Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
241
28-iyun 2024-yil.
UDK:
619.616.591.8.053
QUYONLARDA GELIOTROP VA KAPRIRCHOPON O‘SIMLIKLARNING VEGETATIV
VA GENERATIV SHAKLLARIDAN ZAHARLANISHDA KLINIK BELGILAR
Abduraimova G.T. -
tayanch doktorant,
Sultanova I.Y. -
v.f.f.d.,
Emurodov B.A. -
v.f.d., professor
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti
Annotatsiya:
Maqolada
geliotrop va kampirchopon o‘simligining poyasi, bargi va guli
aralashmasi va geliotrop urug‘ini tajriba quyonlari ozuqa massasining miqdoriga 50%, 30%, 10%
miqdorda qo‘shib berilganda quyonlarda kuzatiladigan zaharlanishning muddati, tajriba davomida
kuzatilgan klinik belgilar, nobut bo‘lish holatlari haqida batafsin ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
geliotrop, kampirchopon, lalmikor, zaharli, xo‘jaliklar, quyon.
Mavzuning dolzarbligi.
Respublikamizning lalmikor tumanlaridan yig‘ilgan yem-hashaklar
orasida zaharli o‘simliklarning urug‘lari uchrab turadi. Ular hayvonlarda ayrim kasalliklarni kelib
chiqishiga sabab bo‘ladi. Lekin bu kasalliklarni ko‘p hollarda veterinariya xodimlari o‘z vaqtida
aniqlay olmaydilar. Chunki ko‘p hollarda zaharli o‘simliklarning urug‘i, bargi va novda parchalari,
g‘allani tozalash jaryonida chiqindi shaklida xirmon va don kombinatlarida yig‘ilib qoladi,
keyinchalik hayvonlar va parrandalar ozuqasiga qo‘shib yedirib yuboriladi, natijada zaharlanishlar
yuz beradi. Olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki zaharli o‘tlardan zaharlanishlar turli
hayvonlarda turlicha kuzatiladi. O‘simliklardan zaharlanishlar orasida geliotropdan zaharlanishlar
hozirgi kunda ko‘pgina noaniq ichki yuqumsiz kasalliklarni keltirib chiqayotganligi va asosan ovqat
hazm qilish tizimining buzilishi, birdaniga o‘lim kuzatilishi bilan chorvachilik fermalariga iqtisodiy
zararning keltirib chiqishi bilan ajralib turadi.
Material va metodlar.
Tadqiqotlar Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti Toksikologiya va
terapiya laboratoriyasida Jizzax viloyati Baxmal tumani, Samarqand viloyati Payariq tumanidagi
dehqon-fermer xo‘jaliklaridagi lalmikor dalalarda mavjud geliotrop va kampirchopon
o‘simliklarilaridan namunalar olib kelindi va laboratoriyaga mavjud quyonlaga berib tajribalar
o‘tkazildi.
Buning uchun quyonlar 4 guruhga bo‘linib (3 boshdan) ajratildi. Tajribadagi quyonlarning
omuxta yemiga kampirchopon va geliotrop o‘simliklarining poya, guli, bargi va urug‘lari qo‘shib
berildi. Ozuqa massasiga ko‘ra 1- guruhga 50%, 2-guruh 30%, 3-guruh 10% miqdorda berildi.
To‘rtinchi guruh nazorat guruhi sifatida saqlandi va zararlantirilmadi.
Tadqiqot natijalari:
Geliotrop va kaprirchopon o‘simliklarining vegetativ va generativ davr
mobaynida o‘simliklarning poyasi, bargi, gullagan paytida quyonlarning 50% omuxta yemiga (beda
uni) qo‘shib 1-guruhga 50% geliotrop va kaprirchopon poyasi, bargi va guli aralashmasi, 2-guruhga
70% o/ye + 30% geliotrop va kaprirchopon poyasi, bargi va guli aralashmasi, 3-guruh quyonlariga
90% o/ye + 10 foizgacha geliotrop va kaprirchopon poyasi, bargi va guli aralashmasi bilan boqildi
(1-jadval).
1-jadval
Quyonlar organizmiga geliotrop va kaprirchopon o‘simliklarning vegetativ va
generativ davrida LD miqdorini aniqlash
Guruhlar
Quyonlar
bosh soni
Geliotrop o‘simliklarning (poyasi
va bargi, guli) aralashmasining
miqdori
Beriladigan omuxta
yemning miqdori
I-tajriba
3
50%
50%
II-tajriba
3
30%
70%
III-tajriba
3
10%
90%
IV-nazorat
3
-
100%
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
242
28-iyun 2024-yil.
Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra olib borilgan tadqiqotlarda quyonlarning geliotropdan
zaharlanishi ikki oydan keyin o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Tajribadagi birinchi guruh 3 bosh quyonlarda
bo‘yin falajlanishi, oriqlash, ishtahadan qolish, ko‘p suv ichishi, burnidan suyuqlikning oqishi kabi
klinik belgilari namoyon bo‘ldi. Ikkinchi va uchinchi guruhlarda esa o‘zgarishlar sezilmadi.
Ikkinchi marta olib borilgan tadqiqotlarga ko‘ra geliotrop o‘simligining urug‘i bilan
zararlantirish bo‘lib, bu tadqiqotda ham 12 bosh quyonlar ajratib olindi va 4 guruhga bo‘lib
o‘rganildi (2-jadval).
2-jadval
Quyonlar organizmiga geliotrop o‘simliklarning urug‘lagan davrida LD me’yorini
aniqlash.
Guruhlar
Quyonlar
bosh soni
Geliotrop o‘simliklarning
(urug‘i) aralashma miqdori
Beriladigan omuxta
yemning miqdori
I-tajriba
3
50%
50%
II-tajriba
3
30%
70%
III-tajriba
3
10%
90%
IV-nazorat
3
-
100%
2-jadval bo‘yicha geliotrop zaharli o‘simligining urug‘i quyonlar omuxta yemiga aralashtirib
berildi. Ushbu tajribada ham yuqoridagi tajriba singari olib borilib, 1-guruhga 50% omuxta yemi
(beda uni)ga 50% geliotrop urug‘i, 2-guruhga 70% o/ye + 30% geliotrop urug‘i, 3-guruh
quyonlariga 90% o/ye + 10 foiz geliotrop urug‘i bilan boqildi.
Olib borilgan tadqiqotlarda tajribalardagi quyonlarda zaharlanishlar ikkinchi haftadan
boshlab kuzatilgan bo‘lib, kuchli intoksikatsiya yuz berganligi aniqlandi. Ikkinchi marta olib
borilgan tajribalardan aniqlandiki birinchi guruh 3 bosh quyonlarda tez-tez siydik ajratish,
bezovtalanish, tez-tez nafas olish, ishtahasizlik, burun va og‘iz qismidan suyuqlikning ajralishi
hamda uchinchi haftada umumiy ahvolining og‘irlashishi natijasida o‘lim kuzatilishi aniqlandi.
Ikkinchi guruh quyonlarda ham uchinchi haftadan keyin zaharlanishning klinik belgilari namoyon
bo‘lib, umumiy ahvolining og‘irlashishi tufayli to‘rtinchi haftadan so‘ng butun tananing
falajlanishi (agonal) holatning yuz berishi natijasida o‘lim holatlari yuz berdi. Uchinchi guruhdagi
quyonlarda oriqlash, ishtahasizlik kuzatildi, lekin o‘lim holatlari kuzatilmadi.
Tadqiqotlar davomida geliotrop o‘simligi urug‘ining LD (o‘ldiruvchi miqdor) ni aniqlandi.
Xulosalar:
1.
Quyonlar geliotrop va kampirchopon o‘simligining poyasi, bargi va guli aralashmasi
bilan boqilganda zaharlanish belgilari 2 oydan keyin namoyon bo‘ldi.
2.
50% omuxta yemi (beda uni)ga 50% geliotrop urug‘i qo‘shib berilganda LD
(o‘ldiruvchi miqdor) bo‘lishi aniqlandi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Ibodullayev F. “Qishloq xo‘jalik hayvonlarining patologik anatomiyasi” Toshkent-2000 yil.
2.
Vafoqulov B.H va boshqalar “Yovvoyi o‘tlar va ulardan zaharlanishning oldini olish”
Toshkent-1981
3.
Kariboyev
K.K.,
Boymurodov
T.B.,
Ibragimov
J.X.
Gossipol
(organizmga
ta’siri,
zaharlanishlarni
oldini
olish
choralari)
broshyura,
22
bet, Samarkand 1999 yil.
4.
Полоз Д.Д. Профилактика отравления животных пестицидами. Ж. «Ветеринария», 1985 № 8.
стр. 16.
5.
Элмуродов, Б., Муродов, Х., & Киямова, З. (2021). Патоморфологическая
диагностика ларинготрахеита птиц.
in Library
,
21
(4).
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
243
28-iyun 2024-yil.
6.
Элмуродов, Б., & Собиров, И. (2020). Меры профилактики инфекционной
плевропневмонии коз.
in Library
,
20
(4), 344-348.
7.
Элмуродов, Б. (2019). Профилактическая эффективность формальной вакцины ГОА
против пастереллеза, сальмонеллеза и колибактериоза сельскохозяйственных животных.
in
Library
,
19
(2), 312-315.
8.
Элмуродов, Б., Набиева, Н., & Ғаффоров, Ф. (2019). Меры профилактики
пастереллёза кроликов.
in Library
,
19
(2), 303-305.
9.
Элмуродов, Б., & Алламуродова, М. (2019). Диплококкоз у ягнят.
in Library
,
19
(3),
18-20.
10.
Элмуродов, Б. (2018). Новый инновационный подход к диагностике и борьбе с
инфекционными бактериальными болезнями молодняка животных.
in Library
,
18
(4), 12-12.
11.
Элмуродов, Б., & Дускулов, В. (2018). Пчеловодство–прибыльная отрасль.
in
Library
,
18
(4), 32-32.
12.
Элмуродов, Б., Турдиев, А., & Набиева, Н. (2017). Ветеринарно-санитарные
мероприятия в кролиководстве.
in Library
,
17
(2).
13.
Элмуродов, Б., & Джаббаров, Ш. (2016). Здоровый скот-спокойная душа.
in
Library
,
16
(4), 9-9.
14.
Элмуродов, Б., & Джаббаров, Ш. (2016). Профилактика и лечение болезней
животных.
in Library
,
16
(1), 14-15.
15.
Элмуродов, Б., Шопулатова, З., & Сатторов, Н. (2015). Эффективность
профилактики заболеваний колибактериоза, сальмонеллеза молодняка животных.
in
Library
,
1
(1).
16.
Элмуродов, Б., Салимов, Х., Давлатов, Р., Камбаров, А., & Тоиров, Ж. (2014).
Защитим молодняк и цыплят от колисептицемии.
in Library
,
4
(4).
17.
Элмуродов, Б., Шапулатова, З., & Рузикулова, Б. (2014). Патологоанотомическая и
лабораторная диагностика пастереллеза жвачных животных.
in Library
,
1
(1).
18.
Элмуродов, Б., Наврўзов, Н., Шопулатова, З., & Рузикулова, Б. (2014). О выявлении,
лечении и профилактике инфекционных болезней молодняка животных.
in Library
,
2
(2).
19.
Элмуродов, Б. (2013). Защита телят и ягнят от болезней.
in Library
,
2
(2), 32-32.
20.
Элмуродов, Б. (2011). Здоровое животное–гарантия качественного мяса и обильного
молока.
in Library
,
3
(3), 43-44.
21.
Элмуродов, Б., & Бутаева, И. (2008). Патологоанатомические изменения при
смешанных бактериальных инфекциях птиц (экспериментальные исследования).
in
Library
,
4
(4), 17-18.
22.
Элмуродов, Б. (2008). Выявление инфекционных болезней птицы.
in Library
,
1
(1),
56-57.
23.
Ахмадалиева, Л. Х., Элмуродов, Б. А., Орипов, А. О., Салимов, Х., Рузимуродов, М.
А., Исматова, Р. А., ... & Улугмуродов, А. Д. (2021). ПРАВОВАЯ ОХРАНА ЗДОРОВЬЯ
ЖИВОТНЫХ И ЭКОСИСТЕМ В НИИ ВЕТЕРИНАРИИ. In
Проблемы трансформации
естественных ландшафтов в результате антропогенной деятельности и пути их
решения
(pp. 378-382).
24.
Bajenov, L. G., Ruzimurodov, M. A., Artyomova, E. V., & Ten, R. M. (2008). Study and
application
of
crystallogenic
properties
of
Brucella
for
their
identification
and
differentiation.
Bulletin of the International Scientific Surgical Association
,
3
(1), 22-23.
25.
Рузимуродов, М. А. (2018). Новые инфекционные подходы в борьбе с
бруцеллезом.
Ветеринария тиббиёти
, (2), 14-15.
26.
Рузимуродов, М., Исматова, Р., Кувватов, Б., & Улугмурадов, А. (2018). Создание
коллекции эталонов производственных мтаммов бруцелл для конструирования
отечественных противобуруцеллёзных препарптов.
in Library
,
18
(4), 9-11.
27.
Ruzimurodov, M. A., & Nematov, A. S. (2005). Brucellosis as a natural focal infection in
Uzbekistan.
Actual problems of infectious pathology. Thesis: Tashkent
, 9-10.