181
ISSN 2181-7812
www.tma-journals.uz
ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ТОКСИК ГЕПАТИТДА ИММУНОМОДУЛИН ВА ФИТИН БИРИКМАЛАРИНИ
БИРГАЛИКДА БЕРИЛГАНДА ЛИПИДЛАРНИНГ ПЕРОКСИДЛАНИШ ЖАРАЁНИ КЎРСАТКИЧЛАРИГА
ТАЪСИРИ
Мирзааҳмедова К.Т.
Ташкент педиатрия тиббиёт институты, Узбекистан
Тажрибаучун каламушлардаўтказилган экспериментал токсик гепатитда иммуномодулин ва фитин
моддаларини бирга берилганда липидларнинг пероксидланиш жараёнига таъсири ўрганилди. Натижалар шуни
қурсатдики, текширилаётган моддалар тетрахлорметан билан заҳарланганда антиоксидант таъсирни намоён
этди. Бу моддаларнинг бирга қўлланилиши антиоксидант таъсирнинг кучайишига олиб келди.
Калит сўзлар:
иммуномодулин, фитин-С, фитат-кобалып, токсик гепатит, конъюгирланган диенлар ва
диенкетонлар, малой диалъдегиди, каталаза, супероксиддисмутаза.
епатобилиар тизимнинг касалликларида ли-
пидларнинг пероксидланиш жараёнлари авж олиб,
ҳужайралар мембраналарининг заифлаши- шига,
метаболизм
жараёнларининг
бузилишига
ва
тўқималарда заҳарли таъсирга эга бўлган эркин ра-
дикаллар ҳосил бўлиши, ҳужайра мембраналарининг
емирилишига
ва
моддалар
алмашинувининг
бузилишига, нуклеин кислоталар ва оқсил синтези- ни
издан чиқишига ҳамда цитозолдаги ва мембра- надаги
ферментларнинг фаолликларини пасайи- шига олиб
келади. Бунинг оқибатида тўқималарни оғир
жароҳатланиши кузатилади. [2,6].
Липидларнинг
эркин-радикалли
оксидланиш
жараёнини бир хил даражада кечиши организмда- ги
иккита оксидант ва антиоксидант тизимлари то-
монидан бошқарилади. Шунинг учун, гипоксияни
бартараф этувчи, антиоксидант ва гепатопротектор
таъсирга эга бўлган моддаларни яратиш, ёки уларни
биргаликда берилганда кучли шифобахш таъсири- ни
аниқлаш ва амалий тиббиётга татбиқ этиш фар-
макологиянинг долзарб муаммоларидан бири бў- либ
ҳисобланади.
Ишнинг мақсади. Шу ўринда, текширишлари-
мизнинг асосий мақсадларидан бири иммуномодулин
ва
фитин
моддаларини
бирга
берилганда
экспериментал токсик гепатитда кўрсатадиган ан-
тиоксидант таъсирини силиборга таққослаб ўрга-
нишдан иборат бўлди.
Тадқиқот объекта ва усуллари. Текширишлар
иккита-профилактика ва даволаш гуруҳларида олиб
борилди. Экспериментал токсик гепатит, вазни 120-140
гр бўлган 60 та оқ каламушларнинг тери- си остига
тетрахлорметан (CCI ) моддасининг 50% ёғли
эритмасидан 0,8 мл/100 гр тана вазнига миқ- дорида 4
кун давомида юбориш билан ривожланти- рилди [4].
Экспериментал гепатитни олдини олиш учун,
тетрахлорметан
берилиши
билан
бир
вақтда
текширилаётган моддалар: иммуномодулин 2 мкг/ кг
ва фитин-С моддаси 100 мг/кг миқдорда терн остига;
бошқа гурух ҳайвонларга иммуномоулин 2 мкг/кг ва
фитат кобальт 200 мг/кг миқдорда огиз орқали
юборилди. Гепатит ривожлангандан сўнг уни даволаш
учун бу моддалар биргаликда шу до- зада 10 кун
давомида юборилди. Гепатопротектор модда силибор
эса 100 мг/кг миқдорда оғиз орқа- ли 10 кун давомида
юборилди. Жигар тўқимасида конъюгирланган диен ва
диенкетонлар
миқдорла-
ри,
ҳамда
малой
диальдегидни ҳажми аниқланди. Антиоксидант
системанинг
ферментлари
-
каталаза
ва
супероксиддисмутаза [1] фаолликлари усуллари билан
текширилди. Тажрибалардан олинган кўр- саткичлар
статистик Р=0,05 да ҳисобланди [7]. Ҳар бир тажриба
гуруҳида 6 бошдан оқ каламуш ишла- тилади.
Текширишлардан олинган натижалар шуни
кўрсатдики, токсик гепатит бўлган оқ каламушларнинг
жигар
тўқимасида
липидларни
пероксидланиш
жараёнининг тезлашиши ва антиоксидант тизимнинг
асосий ферментлари: каталаза ва супероксиддисмутаза
фаолликларини сусайиши куза- тилиб, бунинг
оқибатида конъгирланган диенлар- нинг миқдори
73,9%
диенкетонлар-93,4%
ва
малой
диальдегидинингҳажми 122,3% ортганлиги, шу билан
биргаликда
каталаза
ва
супероксиддисмутаза
фаолликларини 43,6 ва 60,6 камайганлиги намоён
бўлди. Иммуномодулин+фитин С моддалари бирга
берилганда конъгирланган диенларнинг миқдори 42%
диенкетонлар 47,3% малой диальдегиди 49,3%
камайганлиги, каталаза ва супероксиддисмутаза
фаолликлари 50%, 130,8% ортганлиги аниқланди.
Иммуномодуллин+фитин кобальт моддалари бирга
берилганда конъгирланган диенларнинг миқдори
диенкетонлар 43,3% малой диальдегиди 48,8 каталаза
ва супер оксиддисмутаза фаолликлари 45,4%, 130,8%
ортганлиги намоён бўлди.
Силибор таъсирида эса диенли конъюгатлар 34,
37% ва малой диальдегидини миқдори 42% ка-
майганлиги, антиоксидант тизимнинг ферментлари
фаолликлари 27 ва 73% кўпайиши маълум бўл- ди. (1
жадвал].
Даволаш гуруҳида ҳам гепатит бўлган оқ кала-
мушларнинг жигар тўқимасида липиларнинг пе-
рекисли оксидланиш жараёнини ортганлиги ва
антиоксидант ферментларнинг фаолликларини су-
сайганлиги кузатилди. Назорат гуруҳидаги ҳай-
вонларнинг жигар тўқимасида диенли конъгант- лар
56%, 45% ва малой диальдегидининг миқдори 109%
кўпайганлиги
намоён
бўлди.
Липидларнинг
пероксидланиш жараёнининг тезлашиши оқибати- да
диен конъюгатларини ва малой диальдегидини
миқдорини кўпайиши, каталаза ҳамда супероксид-
дисмутаза энзимларининг фаолликларини пасай- иши,
гепатотоксин-тетрахлорметан
моддасининг
прооксидант таъсирига боғлиқ, чунки бу заҳарли
Г
Секция
ф
арм
акол
огии
182
ISSN 2181-7812
www.tma-journals.uz
модда жигар микросомаларининг монооксигеназ
тизимида метаболизмга учраб CCI
3
ва CCI О ра-
дикалларни ҳосил қилади. Улар эса ёг кислоталари-
нинг молекулаларига таъсир қилиб, липидларнинг
пероксидланиш жараёнларини тезлаштиради.[8,9 ].
Ўрганилаётган моддалар токсик гепатитни да-
волаш учун берилганда кучли антиоксидант таъсир
кўрсатиши кузатилди. Иммуномодулин 2 мк/
кг+фитин-С 100 мг/кг таъсирида конъюгирлан- ган
диенлар миқдори 39%, диенкетонлар-34% ва малой
диальдегиди-48% камайганлиги аниқлан- ган бўлса,
каталаза ва супероксиддисмутаза фа- олликлари 35%,
78% ортганлиги намоён бўлди. Иммуномодулин 2
мк/кг+фитат
кобальт
200
мг/кг
таъсирида
конъюгирланган диенлар миқдори 37%, диенкетонлар-
33% ва малой диальдегиди-47% камайганлиги
аниқланган бўлса, каталаза ва супероксиддисмутаза
фаолликлари 31%, 58% ортганлиги кузатилди.
Силибор таъсирида эса бу кўрсаткичлар кам
аниқланди.
Текширилаётган моддаларнинг таъсирида жигар
тўқимасида
липидларнинг
эркин-радикалли
оксидланиш жараёнларини сусайиши ва липопере-
кисларни ҳосил бўлишини камайиши, уларнинг таъ-
сирларида антиоксидловчи тизимнинг фермент- лари
фаолликларини ортиши билан боғлиқ бўлса керак.
Чунки, фитин-С ўз таркибида фаол биолиган- далар-
фитин ва аскорбин кислоталарини сақлайди [10],
фитин ўз навбатида фосфолипидларнинг син- тезида
фаол иштирок этиб, липидларнинг пероксидланиш
жараёнларини сусайтиради, кучли антиги- поксант
таъсир
кўрсатиб
жигарнинг
детоксикацион
фаолиятини оширади [3,5], бу эса гепатотоксинни тез
парчаланишига ва тўқимада гипоксия ҳолати- ни
камайишига,
супероксиддисмутаза
фаоллигини
кучайишига олиб келади. Бу фермент иккита - супе-
роксид радикалнинг дисмутация реакциясини тез-
лаштириб, уларни заҳарли ҳолатидан кам заҳарли
водород перекисига айлантириб беради. Каталаза ўз
навбатида водород перекисини парчалаб зарар-
сизлантиради.
Бизнинг фикримизча, гепатотроп таъсирнинг
самарали бўлиши иммуномодулин, фитин - С ҳамда
фитат кобальт моддаларининг биргаликда қўллани-
лиши синергист таъсирни кўрсатди, организмнинг
иммун тизимини рагбатланиши ва фитин бирикма-
ларини антигипоксант, антиоксидант ҳамда гепато-
протектор [3] таъсирларига боғлиқ бўлса керак.
Хулоса.
Тетрахлорметан билан ривожлантирил-
ган токсик гепатитда, тиббиёт амалиётида қўлла-
ниладиган иммуномодулятор - иммуномодулин ва
фитин моддаларининг биргаликда берилиши ге-
патотоксин - тетрахлорметан моддасининг липид- лар
алмашинувига заҳарли таъсирини камайишига ва
антиоксидант таъсирни кучайишига олиб ке- лиши
аниқланди. Уларнинг таъсирлари текшири- шларнинг
профилактика гуруҳларида жуда самарали бўлди.
Экспериментал токсик гепатитда иммуномодулин
ва фитин бирикмаларини биргаликда берилганда
липидларнинг
пероксидланиш
жараёни
кўр-
саткичларига таъсири (М ± т; п=6)
Секция
ф
арм
акол
огии
Тажриба гу- руҳлари
Коньгирланган
Диенлар D/1
мглипид
Коньгирланган
Диенкетонлар D/1
мг липид
Малой диаль-
дегиди нмоль/г
тўқима
Каталаза
нмоль/мин МГ,
ОҚСИЛ
СОД шартли
бирликлар /мин.
МГ.ОҚ- сил 1 г.
тўқима
Профилактика гурухи
l-Соғлом ка-
ламушлар
0,551±0,022х
0,258±0,018
39,9±1,4х
0,39±0,011
1,32±0,14
2.Гепатит бўл- ган
каламушлар
[назорат] CCI4
0,958±0,027
0,499±0,019
88,7±1,5
0,22±0,01
0,52±0,1
З.Иммуномо дулин
2мг/кг Фитин-С+
CCI4
0,556±0,016х
0,263±0,014
45,0±2,5х
0,33±0,014
1,2±0,11х
4.Иммуномо дулин
2мг/кг Фитат ко-
бальт-i- CCI4
0,565±0,036х
0,283±0,028х
45,4±1,3 х
0,32±0,014
1,2±0,097
5.Силибор+ CCI4
0,629±0,033х
0,314±0,01
51,8±1,5х
0,28±0,013
0,90±0,072 х
Даволаш гурухи
1.Соғлом ка-
ламушлар
0,568±0,023 ху
0,291±0,009
39,3±1,3х
0,38±0,025
1,33±0,1
2. Гепатит бўл- ган
каламушлар
(назорат] CCI4
0,887±0,029 у
0,425±0,022
82±1,94
0,26±0,009
0,74±0,09
183
ISSN 2181-7812
www.tma-journals.uz
З.Иммуномо дулин
2мг/кг фитин-С+
CCI4
0,540±0,023ху
0,279±0,018
42,8±1,2х
0,35±0,011х
1,32±0,13ху
4.Иммуномо дулин
2мг/кг фитат ко-
бальта- CCI4
0,557±0,018ху
0,282±0,018
43,4±1,17х
0,34±0,009 х
1,17±0,09х
5.Силибор+ CCI4
0,609±0,005 х
0,302±0,005
49,5±1,3х
0,28±0,009
1,01±0,05
X- назорат гуруҳига нисбатан ишончли, Р=0,05;у - силиборга нисбатан ишончли, Р=0,05
Адабиётлар
1.
Методические рекомендации по изучению ге-
патопротективной
активности
лекарственных
средств.С.710-718/Руководство по проведению доклини-
ческих исследований лекарственных средств. Часть первая
//Под ред. Миронова А.Н.- М.-2012.-с.944.
2.
Мирзааҳмедова К.Т., Зияева Ш.Т., Юнусов А.А., Кари-
мова Г.А. Экспериментал шароитда каламушларда фитин
комплекс препаратининг гепатотроп таъсири //Педиа-
трия. -2018.-№ 4. 49-51 бетлар.
3.
Мирзаахмедова К.Т. Сравнительное изучение ком-
плексных соединений фитина при экспериментальном
токсическом гепатите. // Сборник научных трудов Том
первый международной научно-практической конферен-
ции "Инновационные достижения в современной Фар-
мации и медицине”, инициированной в рамках праздно-
вания 25-летия независимости Казахстана, 21-22 апреля
2016 года, г.Шымкент. -С. 14-15.
4.
Набиев А.Н., Тулаганов RT, Вахобов А.А. Методические
рекомендации по экспериментальному изучению новых
фармакологических веществ с желчегонной и гепа-
топротекторной активностью. Ташкент, 2007 - 27.
5.
Рахматуллаев Ф.Х., Хакимов 3.3. Эффективность
фитина в коррекции нарушений детоксицирующей
функции печени крыс при синдроме длительного
сдавливания
в
препубертатном
периоде
//
Экспериментальная и клиническая фармакология. - 2001.
№ 1. - С 71-73.
6.
Саатов Т.С., Ибрагимов УК., Хайбулина З.Р. и другие.
Антиоксидантная система организма// Ўзбекистон тиб-
биёт журнали. -2006.-№3.-С.107-113.
7.
Стрелков Р.Б. Статистические таблицы для ускорен-
ной количественной оценки фармакологического эффекта
//Фармакология и токсикология. Москва.-1986.-№ 4. - С.
100-104.
8.
Antelava NA, Gogoluari MI, Gogoluari LI, Pirtskhalaishvili
NN, Okudzhava MV. Efficacy and safety of heptral, vitamin B6
and folic acid during toxic hepatitis induced by CCL4// Georgian
Med News. 2007 Sep;(150):53-6.
9.
Dimitrios K, Friedman SL, Safadi R. Beneficial effect of
glatiramer acetate (Copaxone) on immune modulation of
experimental hepatic fibrosis // Am J Physiol Gastrointest Liver
Physiol. 2007 Feb;292(2): G 628-38.
10.
Mirzaakhmedova K., Ziyaeva Sh., Ynusov A., Karimova G.,
Karimov R. «Pre-Clinical Study of General Toxicity of the
Medication «Fitin-S»» // Indian Journal of Forensic Medicine &
Toxicology Published: 2020-11-27 C. 7586-7594.
11.
Джаббарова, Юлдуз Касымовна, Шоира Толкуновна
Исмоилова, and Дилором Абдуллаевна Мусаходжаева.
"Значение цитокинов в патогенезе преэклампсии у
беременных с железодефицитной анемией." Журнал
акушерства и женских болезней 68.5 (2019): 37-44.
12.
Бабажанова, Ш. Д., А. С. Любчич, and Ю. К.
Джаббарова.
"Факторы,
способствовавшие
неблагоприятному
исходу
при
преэклампсии." Фундаментальная
и
клиническая
медицина 6.1 (2021): 27-31.
13.
Абдурахмонова, Н. Х., Ю. К. Джаббарова, and Х. З.
Турсунов.
"КЛИНИКО-ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕКИЙ
АНАЛИЗ ПРИЧИН ПЕРИНАТАЛЬНОЙ СМЕРТНОСТИ ПРИ
ВРОЖДЕННЫХ ПОРОКАХ РАЗВИТИЯ." Врач-аспирант 43.6.3
(2010): 382-389.
14.
Абзалова, Шахноза Рустамовна, and Акмарал
Орынбасаровна Калдыбаева. "Влияние ишемического
поражения головного мозга на морфологические
изменений печени в эксперементе." Евразийский Союз
Ученых 7-3 (16) (2015): 17-20.
Секция
ф
арм
акол
огии