Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
18
9
1-noyabr 2024-yil.
UDK:619:615.9
MIKOTOKSIKOZLARGA QARSHI KURASHISH VA ULARNI
TEKSHIRISH USULLARI.
Isayev M.T. -
v.f.n.laboratoriya mudiri
Axmadov A. I. -
kichik ilmiy xodim
Sultonova I.Y
. - katta ilmiy xodim
Veterinariya ilmiy tadqiqot instituti
Annotasiya.
Ushbu maqolada qishloq xo‘jaligi hayvonlarida uchraydigan
mikotoksinlar va ular keltirib chiqaradigan mikotoksikozlarni organizmga ta‘siri,
tekshirish usullari, va ulardan qanday qilib qishloq xo‘jalik hayvonlarini himoya
qilish to‘g‘risida bir qancha ma‘lumotlar bayon qilingan.
Аннатация.
В данной статье представлены некоторые сведения о
микотоксинах, обнаруживаемых у сельскохозяйственных животных, и
вызываемых ими микотоксикозах в организме, методах тестирования и
способах защиты от них сельскохозяйственных животных
Summary.
This article provides some information about mycotoxins found in
farm animals and the mycotoxicoses they cause in the div, testing methods and
ways to protect farm animals from them.
Kalit so‘zlar:
Mikotoksin, mikotoksikoz, zamburug‘lar, toksin, mog‘or, mykes
taxikon, qo‘ziqorin, immunitet, terapiya, antibiotik, mikroorganizm.
Mikotoksikozlar
(yun. mykes zamburugʻ va toxikon — zahar) — Qishloq
xo‘jaligi hayvonlari va insonlarda uchraydigan zaharlanish. Mikotoksikoz
zamburugʻlar zahari (toksinlari) bilan zararlangan ozuqalarni yeyishdan paydo
boʻladi. Kasallik toʻsatdan paydo boʻlishi, ommaviy tarqalishi, inkubatsiya davrining
qisqaligi, yuqmasligi bilan tavsiflanadi. Mikotoksikoz kuzda yoki qishdan keyin
gʻallagulli oʻtlar yigʻishtirib olinmagan, oʻsimliklar nobud boʻlgan yaylovlarda
bahorda mol boqilganda, molxonada boqish davrida esa molga nam yem-xashak
berilganda paydo boʻlishi mumkin. Mikotoksikozda hayvonlarning barcha organ va
sistemalari zararlanadi. Mikotoksikozning ogʻir va klinik kechishi organizmga
tushgan mikotoksin miqdoriga, ozuqaning zaharlilik darajasiga, mikroorganizm
xususiyatlariga bogʻliq. Toksinlarning turiga koʻra, kasallangan (zaharlangan)
hayvonlarda qon hosil boʻlishi izdan chiqadi, yurak qon tomir, nerv sistemasi, nafas
olish, siydik ajratish organlarining faoliyati buziladi. Oʻrganilgan mikotoksikoz
mustaqil nozoologik birliklarga ajratilgan boʻlib, zaharlovchi zamburugʻning turi
yoki avlodi nomi bilan yuritiladi. Mog‘or doimo odamlar atrofida mavjud. Odamlar
mogʻor qoʻziqorinlari tomonidan ishlab chiqarilgan moddalarni tibbiy maqsadlarda
ishlatishadi va ulardan dori-darmonlarni tayyorlashadi. Biroq, ishlov berilmagan
holda, bunday chiqindilar xavflidir.
Bunday
birikmalar
boshqa
mikroorganizmlarning
faoliyatini
ishdan
chiqaradi.
U
lar oziq-ovqat mahsulotlariga, o
ʻ
simliklarga saqlash va etishtirish va
ulardan oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mog‘orning shikastlanishi
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
19
0
1-noyabr 2024-yil.
natijasida paydo bo‘ladi. Eng xavflisi don ekinlari va hayvonlardan olingan oziq-
ovqatlarda uchraydigan mikotoksinlardir
Zaharli moddaning mavjudligini aniqlash qiyin, qishloq xo‘jalik hayvonlari
istemol qilgan zararli ozuqa oshqozonga tushib xavfli birikmalarga aylanadi va turli
xil shakllarga boʻlinadi, bu esa dozani oshirib yuborish belgilarini keltirib chiqaradi.
Qaysi ovqatlar mikotoksin bilan zaharlanishga ko‘proq moyil? Xavfli moddalar
mogʻor aniq koʻrinadigan oziq-ovqat mahsulotlarida ham, sifatli bo‘lib ko‘rinadigan
oziq-ovqat mahsulotlarida ham boʻlishi mumkin.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi
mahsulotlarini mikotoksinlar bilan zararlanishlarini Oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi
tashkiloti tabiiy toksinlar, shu jumladan mikotoksinlarning sog‘liq uchun xavfini
tekshiradi va baholaydi. Ayrim oziq-ovqat va hayvonlar uchun beriladigan ozuqa
mahsulotlarida mikotoksin ta'sirini cheklash uchun xalqaro standartlar va qoʻllash
mezonlari (Codex Alimentarius, oziq-ovqat kodi) oʻrnatilgan. Mikotoksinlarga ta'sir
qilish toʻgʻridan-toʻgʻri mikotoksinlar bilan ifloslangan oziq-ovqatlarni iste'mol qilish
yoki bilvosita hayvonlar, xususan sutni iste'mol qilish natijasida sodir boʻladi. Ba'zi
oziq-ovqat mahsuloti mikotoksinlarining ta'siri oʻtkirdir. Mikotoksin jiddiy kasallik
alomatlari bilan namoyon boʻladi, ular paydo boʻlgan oziq-ovqat mahsulotlarini
iste'mol qilgandan soʻng darhol paydo bo‘ladi. Oziq-ovqatlarda paydo boʻladigan
boshqa mikotoksinlar salomatlikka uzoq muddatli ta'sir koʻrsatadi, shu jumladan
saraton va immunitet tanqisligiga olib keladi.
Bugungi kunga qadar aniqlangan yuzlab mikotoksinlarning oʻntaga yaqini
inson salomatligiga jiddiy ta'sir koʻrsatishi bilan ajralib turadi. Mikotoksinlar
odamlarga va hayvonlarga istemol qilgan oziq-ovqat bilan birga o‘tadi va
zaharlanishni keltirib chiqaradi. Mikotoksinlar saratonga va hatto oʻlimga olib kelishi
mumkin, bunda hayvon organizmining qabul qilish miqdori va organizmning
qarshiligiga bogʻliq boʻladi. Mikotoksinlar keltirib chiqaradigan kasalliklarga
mikotoksikozlar deyiladi.
Don ekinlari koʻpincha infektsiyaga moyil, dukkaklilar va turli urugʻlar
ta'sir qiladi.
Mikotoksinlarni ko‘pincha sabzavotlar, mevalar va yongʻoqlarda topish
mumkin. Qabul qilinadigan shartlar xavfli qoʻziqorin hosilalarining tarqalishi uchun
etarli. Mogʻor qoʻziqorinlari tomonidan sintez qilingan xavfli moddalar metabolik
zaharlar sifatida tasniflanadi. Bunday birikmalar ta'sirida odamlarda va qishloq
xo‘jalik hayvonlarida mikotoksikoz paydo boʻladi. Har qanday zaharli mahsulot
kasallikka olib kelishi mumkin.
Mikotoksinlarni aniqlash usullari:
Mikotoksinlar kimyosi juda xilma-xildir.
Ba'zi toksinlar nisbatan zararsizdir. Biroq, aflatoksinlar, sitrin, patulin va trikotesenlar
kabi ba'zi turlari juda xavflidir. Ularning o‘sishi va keyinchalik don va mevalardagi
mikotoksinlarga ta'siri yoki keyingi qayta ishlash jarayonida ifloslanishi har doim
ham oldindan aytib bo‘lmaydi. Shu sababli, oziq-ovqat va ozuqada analitik xavfsizlik
sinovlari ko‘plab mamlakatlarda talab qilinadi. Ishonchli va aniq sinovlar ilg‘or
laboratoriyalarda oziq-ovqat ta'minoti zanjiri bo‘ylab amalga oshiriladi.
Mikotoksinlar juda past konsentratsiyalarda oziq-ovqat mahsulotlarini
ifloslantiruvchi biologik toksinlardir. Ba'zi tahlil usullari nafaqat mikotoksinlarni
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
19
1
1-noyabr 2024-yil.
aniqlashda, balki mikotoksin ishlab chiqaruvchi qo‘ziqorinlarni aniqlashda ham
samaralidir. Mikotoksinlarni tahlil qilish va aniqlash uchun qo‘llaniladigan asosiy
sinov usullari quyidagilardir: floresan, diodlar qatori, UV va xromatografik
texnologiya, masalan, massa spektrometriyasi bilan birlashtirilgan suyuq
xromatografiya.
Tashkilotimizda o‘tkazilgan test, tahlil, o‘lchash va baholash bo‘yicha
tadqiqotlarda milliy va xalqaro standartlarga va amaldagi huquqiy me'yorlarga rioya
qilinadi va ishonchli va xolis natijalar olinadi. Shu nuqtai nazardan o‘tkazilgan
ko‘plab sinovlar orasida oziq-ovqat va ozuqada mikotoksinlarni aniqlash xizmatlari
ham mavjud.Mikotoksinlarning kimyoviy tarkibi juda farq qiladi va ular turli
fizikaviy va kimyoviy xususiyatlarga ega.
Mikotoksinlarni oziq-ovqatdan ajratish
uchun kuchli tozalash jarayonlari zarur.
Mikotoksinlar oziq-ovqat mahsulotlariga
tarqaladi. Shuning uchun aniq va aniq natijalarni olish uchun ko‘plab sinovlar talab
etiladi.
Odatda ishlatiladigan tahlil usullari: nozik qatlam xromatografiyasi, sifatli
nozik qatlam xromatografiyasi, kantitativ nozik qatlamlik xromatografiya, yuqori
bosimli suyuqlik xromatografiyasi va ELSISA usuli mavjud.
Mikotoksin keltirib chiqargan yani mikotoksikoz belgilari
Qishloq xo‘jalik
hayvonlari mikotoksin bilan zaharlanishning uchta asosiy belgilari mavjud:
1. Mikotoksin bilan zaharlanganda hayvonlarda og‘iz shilliq qavati, oshqozon
bezlari va ichak yaralari paydo bo‘ladi. Oshqozon parietal hujayralaridan
infektsiyadan keyin ko‘p miqdorda xlorid kislotasi ajralib chiqadi, bu esa adenitning
paydo bo‘lishiga olib keladi.
2, Ovqat hazm qilish trakti orqali so‘rilgan toksinlar asosan jigar tomonidan
parchalanadi, shuning uchun mikotoksin bilan zaharlanish sodir bo‘lganda jigar
shishishi, qorayishi yoki to‘g‘ri ichakdan qon ketishiga olib kelishi mumkin.
3. Mikotoksinlar bilan zararlangan (yani mog‘orlagan) ozuqalar bilan
zaharlanish funktsional o‘zgarishlarni yoki hayvon organlariga zarar etkazishi
mumkin. Og‘ir sharoitlar ham hayvonlarning o‘limiga olib kelishi mumkin va
immunosupressiya.
Oldini olish
Mikotoksinlar bilan zararlangan yani mog‘orlagan ozuqalarni
ratsiondan chiqarish, zararlangan yaylovlarda hayvonlarni boqmaslik, mog‘orlagan
donli maxsulotlarni yiyishiga yo‘l qo‘ymaslik, ozuqa saqlanadigan joylarni toza
tutish yani quruq toza saqlash maqsadga muvofiq
Xulosa.
Xulosa qilib shuni takidlash joizki qishloq xo‘jalik sohasiga keladigan
iqtisodiy zararni bartaraf qilish zarur. Bu borada esa qishloq xo‘jalik hayvonlarini
mikotoksinlar bilan zaxarlanishini o‘z vaqtida oldini olish zararlangan ozuqalarni
qishloq xo‘jalik hayvonlariga bermaslik mog‘orlagan ozuqalarni ratsiondan chiqarish,
zararlangan yaylovlarda hayvonlarni boqmaslik, mog‘orlagan
donli maxsulotlarni
yiyishiga yo‘l qo‘ymaslik, ozuqa saqlanadigan joylarni toza tutish yani quruq toza
saqlash maqsadga muvofiqdir
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Султанова,
И.,
&
Элмурадов,
Б.
(2022).
Течение
и
бактериологическое
течение
сальмонеллы
у
кроликов
методы
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
19
2
1-noyabr 2024-yil.
проверки.
Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении
пищевой безопасности
,
1
(2), 187-191.
2.
Султанова, И., & Джураев, О. (2022). Методы определения
различий и сходства колибактериоза кроликов и сальмонеллеза.
Перспективы
развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой
безопасности
,
1
(2), 458-461.
3.
Элмуродов, Б., & Султанова, И. (2023). Гематологические
показатели, патологоанатомические изменения и дифференциальный диагноз
при микст-инфекции колибактериозом и сальмонеллезом у кроликов.
in
Library
,
3
(3), 6-7.
4.
Султанова, И., & Джураев, О. (2022). Патологические изменения и
результаты гистологического исследования при колибакиллезе кроликов.
in
Library
,
22
(1), 21-26.
5.
Sultanova, I. Y., & Dzhuraev, O. A. (2022). Pathological anatomical
changes and the results of histological examination in rabbit colibacillosis.
6.
Элмуродов, Б., & Султанова, И. (2023). Патоморфология
колибактериоза и сальмонеллеза ягнят, меры профилактики и лечения.
in
Library
,
3
(3), 5-7.
7.
Navruzov, N. I., Pulatov, F. S., Sheralieva, I. D., Nabieva, N. A.,
Sultonova, I. Y., & Aktamov, U. B. (2022). The importance of chitozan suctinat in
lamb colibacteriosis.
8.
Urazaliev, S. M., & Sultanova, I. Y. (2022). Course, Pathophysiology,
Bacteriological Examination And Treatment Of Salmonellosis In Rabbits And
Poultry.
Procedia of Social Sciences and Humanities
,
4
, 62-64.
9.
Sultanova, I. Y. (2022, April). RABBITS ARE INFECTED WITH
MIXED
SALMONELLOSIS
AND
COLIBACILLOSIS
COURSE,
PATHOANATOMICAL AND BACTERIOLOGICAL DIAGNOSTIC METHODS.
In
E Conference Zone
(pp. 96-101).
10.
Султанова, И. Ю. (2022). SALMONELLA ENTERITIDISНИНГ
ҚУЁНЛАР
ОРГАНИЗМИДА
ТАЪСИР
МЕХАНИЗМИ
ВА
ПАТАЛОГОАНАТАМИК ЎЗГАРИШЛАРИНИ ЎРГАНИШ.
BARQARORLIK VA
YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI
,
2
(3), 139-142.
11.
Sultanova, I. Y. (2022). JOINT ETIOLOGY AND DIFFERENTIAL
DIAGNOSIS
OF
SALMONELLOSIS
AND
COLIBACILLOSIS
IN
RABBITS.
Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects
(Spain)
, 145-148.
12.
Рузуддинов, С., Шаяхметова, М., Султанова, И., Калиева, Н., &
Рузуддинов, Н. (2016). Зубоврачебная помощь на территории казахстана на
стыке xix и xx веков.
Stomatologiya
,
1
(4 (65)), 10-14.
13.
Sultanova, I. Y. Pathomorphology and Treatment Measures of Co-
occurrence of Rabbit Salmonellosis and Colibacillosis.
International Journal on
Integrated Education
,
4
(6), 286-290.
