ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
37
PROFESSIONAL TA’LIM MUASSASALARI MAXSUS FAN
O‘QITUVCHILARINING MEDIAKOMPETENTLIGINI
RIVOJLANTIRISH MUAMMOLARI VA YECHIMLARI
Hafizov Akmal Rustamovich
Buxoro energetika, neft va gaz sanoati texnikumi
oʻquv ishlar boʻyicha director oʻrinbosari
Email: aznavur-uz@mail.ru
Tel:+99890 718-98-01
https://doi.org/10.5281/zenodo.15425652
Annotatsiya
Tezisda professional ta’lim muassasalari maxsus fan o‘qituvchilarining
mediakompetentligini rivojlantirish zarurati va dolzarb muammolari yoritiladi.
Texnik infratuzilmaning yetarli emasligi, raqamli savodxonlikning pastligi,
metodik resurslarning cheklanganligi va motivatsiya muammolari asosiy
to‘siqlar sifatida ko‘rsatiladi. Ularni bartaraf etish uchun texnik ta’minotni
yaxshilash, raqamli ko‘nikmalarni oshirish va rag‘batlantirish tizimini yaratish
taklif etiladi.
Kalit so‘zlar:
Mediakompetentlik, raqamli savodxonlik, professional ta’lim,
texnik infratuzilma.
Аннотация
В тезисе рассматривается необходимость развития медиакомпетентности
преподавателей
специальных
дисциплин
профессиональных
образовательных
учреждений.
Основные
проблемы
связаны
с
недостаточной технической базой, низкой цифровой грамотностью и
мотивацией. Предлагаются меры по улучшению инфраструктуры,
развитию цифровых навыков и стимулированию педагогов.
Ключевые слова:
Mедиакомпетентность, цифровая грамотность,
профессиональное образование, техническая база.
Abstract
The thesis highlights the need to develop media competence among
vocational education teachers of special subjects. Key challenges include limited
technical infrastructure, low digital literacy, and lack of motivation. Solutions
such as improving infrastructure, enhancing digital skills, and motivating
teachers are proposed.
Keywords:
Media competence, digital literacy, vocational education,
technical infrastructure.
O‘zbekiston ta’lim tizimi globallashuv va raqamli transformatsiya sharoitida
sifat va raqobatbardoshlikni oshirish yo‘lida tub islohotlar olib bormoqda.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
38
Xususan, professional ta’lim muassasalarida zamonaviy texnologiyalarga
moslashgan, ijodkor va raqamli savodxon mutaxassislar tayyorlash ustuvor
vazifa sifatida belgilangan. Bunday sharoitda o‘qituvchilarning, xususan, maxsus
fan o‘qituvchilarining mediakompetentligini rivojlantirish dolzarb ahamiyat
kasb etmoqda. O‘zbekistonda 2022-yilda qabul qilingan "Raqamli ta’lim
kontsepsiyasi" ham ta’lim jarayoniga zamonaviy raqamli vositalarni keng jalb
etishni, o‘qituvchilarning raqamli kompetensiyalarini oshirishni asosiy
maqsadlardan biri sifatida belgilagan. Professional ta’lim tizimining asosiy
vazifalaridan biri — raqobatbardosh, ijodkor va axborot texnologiyalaridan
samarali foydalana oladigan mutaxassislar tayyorlashdan iboratdir.
UNESCO ta’rifiga ko‘ra, mediakompetentlik bu — shaxsning zamonaviy
axborot va media muhitida tanqidiy fikrlash asosida axborotni qabul qilish, tahlil
qilish, qayta ishlash va uzatish qobiliyatidir. Professional ta’lim muassasalarida
mediakompetentlikning o‘rni ayniqsa dolzarb hisoblanadi. Chunki maxsus fan
o‘qituvchilari nafaqat o‘z fan sohasida chuqur bilimga ega bo‘lishi, balki
zamonaviy raqamli vositalardan foydalanib, ta’lim jarayonini interaktiv va
samarali tashkil eta olishi kerak. Mediakompetentlik darajasi yuqori bo‘lgan
o‘qituvchi o‘quv materiallarini raqamli formatda yaratish, multimediali ilovalar
yordamida darslarni boyitish, talabalar bilan raqamli muloqotni samarali olib
borish va zamonaviy onlayn ta’lim resurslarini tahlil qilish hamda integratsiya
qilish kabi vazifalarni bemalol bajara oladi.
Media kompetensiyasi o'qituvchilarga zamonaviy ta'lim talablariga mos
keladigan innovatsion pedagogik strategiyalarni amalga oshirish imkonini
beradi, ularning o'qitish metodikasida dolzarbligini ta'minlaydi.
Professional
ta’lim
muassasalarida
maxsus
fan
o‘qituvchilari
mediakompetentlik darajasini oshirishda bir qator muammolar mavjud:
Ko‘plab professional ta’lim muassasalari hali ham zamonaviy texnik
vositalar bilan to‘liq ta’minlanmagan. Internet tezligi past, multimedia jihozlari
va interaktiv platformalardan foydalanish imkoniyatlari cheklangan. Ko'pgina
kasb-hunar o'qitish muassasalarida samarali media ta'limi uchun juda muhim
ahamiyatga ega bo'lgan yuqori tezlikdagi internet va multimedia vositalari kabi
zamonaviy texnik uskunalar yetishmaydi.
Ba'zi o‘qituvchilar raqamli texnologiyalarni yetarlicha bilmasligi yoki
ulardan qo‘rqishi natijasida, zamonaviy o‘qitish metodlarini qo‘llashdan
qochadilar. O'qituvchilarning salmoqli soni raqamli savodxonlikning pastligi
namoyon bo'lib, zamonaviy o'qitish usullarini qabul qilishda istamaslikka olib
kelmoqda.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
39
Mediakompetentlikni rivojlantirishga qaratilgan maxsus o‘quv dasturlari
va metodik qo‘llanmalar yetarli emas. O‘qituvchilar ko‘pincha o‘z tajribasiga
asoslanib ishlaydi, bu esa tizimli yondashuvning yo‘qligiga olib keladi.
Raqamli texnologiyalarni o‘rganish va ularni o‘zlashtirish uchun
qo‘shimcha vaqt va kuch talab qilinadi. Ammo ko‘plab o‘qituvchilar bu jarayonga
rag‘batlantirilmagan. Rag'bat yoki rag'batlantirishsiz ko'plab ta'lim oluvchilar
o'zlarining raqamli kompetensiyalarini rivojlantirishni birinchi o'ringa
qo'ymasliklari mumkin, bu esa past media kompetensiyasi tsiklini yanada
abadiylashtirishi mumkin.
Muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi yechimlar taklif etiladi:
Professional ta’lim muassasalarini yuqori tezlikdagi internet,
zamonaviy kompyuter texnikasi va interaktiv ta’lim vositalari bilan ta’minlash
zarur. Yuqori tezlikdagi internet va zamonaviy kompyuter texnikasi bilan
ta'minlash kasb-hunarga o'qitish muassasalari uchun samarali ta'lim muhitini
osonlashtirish uchun juda muhimdir. Interaktiv ta'lim vositalari shug'ullanishni
kuchaytirishi va bo'lajak o'qituvchilarga etkazib beriladigan ta'lim sifatini
oshirishi mumkin .
Maxsus fan o‘qituvchilari uchun qisqa muddatli o‘quv kurslari,
vebinarlar va seminarlar o‘tkazish lozim. Maxsus fan o‘qituvchilarining raqamli
savodxonligini oshirish maqsadida qisqa muddatli o‘quv kurslari, vebinarlar va
seminarlarni muntazam tashkil etish zaruratga aylangan. Bunday kurslar
o‘qituvchilarga nafaqat texnik bilim va ko‘nikmalarni beradi, balki ularning
metodik mahoratini ham oshirishga xizmat qiladi. Qisqa muddatli o'quv kurslari
va vebinarlar o'qituvchilarni axborot manbalarini tahlil qilish va onlayn
platformalardan foydalanish ko'nikmalari bilan jihozlashi mumkin. Bu kurslar
o'qitish amaliyotida dolzarbligini ta'minlash uchun ommaviy axborot vositalari
materiallarini tayyorlash kabi amaliy dasturlarga qaratilishi kerak.
Yuqori mediakompetentlik ko‘rsatkichiga ega o‘qituvchilarni moddiy
va ma’naviy rag‘batlantirish (masalan, mukofotlar, attestatsiya imtiyozlari)
orqali raqamli kompetensiyalarni oshirishga undash mumkin. Attestatsiya
imtiyozlari kabi moddiy va axloqiy rag'batlar ta'lim oluvchilarni raqamli
ko'nikmalarini oshirishga yanada undashi mumkin.
Maxsus fanlarga mos ravishda mediakompetentlikni shakllantirishga
xizmat qiluvchi metodik materiallar, dars ishlanmalar va ko‘rsatmalar ishlab
chiqilishi lozim. Muayyan fanlarga moslashtirilgan uslubiy materiallar yaratish
ommaviy
axborot
vositalari
kompetensiyasini
o'quv
rejasiga
integratsiyalashtirishga yordam berishi mumkin. Bu yondashuv ta'lim
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
40
oluvchilarning media savodxonligini samarali o'rgatish uchun zarur vositalar
bilan jihozlanishini ta'minlaydi.
Ushbu echimlar istiqbolli bo'lsa-da, o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish va
ta'lim oluvchilar orasida mavjud vakolatlarning turli darajalari kabi muammolar
amalga oshirishga to'sqinlik qilishi mumkin. Ushbu to'siqlarni bartaraf etish
ta'lim sohasida ommaviy axborot vositalari vakolatlarini muvaffaqiyatli
rivojlantirish uchun juda muhimdir. O‘zbekiston professional ta’lim tizimida
maxsus fan o‘qituvchilarining mediakompetentligini rivojlantirishda mavjud
muammolar — texnik infratuzilmaning yetarli emasligi, o‘qituvchilarning
raqamli savodxonlik darajasining pastligi, metodik ta'minotdagi bo‘shliqlar va
motivatsiya yetishmasligi — tizimli chora-tadbirlar orqali bartaraf etilishi lozim.
Yuqori tezlikdagi internet, zamonaviy raqamli texnika va interaktiv o‘quv
platformalariga keng kirish imkoniyatlarini yaratish, qisqa muddatli raqamli
kompetensiya kurslari va vebinarlarni muntazam tashkil etish, shuningdek,
o‘qituvchilarning raqamli ko‘nikmalarini rag‘batlantirish va mukofotlash
tizimini joriy etish kabi amaliy yechimlar bu yo‘nalishda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Mediakompetent o‘qituvchilarni tayyorlash orqali professional ta’lim
muassasalari zamonaviy mehnat bozori talablariga mos keladigan, raqamli
texnologiyalardan ongli foydalana oladigan, mustaqil fikrlovchi va ijodkor
mutaxassislarni yetishtirish imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida,
O‘zbekistonning raqamli iqtisodiyotga o‘tish strategiyasiga, ta’lim sifatining
xalqaro darajada raqobatbardosh bo‘lishiga va barqaror ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishga
xizmat
qiladi.
Shunday
ekan,
professional
ta’limda
mediakompetentlikni rivojlantirish masalasi bevosita o‘qituvchilarning raqamli
kompetensiyalarini oshirish, innovatsion ta’lim metodlarini keng joriy etish va
ta’lim sifatini yangi bosqichga ko‘tarish bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib,
zamonaviy pedagogik strategiyalarning ajralmas qismi sifatida ko‘rilishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Topuzyan, A., & Poghosyan, L. (2020). The Formation of Teachers’ Media
Competencies as a Problem of Modern Pedagogy. 18(2), 65–76.
https://doi.org/10.24234/MIOPAP.V18I2.384
2. Compagno, G., Cappuccio, G., & Pedone, F. (2016). Digital Competence for the
improvement of Special Education Teaching. Journal of E-Learning and
Knowledge Society, 12(4), 93–108. https://doi.org/10.20368/1971-8829/1134
3. Montenegro-Rueda, M., & Fernández-Cerero, J. (2023). Digital Competence of
Special Education Teachers: An Analysis from the Voices of Members of School
Management Teams. Societies, 13(4), 84. https://doi.org/10.3390/soc13040084
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
41
4. Parkinson, J. (1998). The Difficulties in Developing Information Technology
Competencies with Student Science Teachers. Research in Science &
Technological
Education,
16(1),
67–78.
https://doi.org/10.1080/0263514980160106
5. Арбузова, Е. Н., Alisultanova, I. A., & ГАЙРБЕКОВА, Р. С. (2023). Development
of digital competence of teachers of special disciplines in the conditions of
digitalization of education. Экономика и Предпринимательство, 9(158),
1152–1156. https://doi.org/10.34925/eip.2023.158.09.223
6. Marı́n, M., Valladares González, M. G., & Alfonso Moreira, Y. (2022). Interactive
proposal for the development of digital competences. Deleted Journal, 5(2), 89–
95. https://doi.org/10.62452/3mb4rk57
7. Кірдан, О., Кірдан, О., & Lytvynenko, V. (2024). Media education and
formation of media competence of future teachers and education managers.
Проблеми
Підготовки
Сучасного
Вчителя,
1(29),
116–125.
https://doi.org/10.31499/2307-4914.1(29).2024.305104
