ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
70
MAKTABGACHA TA’LIMDA O‘QUV-TARBIYA JARAYONINI
KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV ASOSIDA SHAKLLANTIRISH
Qodirova Nafisa Mavjudovna
Xalqaro Nordik Universiteti
Fayzullayeva Dilfuza Mirakbarovna
p.f.n., dotsent,
Universitet 2-kurs magistori
https://doi.org/10.5281/zenodo.14800815
Annotatsiya:
mazkur maqolada maktabgacha ta’limda o‘quv-tarbiya
jarayonini kompetensiyaviy yondashuv asosida shakllantirishning ahamiyati va
usullari, kompetensiyaviy yondashuv asosida bolalar shaxsiy sifatlarini
rivojlantirish, mustaqil fikrlash va ijodiy faoliyatga jalb etish imkoniyatlarini
kengaytirishi haqida ma’lumot keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
kompetensiya, mahorat, shaxsiy, kasbiy, qobilyati, salohiyat,
kompetentlik, ko‘nikma, malaka, kasbiy faoliyat, perseptiv qobiliyat, faollik,
muvaffaqiyat, bilim, malaka,
Maktabgacha ta’lim tizimi bolalar rivojlanishining dastlabki bosqichi bo‘lib,
shaxsning keyingi yillaridagi intellektual, ijtimoiy va ma’naviy shakllanishiga
asos yaratadi. Bugungi kunda ta’lim jarayonida kompetensiyaviy yondashuvni
joriy etish zarurati ortib bormoqda. Chunki bu yondashuv nafaqat bilimlarni
o‘rgatish, balki bolalarda hayotiy ko‘nikmalar va muammolarni mustaqil hal
qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan.
Mazkur masala O‘zbekistonning 2030-yilgacha bo‘lgan ta’lim strategiyasi va
milliy dasturlarida alohida o‘rin egallaydi. Shuningdek, maktabgacha ta’limda
bolalarning qiziqishlarini inobatga olib, o‘qitish va tarbiyalash jarayonlarini
yangi usullar asosida tashkil etish dolzarb vazifadir. Shu bois, kompetensiyaviy
yondashuv asosida o‘quv-tarbiya jarayonini shakllantirish masalalarini ilmiy
jihatdan o‘rganish muhim ahamiyatga ega.
Bizga ma’lumki, maktabgacha ta’lim tashkilotlari “Ilk qadam” davlat o‘quv
dasturi asosida ta’limiy faoliyatlar olib boriladi. Davlat o‘quv dasturi esa
kompetensiyaviy yondashuvga asoslanganligidan barchamizning xabarimiz bor.
Maktabgacha ta’limda barcha faoliyat turlari bola kompetensiyalarni
rivojlantirishga qaratilgan.
Adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, kompetensiyaviy yondashuv
bolalarda nafaqat bilimlarni o‘zlashtirish, balki ularni real hayotda qo‘llash,
muloqot qilish va muammolarni hal etish qobiliyatlarini shakllantirishga
yo‘naltirilgan. Shu bilan birga, tadqiqotlar ta’lim-tarbiya jarayonida ijodkorlik,
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
71
ijtimoiy va madaniy kompetensiyalarni rivojlantirishning dolzarbligini
ta’kidlaydi.
“Maktabgacha ta’limda o‘quv-tarbiya jarayonini kompеtеnsiyaviy
yondashuv asosida shakllantirish” mavzusidagi akadеmik darajasini olish uchun
yozilgan dissertatsiya ishimizda tizimli yondashuv asos qilib olindi, bu esa
o‘quv-tarbiya jarayonini barcha bosqichlarida bir-biriga bog’liq bo‘lgan
elementlar sifatida o‘rganishni nazarda tutadi. Ish davomida quyidagi metodlar
qo‘llanildi:
Nazariy tahlil
– kompetensiyaviy yondashuvning pedagogik asoslarini
o‘rganish uchun adabiyot va normativ hujjatlar tahlil qilindi.
Eksperimental usul
– maktabgacha ta’lim tashkilotlarida yangi metodik
yondashuvlar sinovdan o‘tkazildi.
Sotsiologik tadqiqotlar
– o‘qituvchilar, ota-onalar va bolalar orasida
so‘rovnomalar o‘tkazilib, olingan ma’lumotlar tahlil qilindi.
Taqqoslash va monitoring
– an’anaviy va kompetensiyaviy yondashuvning
samaradorligi solishtirildi.
Tadqiqot metodologiyasi orqali kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv-
tarbiya jarayonining samaradorligini aniqlash hamda uning amaliyotga joriy
etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishga erishildi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy
yondashuv 5 ta soha kompetensiyasi va tayanch kompetensiyalarini o‘z ichiga
oladi. 5 ta soha kompetensiyasiga quyidagilar:
“Jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi
kompetensiyalari,
“Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari,
“Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari,
“Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari,
“Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari mavjud.
Tayanch kompetensiyalarga esa quyidagilar:
Kommunikativ kompetensiya - turli xil vaziyatlarda muloqotdan o‘rinli
foydalana bilish ko‘nikmasi,
Ijtimoiy kompetensiya - hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan
muloqotda axloq qoidalari va me’yorlariga rioya qilgan holda o‘zini tutish
mahorati,
Shaxsiy “Men” kontseptsiyasini qurish,
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
72
Bilish kompetensiyasi - atrof-olamni ongli ravishda idrok qilish, anglash va
olingan bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlardan faoliyatda, amaliyotda qo‘llay
olish, vazifalarni hal qilish uchun foydalanishdan iboratdir.
Maktabgacha ta’limda o‘quv-tarbiya jarayonini kompetensiyaviy yondashuv
asosida shakllantirish dolzarb va ko‘p qirrali masala hisoblanadi. Tadqiqot
natijalari shuni ko‘rsatadiki, kompetensiyaviy yondashuv nafaqat bolalarda
bilim va ko‘nikmalarni rivojlantirishga, balki ularning hayotiy vaziyatlarda
mustaqil fikrlash, muammolarni hal qilish va o‘zini namoyon etish qobiliyatlarini
shakllantirishga xizmat qiladi.
Amaliy tajribalar davomida an’anaviy yondashuvlar bilan taqqoslaganda,
kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etilgan mashg’ulotlar bolalarning
qiziqishini oshirish va faol ishtirokini ta’minlashda samarali ekanligi aniqlandi.
Masalan, rolli o‘yinlar, muammoli vaziyatlar yaratish va guruhda ishlash kabi
metodlar bolalarda ijodkorlikni rivojlantirish va ijtimoiy ko‘nikmalarni
mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga, kompetensiyaviy yondashuvni amaliyotga joriy etishda
ba’zi qiyinchiliklar aniqlandi. Xususan:
1.
Tarbiyachilarning yangi metodik yondashuvlarni to‘liq tushunishi va qo‘llash
ko‘nikmalarining yetishmasligi.
2.
Metodik qo‘llanmalar va resurslarning yetarli darajada rivojlanmagani.
3.
Ota-onalarning kompetensiyaviy yondashuv haqida yetarli ma’lumotga ega
emasligi.
Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun pedagoglar malakasini oshirish,
interaktiv usullarni qo‘llash bo‘yicha maxsus o‘quv dasturlarni ishlab chiqish va
ota-onalarni jalb qilish bo‘yicha strategiyalar taklif etildi.
Tadqiqot natijalari maktabgacha ta’limda o‘quv-tarbiya jarayonini
kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etish bolalarda hayotiy
ko‘nikmalarni shakllantirishda yuqori samaradorlikka ega ekanligini ko‘rsatdi.
Kompetensiyaviy yondashuv asosida ishlangan metodika:
1.
Bolalarda ijodiy fikrlash, mustaqillik va muloqot qilish qobiliyatlarini
rivojlantirdi.
2.
Guruhda ishlash, ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlash va muammolarni
hal qilish ko‘nikmalarini yaxshiladi.
3.
Ta’lim jarayonida bolalarning qiziqishlari va ehtiyojlarini inobatga olgan
holda, o‘quv jarayonini individualizatsiyalash imkonini berdi.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
73
Shuningdek, pedagoglar uchun kompetensiyaviy yondashuv bo‘yicha
maxsus trening va metodik qo‘llanmalar ishlab chiqish, ota-onalarni bu
jarayonga faol jalb qilish ta’lim samaradorligini yanada oshirishi aniqlandi.
Tadqiqot asosida kompetensiyaviy yondashuvni amaliyotga tatbiq etish
bo‘yicha quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
Interaktiv va o‘yin metodlarini keng qo‘llash;
Pedagoglarning kasbiy mahoratini oshirish dasturlarini takomillashtirish;
Ta’lim mazmunini bolalar hayotiy ehtiyojlariga moslashtirish.
Natijada, ushbu yondashuv bolalarning shaxsiy, ijtimoiy va kognitiv
rivojlanishini ta’minlash bilan birga, ta’lim sifatini oshirishga va jamiyatda
innovatsion fikrlovchi avlodni shakllantirishga xizmat qilishi isbotlandi
Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta’lim tizimida kompetensiyaviy
yondashuvni keng joriy etish:
Bolalarning shaxsiy va ijtimoiy kompetensiyalarini rivojlantirish,
Ta’lim jarayonini bolalarning individual ehtiyojlariga moslashtirish,
Pedagogik faoliyatda zamonaviy metod va texnologiyalardan samarali
foydalanishni ta’minlaydi.
Shu sababli, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida kompetensiyaviy yondashuvni
rivojlantirishni tizimli ravishda davom ettirish zarur. Bu esa jamiyatda ta’lim
sifatini oshirish va intellektual salohiyatli avlodni shakllantirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. F.Qodirova, Sh.Toshpo‘latova, N.Kayumova, M.A’zamova. “Maktabgacha
pedagogika”.-T., “Ma’naviyat”. 2019 y.- 688 b
2. N.M.Qayumova “Maktabgacha pedagogika”. “TDPU” nashriyoti T:. 2013 y. -
183
3. M.E.Axmedova. Pedagogika nazariyasi va tarixi. (Pedagogika tarixi). O‘quv
qo‘llanma. O‘zR oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. - T.: Tafakkur bo‘stoni,
2011y. -128 bet.
4. K.Turg‘unboyev, M.Tolipov, I.Oxunov “Ijtimoiy pedagogika asoslari” O‘quv
qo‘llanma. Toshkent “Fan va texnologiya” 2008 y.
5. N.T.Omonov, N.X.Xo‘jayev, S.A.Madyarova, E.U.Eshchonov. Pedagogik
texnologiyalar va pedagogik mahorat. Darslik. – T.: “Iqtisod-moliya” 2009 y. –
240 bet
6. Raxmonova S.M. “Preparing the graduate students of primary education for
innovative professional activity”. Web of Scientist: International Scientific
Research Journal (WoS) ISSN: 2776-0979, Volume 4, Issue 8, August, 2023 y. P
288-293.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
74
7. Raxmonova S.M. .“In improving the innovative professional activity of future
pedagogues, problem-based learning the most effective method of teaching”.
Science and technologies. 2023 y. № 3 (1). P 107-112.
8. Azizxodjaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat.- T., 2006.
72-bet
