anglatadi. Bu jarayonlarning
barchasi tufayli q
o‘
rquv butun tanaga salbiy ta
’
sir k
o‘
rsatadigan, yurak urishi va
yurak urishini kuchaytiradigan, bosimni oshiradigan, ba
’
zan esa aksincha,
terlashni kuchaytiradigan, qon tarkibini
o‘
zgartiradigan (gormonni chiqaradigan)
salbiy tuy
g‘
u deb ataladi (adrenalin).
Q
o‘
rquvning mohiyati shundaki, shaxs q
o‘
rquv ostida, salbiy his-tuy
g‘
ularni
q
o‘
z
g‘
atadigan vaziyatlardan qochishga harakat qiladi. Kuchli q
o‘
rquv toksik
tuy
g‘
u b
o‘
lib, turli kasalliklarning rivojlanishiga sabab b
o‘
ladi. Q
o‘
rquv barcha
shaxslarda kuzatiladi. Nevrotik q
o‘
rquv Yerning har uchinchi aholisida qayd
etilgan, ammo agar u kuchga kirsa, u dahshatga aylanadi va bu odamni ong
nazoratidan chiqaradi va natijada uyqusizlik, vahima, himoyalanish, qochib ketish
kabilardir. Shuning uchun q
o‘
rquv hissi oqlanadi va shaxsning omon qolishi
uchun xizmat qiladi. Lekin u shifokorlarning aralashuvini talab qiladigan
patologik shakllarni ham olishi mumkin. Har bir q
o‘
rquv ma
’
lum bir funktsiyani
bajaradi va biron bir sababga k
o‘
ra paydo b
o‘
lmaydi.
Har bir inson
o‘
z q
o‘
rquvini yengishni
o‘
rganishga qodir, aks holda u
o‘
z
maqsadlariga erishish, orzularini amalga oshirish, muvaffaqiyatga erishish va
“Arab tili globallashuv
davrida: innovatsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
680
hayotning barcha y
o‘
nalishlarida amalga ohirilishi qiyin b
o‘
ladi. Fobiyalardan
xalos b
o‘
lish uchun turli xil usullar mavjud. Faol narakat qilish odatini
rivojlantirish va y
o‘
lda paydo b
o‘
ladigan q
o‘
rquvlarga e
’
tibor bermaslik kerak.
Bunday holda, salbiyhis-tuy
g‘
ular yangi narsalarni yaratishga qaratilgan har
qanday harakatlarga javoban paydo b
o‘
ladigan oddiy reaktsiyadir.
Q
o‘
rquv sizning e
’
tiqodingizga qarshi biror narsa qilishga urinishdan kelib
chiqishi mumkin. Har bir inson ma
’
lum vaqt davomida shaxsiy dunyoqarashni
rivojlantiradi va uni
o‘
zgartirishga harakat qilganda, siz q
o‘
rquvni yengishingiz
kerak. Qo
‘
rquv ishontirish kuchiga qarab kuchli yoki zaif b
o‘
lishi mumkin. Inson
muvaffaqiyatli tu
g‘
ilmaydi. Bizk
o‘
pincha muvaffaqiyatli odamlardan farqli
ravishda tarbiyalanganmiz. Shaxsiy q
o‘
rquvga qaramasdan harakat qilish juda
muhimdir.
O‘
zingizga ayting: "Ha, men q
o‘
rqaman, lekin men buni qilaman".
Ikkilansangiz, sizning fobiyangiz kuchayadi. quvonadi va sizga qarshi kuchli
qurolga aylanadi. Qanchalik uzoqroq kechiksangiz, uni ongingizda shunchalik
k
o‘
paytirasiz. Ammo harakat qilishni boshlashingiz bilan q
o‘
rquv darhol
y
o‘
qoladi. Ma
’
lum b
o‘
lishicha, q
o‘
rquv mavjud b
o‘
lmagan illyuziyadir.
Inson q
o‘
rquvi haqiqiy yoki sezilgan xavfni keltirib chiqaradigan ichki
holatdir. Q
o‘
rquv va shubhalar ba
’
zan hammani bosib oladi, lekin ularning
hammasi ham his- tuy
g‘
ularini va xatti-harakatlarini nazorat qilishning imkoni
b
o‘
lmaganda, fobik kasallikka aylanmaydi. Psixologiya nuqtai nazaridan uning
ijobiy va salbiy tomonlari b
o‘
lishi mumkin. Insonda q
o‘
rquvning y
o‘
qligi apriori
mumkin emas: agar odamda q
o‘
rquv hissi umuman b
o‘
lmasa, u omon qolmagan
b
o‘
lardi. Salbiy narsa ob
’
ektdan q
o‘
rqishdir. Bu his-tuy
g‘
u so
g‘
likka tuzatib
b
o‘
lmaydigan zarar keltiradi, deb aytish mumkin emas, lekin odam uni ongidan
chiqarib tashlash uchun har qanday y
o‘
l bilan harakat qiladi va vaqt
o‘
tishi bilan
bostirilgan q
o‘
rquv fobiya shaklida
o‘
zini namoyon qilishi mumkin.
Xulosa
Q
o‘
rquvning zarari va foydasi beqiyos. Q
o‘
rquvning yetishmasligi
o‘
limga
olib kelishi mumkin. Xavf holatida organizmning barcha kuchlari faollashadi, bu
esa odamga mavjud sharoitlarda omon qolish imkonini beradi. Shubha odamni
yaqinlashib kelayotgan xavf haqida ogohlantirishi mumkin. Olimlar genetika va
q
o‘
rquv
o‘
rtasidagi bo
g‘
liqlikni isbotladilar. Ba
’
zi odamlarda gen mutatsion
aloqasi istisno qilinmaydi, bu esa uni xavf oldida himoyasiz qoldirishi mumkin.
Bunday mutatsiyalar
o‘
z joniga qasd qilishga moyil b
o‘
lganlarda kuzatiladi. Aynan
bu kabi fikrlarni
o‘
zi ham insonda ichki q
o‘
rquvni paydo qiladi. Har bir millat
mentalitetidan kelib chiqgan holda shaxs tarbiyasi haqida gap ketganda, albatta
g‘
arbliklarning anchayin ustun tomonlarini yaqqol k
o‘
rishimiz mumkin. Biz,
g‘
arbliklar tarbiyasida diniy tarbiyaning
o‘
rni anchayin ustundir. Diniy tarbiya
singdirilgan shaxsning dunyo qarashi, fikrlashi, e
’
tiqodi, burch va andisha, nafsni
tiya olish va shu kabi hissiy hususiyatlarida ham birmuncha ahamiyatga loyiq
taraflari mavjud. Aynan q
o‘
rquv hissi oldida k
o‘
ndalang turadigan
o‘
zini boshqara
olish tushunchasi ham tarbiyadan kelib chiqgan holda
o‘
z aksini topadi.Bugungi
kun axloqshunoslari oldida turgan muammoli masalalardan biri ham aynan
“Arab tili globallashuv davrida: innova
tsion yondoshuvlar
va
o‘qitish metodikasi”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
681
q
o‘
rquv mavzusidir. Komil inson tarbiyasi va uning shakllanishida axloqning
o‘
rni
necho
g‘
likmuhim b
o‘
lsa, undagi paydo b
o‘
ladigan q
o‘
rquv hissi uning axloqiy
jihatdan ayrim nuqson va xatoliklarni keltirib chiqarishiga sabab b
o‘
lib qoladi. Bu
esa shaxs tarbiyasidagi axloqiy yondoshuvda q
o‘
ruvni yenga olish, unga qarshi
kurashish uchun mustahkam immun tizimini shakllantirishni talab qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1. Freyd A. "Men" psixologiyasi va mudofaa mexanizmlari
–
M.: "Ta
’
lim" 1993.
2. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В
РАЗВИТИИ
ЛИЧНОСТИ.
Вестник
Евразийского
национального
университета имени JI. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия
Религиоведение, (2 (135)), 123
-133. 3. FreydZ. "Taqiq, simptom va q
o‘
rquv"
(2001).
3.
Абдуганиева, Д. (2022). ВЛИЯНИЕ КУЛЬТУРНЫХ ОСОБЕННОСТЕЙ
НА ПЕРЕВОД. in Library, 20(4). извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/11693
4. JonWatsonD.B. Psixologiya xulq-atvor haqidagi fan sifatida. // Klassik
asarlarda psixologiyaning asosiy y
o‘
nalishlari. Bixeviorizm. 1998. Moskva: "AST-
LTD nashriyoti".
5. ShcherbatyxYu. V. Q
o‘
rquvdanxalosb
o‘
ling. 2011. M.: Eksmo. Xobbs T.
Levia fan. M., 2001. S. 478.
7. Barnikova Mariya (psixiatr) "Q
o‘
rquv psixologiyasi tushunchasi.
Q
o‘
rquvning ta
’
rifi. Q
o‘
rquvning ta
’
rifi nima?" 2015. https://dwax.ru/
8. Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon
Ashuralievna, Kadyrova Dilbar Salikhovna. (2021). Conspirological Theories of
Origin Pandemic COVID-19 Ethical Issues in Dealing with the Pandemic. Annals of
the Romanian Society for Cell Biology, 6250
9. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм
в информационном обществе". Материалы конференции Социальная
реальность виртуального пространства. С. 48
-54
10. Qaxxarova, M. (2021). SOCIAL-SPIRITUAL ENVIRONMENT OF SOCIETY
AND SPIRITUAL IDEAL. Oriental Journal of Social Sciences, 30-36.
11. Abduganieva Researcher, Djamilya. "Some Methods of Teaching
Consecutive Interpreting in the Situational Conditions." Philology Matters 2019.4
(2019): 145-156.
12. Абдуганиева, Джамиля. "Analyzing the
nonverbal culture of
consecutive interpreter."
Зарубежная лингвистика и лингводидактика
1.1
(2023): 36-42.
13.
Abduganieva,
Jamila.
"НЕКОТОРЫЕ
ДИДАКТИЧЕСКИЕ
ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОМУ ПЕРЕВОДУ СТУДЕНТОВ
ПЕРЕВОДЧИКОВ."
in Library 22.2 (2022).
14.
Абдуганиева,
Джамиля.
"РОЛЬ
МЕЖКУЛЬТУРНОЙ
КОММУНИКАЦИИ В РАБОТЕ ПЕРЕВОДЧИКА."
in Library 21.1 (2021).
